[wppa type=»slideonly» album=»21″ size=»auto»][/wppa]
استانادا گازبەن جۇرەتىن «ەكوتاكسي» قىزمەتى پرەزيدەنت كۇنى قارساڭىندا پايدالانۋعا بەرىلگەن ەدى. سول كۇنى ەلباسى اتالمىش پاركتىڭ العاشقى جولاۋشىسى اتاندى. ەلوردا اكىمىمەن بىرگە «قازاق ەلى» الاڭىنان اۆتوكولىككە وتىرىپ, نازارباەۆ ورتالىعىنىڭ جاڭا عيماراتىنا باردى. بۇگىندە پرەزيدەنت مىنگەن سول كولىك تاكسوپاركتىڭ گاراجىندا ساقتاۋلى. «ەكوتاكسي» قىزمەتىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ءادىلحان جاقىپبەكوۆ ەلوردا گازەتىنىڭ ءتىلشىلەرى ەكەنىمىزدى بىلگەندە, ءوتىنىشىمىزدى جەرگە تاستاماي ءدال سول كولىكپەن قالانى ارالاۋعا مۇمكىندىك بەردى.
جاۋاپتى جۇرگىزۋشىلەر قايدا؟
ەلىمىزدە جول اپاتى اسقىنىپ تۇر. ايدىڭ كۇنى امانىندا جاسى دا, كارىسى دە ايتىپ كەلمەيتىن اپاتتىڭ قۇربانى بولۋدا. ونىڭ 90 پايىزى جۇرگىزۋشىلەردىڭ كىناسىنەن ەكەنى دالەلدەنگەن.
«ەكوتاكسي» قىزمەتىن دامىتۋ جونىندەگى ديرەكتور اباي جولداسپاەۆ ەڭ الدىمەن استانالىق جۇرگىزۋشىلەر تۋرالى شىندىقتى جايىپ سالدى. ايتۋىنشا, ءجونى ءتۇزۋ جۇرگىزۋشى تابۋ وڭاي ەمەس ەكەن. ولاردى ىرىكتەۋ بارىسىندا مەديتسينالىق جاعدايى مەن ىشىمدىككە, ناشاقورلىققا تاۋەلدىلىگى تەكسەرىلگەن. سونداي-اق, قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا ازاماتتار تۋرالى سۇرانىمدار جولدانعان. ناتيجەسىندە 30 پايىزى «ناركوتەستتەن» ءسۇرىنىپتى. «ىشىمدىك ىشپەيتىن, تەمەكى تارتپايتىن, مادەنيەتتى جۇرگىزۋشىلەردى ىزدەدىك. ويتكەنى, جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگى اسا ماڭىزدى. ازىرگە جاسى جيىرما بەستەن اسقان, كولىك ايداۋداعى ءوتىلى جەتى جىلدان كەم ەمەس ەلۋ ازاماتتى جۇمىسقا قابىلدادىق» دەيدى ا.جولداسپاەۆ.
وركەنيەتتى ەلدەردە جۇرگىزۋشىمەن قوسا تاكسي كولىگى دە سەنىمدى ءارى قاۋىپسىز بولۋى شارت. حالىقارالىق ساپا ستاندارتتارىنا ساي كەلەتىن «Ssang Yong» مودەلدى وڭتۇستىك كورەيلىك اۆتوكولىكتەر ءوزىمىزدىڭ قوستاناي قالاسىندا قۇراستىرىلادى. بىرىنشىدەن, بيىك ءارى جايلى. ەكىنشىدەن, ەكولوگيالىق وتىنمەن جۇرەدى. ۇشىنشىدەن, جۇرگىزۋشىلەرگە ساعاتىنا 75 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرۋگە رۇقسات ەتىلگەن. تورتىنشىدەن, جول تالعامايتىن كولىك ىشىنە قاۋىپسىزدىك جابدىقتارى تۇگەلدەي ورناتىلىپتى.
اباي جولداسپاەۆ قالا ىشىندە قىزمەت كورسەتەتىن «ەكوتاكسي» كولىكتەرىن كومپيۋتەر ارقىلى نەمەسە پلانشەت ارقىلى باسقارادى. ءدال قازىر 37 كولىك جولاۋشى تاسىپ بارادى ەكەن. بايقاعانىمىزداي, 617 ءنومىرلى كولىك – 27 شاقىرىم, 672- ءنومىرلى كولىك 34 شاقىرىم جىلدامدىقپەن كەتىپ بارا جاتىر. كەنەت 667-ءنومىرلى كولىكتىڭ ءتارتىپ بۇزىپ, توقتاپ قالعانى جونىندە بەلگى كەلىپ ءتۇستى. تەحنولوگيانىڭ دامىعانى سونشا, ول كولىكتىڭ جۇرگىزۋشىسى كىم, قايدان شىقتى, قايدا بارادى, سالون ىشىندەگى جولاۋشىنىڭ اتى مەن تەلەفونى اۆتوماتتى تۇردە ەكرانعا جارق ەتە قالدى. «جۇرگىزۋشى الماس وماروۆ 76 كم/ساع جىلدامدىقپەن جۇرگەن. سوڭىندا كولىگى توقتاپ قالدى. جوعارىدا ايتقانىمداي, بەلگىلەنگەن شامادان 1 كم/ساع اسىپ كەتسە دە, كولىك قۇلىپتانىپ قالادى» دەپ ءتۇسىندىردى بىزگە اباي. ول دەرەۋ ءتارتىپ بۇزعان كولىكتى قۇلىپتان شىعاردى. ال, جۇرگىزۋشىگە ءبىرىنشى رەت ەسكەرتۋ جاسالىپ, ودان كەيىن ايىپپۇل سالىناتىنىن ايتتى. «وسىنداي جاعداي 5-6 رەت قايتالانسا, وكىنىشكە قاراي, جۇرگىزۋشىمەن قوشتاسامىز» دەيدى ول. ونداعى اقپاراتقا سۇيەنسەك, سارىارقا كوشەسىنەن تاپسىرىس بەرگەن جولاۋشى مايلين كوشەسىندەگى 5-ۇيگە بارا جاتىر ەكەن. تاكسومەتر ونىڭ باعاسىن 740 تەڭگە دەپ ەسەپتەپ بەردى. مۇنىڭ ءبارى الدىمىزداعى پلانشەتتە كورسەتىلىپ تۇر.
قالاداعى قاربالاس
دەمالىس كۇنى قالانىڭ قاربالاس تىرشىلىگى قار تازالاۋدان باستالعان. ءاربىر كوشەدە ءتىزىلىپ بارا جاتقان قوقىس تاسيتىن كولىكتەر. ولاردى جول پوليتسياسىنىڭ كولىگى باستاپ بارادى. ال, كوشە جيەگى مەن ايالدامالاردا قولدارىنا كۇرەك ۇستاعان جۇمىسشىلار. بەت قاراتپاس ايازعا قاراماستان جۇمىستارىن جالعاستىرۋدا. «ەڭبەگىڭ سايلى بولسا, جەگەنىڭ مايلى بولار» دەگەندەي, ولاردىڭ ءبارى ءبىر دەممەن, دامىل تاپپاي جۇمىس ىستەۋدە.
ءبىز ەسىل اۋدانىنىڭ اۋماعىندا كەلەمىز. تاياۋدا عانا «استانا-تازارتۋ» كاسىپورنى ون ءۇش ارناۋلى تەحنيكانى ىسكە قوسقانى بەلگىلى. اتالمىش تەحنيكالار ءدال وسى اۋدان كوشەلەرىن تازالايدى ەكەن. جالپى, مەكەمە اۆتوپاركىندە 62 تەحنيكا بار كورىنەدى. «ەكوتاكسيدى» توقتاتىپ, سونداعى جۇمىسشىلاردىڭ بىرىمەن تىلدەسە كەتتىك. «كۇن سايىن جۇمىسقا ءبىرىنشى اۋىسىمدا – 47, ال ەكىنشى اۋىسىمدا 13 تەحنيكا شىعادى. ءبىر كۇندە شىعارىلاتىن قوقىستىڭ ورتاشا كولەمى 500 تونناعا جەتەدى» دەيدى ءوزىن ازامات دەپ تانىستىرعان جۇمىسشى.
بەنزين ورنىن گاز باسادى
«ەكوتاكسي» سۇيىتىلعان گازبەن جۇرەدى. بەنزينگە قاراعاندا باعاسى ەكى ەسە ارزان. 2800 تەڭگەگە تولتىرىپ الىپ, كۇنى بويى جۇرۋگە بولادى. مەكەمەنىڭ ەنشىسىندە GPS-ترەكەرمەن, اقپارات پانەلىمەن, تاكسومەترمەن جابدىقتالعان 100 اۆتوكولىك بار. 2017 جىلعا قاراي كولىك سانىن 500-گە جەتكىزۋ جوسپارلانۋدا.
مۇنداي كولىكتەردىڭ كوبەيگەنى, ارينە, تۇرعىندارعا جاقسى. استانانىڭ ەكولوگيالىق احۋالىن جاقسارتۋدا, بۇيىرتسا, 2014 جىلى باسقا قوعامدىق كولىكتەر گازبەن جۇرەتىن بولادى. جولاۋشىلار كولىگىنىڭ تاپشىلىعىنا بايلانىستى قالا اكىمدىگى كەلەسى جىلى 350 اۆتوبۋس ساتىپ الماقشى. قالالىق ءماسليحاتتىڭ كەزەكتى سەسسياسىندا جولاۋشىلار كولىگى جانە اۆتوموبيل جولدارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى راشيد امانجولوۆ «ەكسپو-2017» كورمەسىنە دايىندىق بارىسىندا اۆتوبۋستار گاز قوندىرعىسىمەن جابدىقتالاتىنىن ايتتى. وسىعان بايلانىستى قالادا جاڭادان گاز-ەلەكتر ستانساسى مەن جانار-جاعارماي قۇيۋ بەكەتتەرى اشىلاتىن بولادى. «استانادا 18 گاز قۇيۋ بەكەتى جۇمىس ىستەيدى. الماتى قالاسىندا بار-جوعى ۇشەۋ عانا. سوندىقتان بۇل ماسەلەدە ەلوردادا ەشقانداي قيىندىق كەزدەسپەيدى» دەيدى ا.جولداسپاەۆ.
«ەكوتاكسي» قىزمەتىنىڭ باعاسى قانداي؟» دەگەن ساۋالىمىزعا مەكەمە قىزمەتكەرى بىلاي دەدى: «باعا تاريفتەرى ناقتىلانعان. ۇيدەن الىپ كەتۋ – 600 تەڭگە. بۇعان 5 كم جول ءجۇرۋ كىرەدى. ەگەر باراتىن جەردىڭ قاشىقتىعى اسىپ كەتسە, ودان كەيىنگى ءار شاقىرىمىنا 110 تەڭگەدەن قوسىلادى. مۇنى تاكسومەتر ەسەپتەپ شىعارادى. ازىرگە قالاداعى ورتاشا ەسەپ 1000 تەڭگەنىڭ كولەمىندە. وركەنيەتتى ەلدەردە مۇنداي وزىندىك جول قۇنىنا حالىق ابدەن ۇيرەنگەن. ال, بىزدە شاقىرىمىنا تولەۋ دەگەندى ەستىگەندە, رەنجىپ حابارلاسقاندار كوپ بولدى. ارينە, قىمبات دەيدى. ال بىزگە ادام ءومىرى مەن قاۋىپسىزدىگى ودان دا قىمبات».
رەسمي اۆتوپاركتىڭ جۇمىس ءتارتىبى تۇرعىنداردىڭ جايلى جەتۋىنە ارنالعان. سالون ىشىندە جۇرگىزۋشىنىڭ دە, جولاۋشىنىڭ دا تەمەكى تارتۋىنا بولمايدى. قازاقپىز عوي, جولشىباي تانىس-تۋىستىڭ ۇيىنە كىرىپ-شىعۋعا, دارىحاناعا نەمەسە دۇكەنگە سوعۋعا بولادى. جۇرگىزۋشى ءتورت مينۋت تەگىن كۇتە الادى ەكەن. ودان كەيىنگى ءار مينۋتقا 28 تەڭگەدەن تولەيسىز. ءاربىر جولاۋشىعا قالاعانىنشا بوتەلكەدەگى سۋدان الۋعا رۇقسات. سالون ىشىندە تانىمال «Forbes», «Harper s Bazaar», «Esquire» جانە « Report» جۋرنالدارىنىڭ سوڭعى سانىن وقۋعا نەمەسە الىپ كەتۋگە بولادى. ونىڭ نارىقتاعى باعاسى 1200-2500 تەڭگە ارالىعىندا. «مىنا جۋرنالداردىڭ جانىنا ءوزىمىزدىڭ قازاق باسىلىمدارىن نەگە قويمايدى ەكەن؟» دەگەن ويدىڭ قىلتيعانى راس. سويتسە, جارناما ءۇشىن اتالمىش باسپالاردىڭ وزدەرى تەگىن بەرۋگە مۇددەلىك تانىتقان ەكەن.
«ەكوتاكسي» قىزمەتىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى ءادىلحان جاقىپبەكوۆتىڭ ايتۋىنشا, الداعى ۋاقىتتا تاكسي باعاسىن بانك كارتوچكالارىمەن تولەۋگە بولادى. كومپانيا تولەم تەرمينالىن ورناتۋ ءۇشىن ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن كەلىسىمشارت جاساسۋدا. سونىمەن قاتار, بارلىق كولىكتەرگە Wi-Fi نۇكتەسى ورناتىلماق.
جولىڭ بولسىن, جولاۋشى!
بۇل كۇنى جۇرگىزۋشىلەردىڭ رۇقسات ەتۋىمەن «ەكوتاكسيگە» مىنگەن جولاۋشىلارمەن دە ەمىن-ەركىن اڭگىمەلەستىك. «سارىارقا» ساۋدا ۇيىنەن شىققان وتاعاسى قىزىمەن اباي كوشەسىنە بارا جاتىر. 22 جەلتوقساندا استانالىق ەنەرگەتيكتەردىڭ كاسىبي مەرەكەسى تويلانىپتى. «ەنەرگەتيك كۇنى» ءبىزدىڭ جولاۋشىمىزدىڭ دا ەڭبەگى ەلەنىپ, ماراپاتتالىپتى. ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ ۇزدىگى اتانعان ماماننان استانالىق «تەتس-1» ستانساسىنىڭ 1961 جىلى پايدالانۋعا بەرىلگەنىن, ونىڭ قۇرىلىسى مەن ىسكە قوسىلۋ كەزەڭدەرى تۋرالى ءبىراز اقپاراتقا قانىقتىق. جانىندا وتىرعان قىزى دا ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە كولىك ەنەرگەتيكاسى بويىنشا ءبىلىم الۋدا. اكەسىنىڭ جولىن قۋىپ, قازاققا قاجەت ماماندىقتى يگەرىپ جاتقان قىزدىڭ تالابىنا ءسۇيسىنىپ قالدىق.
جولشىباي استانالىق ساياباق جانىندا قۇرىلىس باستاۋ ءۇشىن قورشالعان اۋماقتى كوزىم شالدى. ەسىمە بىردەن ءتۇستى. وسىدان ءبىر جۇما بۇرىن استانالىق ارحيتەكتورمەن جولىققان ەدىم. ەلوردانىڭ تانىمال ساۋلەت نىساندارىنا قولتاڭباسىن قالدىرعان قارت ساۋلەتشى ۇزاقباي ءابدىجاپباروۆ ءدال سول اراعا ەكى مىڭ ادامعا ارنالعان اشىق ويىن-ساۋىق ورتالىعى سالىناتىنىن ايتقان ەدى. وندا فونتان ويناعاندا, ادەمى سۋرەتتەر شىعادى. الداعى قالا كۇنىندە پايدالانۋعا بەرىلۋى كەرەك. «جوبانىڭ قۇرىلىسى ەندى باستالادى. اي ءتارىزدى نىسان وزەنگە تاقاۋ جەردە بولادى. وسى جوبانىڭ كەڭەسشىسىمىن. جوسپارىمىز بويىنشا, 6 شىلدە كۇنى پايدالانۋعا بەرىلەدى» دەگەن بولاتىن.
كەلەسى جولاۋشىلارمەن دە تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. ستۋدەنتتەر ەكەن. ءبارى «جاننۇر» ساۋدا ۇيىنە بارماقشى. «ەكوتاكسي» قىزمەتىن ءبىرىنشى رەت پايدالانىپ وتىرمىز. بىراق, ءبىزدىڭ قالتامىز كوتەرمەيدى ەكەن. ازىرگە, قاۋىپسىزدىگىمىزدى 300 تەڭگەلىك «جابايى تاكسيگە» سەنىپ تاپسىرا بەرەمىز. ەگەر بايىپ بارا جاتساق قانا ءومىرىمىز تۋرالى ويلاناتىن شىعارمىز» دەيدى بىرەۋى. اتاقتى جۋرنالدىڭ ءبىرىن تاكسيدە كورگەنىنە قۋانعان ستۋدەنتتەن قازاقشا قانداي باسىلىم وقيتىنىن سۇرادىق. وكىنىشتىسى, بۇل سۇراققا ەشقايسىسى جاۋاپ بەرە المادى. بار بولعانى «ۋاقىتىمىز جوق, ساباق قيىن, بولاشاق دارىگەرلەرمىز عوي» دەگەن جاۋاپ ەستىدىك.
ال, كەلەسى مىنگەن جولاۋشىمىز ۇنەمى «سارىارقا», «جەبە» تاكسي قىزمەتىن پايدالانادى ەكەن. بۇگىن «ەكوتاكسيگە» ءمىنۋدىڭ ءساتى ءتۇسىپتى. «وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن اسىعىپ جولشىباي تاكسي توقتاتىپ, ءمىندىم. جۇرگىزۋشى قاتتى جىلدامدىقپەن جۇرەدى ەكەن, بىرنەشە مارتە اپاتقا ۇشىراي جازدادى. كولىكتى توقتات دەگەنىمە قۇلاق اسپادى. ايتەۋىر, ۇيگە امان-ەسەن جەتتىم. سويتسەم, كولىك يەسى ىشىمدىك ءىشىپ العان ەكەن. مەيرامحانادا بولعان ءبىر تويدان كەلە جاتقانىن ءوزى ايتتى. سودان بەرى كوشەدەن كولىك توقتاتۋدى قويدىم» دەيدى ول. «كاسكاد» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنەن مينيسترلىكتەر ۇيىنە دەيىنگى جولدىڭ قۇنى 480 تەڭگە بولدى. قىزدىڭ ۇيالى تەلەفونىنا اۆتوماتتى تۇردە چەك جىبەرىلدى.
«ەكوتاكسيدىڭ» ءبىر ارتىقشىلىعى راتسيا قولدانبايدى. ءبارى پلانشەتپەن جابدىقتالعان. تاپسىرىس بەرگەندە عانا ديسپەتچەرمەن ءبىر مارتە عانا تىلدەسەسىز. ودان كەيىن تاكسي ءۇيىڭىزدىڭ الدىنا جەتكەندە كولىكتىڭ ءنومىرى جازىلعان سمس حابارلاما تەلەفونىڭىزعا كەلەدى.
كەيبىر تاكسوپاركتەر ءالى كۇنگە دەيىن راتسيامەن جۇمىس ىستەيدى. قايبىر جولى ءوزىم دە ءبىر تاكسيگە ءمىندىم. كەنەت ديسپەتچەر ورىس قىزبەن ءبىر جۇرگىزۋشىنىڭ ۇرىسى باستالدى. قازاق ءتىلدى جۇرگىزۋشى ورىسشا ايتقان مەكەنجايدى دۇرىس تۇسىنبەي, جولاۋشىنى 20 مينۋت كۇتتىرىپ قويعان ەكەن. ورىستىڭ الگى جۇرگىزۋشىگە ايتپاعان ءسوزى جوق. ول دا تۇسىنبەيدى دەپ ويلادى ما, «كەت, اكەڭنىڭ…» دەپ بوقتاپ جىبەردى. ونى ەستىپ وتىرعان مەنىڭ جۇرگىزۋشىم كۇلكىدەن جارىلدى. «داۋىسىن وشىرۋگە بولماي ما؟» دەگەنىم سول ەدى, «راتسيا ارقىلى مۇنداي «حاي-ۆايدى» سىزدەن باسقا كولىكتە كەتىپ بارا جاتقان وتىز جولاۋشى دا ەستيدى» دەگەنى ءالى ەسىمدە.
گۇلميرا ايماعانبەت
فوتو ەرلان وماروۆ
