ەلوردا تۇرعىندارىن تولعاندىرعان تۇيتكىلدى ماسەلەلەر از ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى – قالانى گازداندىرۋ, اۋلالاردى اباتتاندىرۋ, جاڭا مەكتەپتەر, بالاباقشالار مەن ەمحانالار سالۋ, بەينەباقىلاۋ كامەرالارى مەن جىلى ايالدامالار ورناتۋ. جاقىندا الماتى اۋدانىنىڭ اكىمى نۇربول نۇرساعاتوۆ گازەتىمىزدىڭ تىلشىسىمەن بولعان سۇحبات بارىسىندا ءدال وسى پروبلەمالار توڭىرەگىندە پىكىر ءبىلدىردى.
– نۇربول تولەگەنۇلى, اۋدان تىزگىنىن قولعا العانىڭىزعا از عانا ۋاقىت وتسە دە, تۇرعىنداردىڭ كوكەيكەستى پروبلەمالارىن جازباي تانىپ كەلەسىز. جالپى, اۋدان جۇرتشىلىعى سىزگە قانداي ماسەلەلەرمەن ءجيى شاعىمدانادى؟
– مەن ۇنەمى كوشپەلى كەزدەسۋلەر مەن جەكە قابىلداۋلار وتكىزەمىن. اۋدان اكىمى رەتىندە ءار ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋعا تىرىسامىن, بىراق ولاردىڭ كەيبىرى اۋدان اكىمدىگىنىڭ قۇزىرەتىنە كىرمەيتىندىكتەن, ولاردىڭ ماسەلەلەرى بارلىق ۋاقىتتا بىردەي وڭاي شەشىلە بەرمەيدى. مىسالى, باسپانا ماسەلەسى. كەزدەسۋلەر كەزىندە تۇرعىندار ورتالىق كارىز جانە سۋ قۇبىرىن تارتۋ ماسەلەلەرىن ءجيى كوتەرىپ, بەينەباقىلاۋ كامەرالارىن, جىلى ايالدامالار ورناتۋدى, سونداي-اق اۋلالارىن اباتتاندىرۋدى سۇرايدى, زاڭسىز سالىنعان عيماراتتاردى بۇزۋعا قاتىستى, تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق پەن الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق قورعاۋ ماسەلەلەرى بويىنشا شاعىمداناتىندار دا كەزدەسەدى. مۇندايدا ءبىز جاعدايدى مۇقيات زەرتتەپ, مۇمكىندىگىنشە ولاردىڭ شەشىلۋىنە ۇلەس قوسامىز.
– ەلوردا ءۇشىن سوڭعى جىلدارداعى كوشى-قون پروتسەستەرى مەن حالىق سانىنىڭ كۇرت وسۋىنە بايلانىستى جاڭا مەكتەپتەر مەن مەديتسينالىق مەكەمەلەردى سالۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر. الداعى ۋاقىتتا اۋداندا قانداي ءبىلىم جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى بوي كوتەرەدى؟
– بيىل اۋدان اۋماعىندا قوشقارباەۆ داڭعىلى, 34 مەكەنجايى بويىنشا 600 ورىندىق Spectrum حالىقارالىق مەكتەپ-بالاباقشا سالىنادى. بايتۇرسىنوۆ كوشەسى اۋدانىندا 1200 ورىندىق احمەت ياساۋي اتىنداعى جەكە مەكتەپ سالۋ جانە وسى كوشەنىڭ بويىنا 725 ورىندىق جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ جوسپارلانۋدا.
اۋدان اۋماعىندا مەديتسينالىق ۇيىمداردى سالۋ ماسەلەسى بويىنشا №1 كوپسالالى قالالىق اۋرۋحاناعا 250 ورىنعا شاقتالعان پەريناتالدىق عيمارات سالۋ كوزدەلىپ وتىر. قوبدا كوشەسى مەن ابىلايحان داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا جالپى اۋماعى 2,6 گا بولاتىن پەريناتالدىق ورتالىق بوي كوتەرەدى. قازىرگى ۋاقىتتا عيماراتتىڭ ەسكيز جوباسى ازىرلەنىپ جاتىر. «ينتەرناتسيونالنىي» تۇرعىن الابىندا 150 كەلۋشىگە ارنالعان العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك ورتالىعى سالىنادى. امانجول بولەكپاەۆ (بۇرىنعى ا98 كوشەسى) كوشەسىنىڭ بويىندا جەكە ينۆەستور اۋىسىمىنا 500 كەلۋشىگە ارنالعان اگروونەركاسىپ كەشەنىن سالۋدا, ك.ازىرباەۆ پەن ا.بولەكپاەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنان (جوبالىق اتاۋى) جەر تەلىمى بولىنگەن, قۇرىلىس جۇمىستارى اياقتالۋعا جاقىن. سونىمەن بىرگە اۋدانىمىزدا مەديتسينا قىزمەتكەرلەرىنە ارنالعان جاتاقحانا سالۋ جۇمىستارى جالعاسۋدا.
– اۋلالاردى اباتتاندىرۋ باعدارلاماسىنا سايكەس «حالىقتىڭ بيۋدجەتكە قاتىسۋى» جوباسى نەگىزىندە بيىل قانداي ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلادى؟
– وتىنىمدەردى جيناۋ 10 ناۋرىزعا دەيىن جاريالانعان «حالىقتىڭ بيۋدجەتكە قاتىسۋى» جوباسىنا قوسا, بيىل الماتى اۋدانىندا تۇرعىنداردىڭ جايلىلىعى ءۇشىن وتە اۋقىمدى باعدارلاما جوسپارلانىپ وتىر. 80 اۋلا اباتتاندىرىلىپ, ەسكى ويىن الاڭدارى قايتا جاڭعىرتىلادى. قاراۋسىز قالعان «جەرۇيىق-2» ساياباعى قايتا جوندەۋدەن وتكىزىلىپ, وڭتۇستىك-شىعىس شاعىن اۋدانى مەن ابىلايحان داڭعىلى تۇرعىندارىنىڭ بوس ۋاقىتى مەن دەمالىسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىراتىن كەرەمەت ورىنعا اينالادى.
سونداي-اق «ۆسترەچا», «جىبەك جولى» جانە «گۇلجان» ساۋدا ۇيلەرى اۋدانىنداعى قوعامدىق كەڭىستىكتى قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ كوزدەلۋدە. جالپى اۋداننىڭ ساۋلەتتىك كەلبەتىن جاقسارتۋعا, بۇكىل اۋماققا سىرتقى جارىقتاندىرۋدى ورناتۋعا بارىنشا كۇش سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز, بۇل ءوز كەزەگىندە قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى. اتالعان ماسەلەلەردىڭ بارلىعى اۋداننىڭ ورتالىق بولىگىن عانا ەمەس, سونىمەن قاتار بارلىق تۇرعىن الاپتاردى, سونىڭ ىشىندە «جەلەزنودوروجنىي», «ينتەرناتسيونالنىي», «پرومىشلەننىي» جانە ت. ب. ەلدى مەكەندەردى قامتيدى.
– اۋلالاردىڭ اباتتاندىرىلىپ جاتقانى, ارينە, كوڭىل قۋانتادى, بىراق استانالىق ۇيلەردىڭ قاسبەتتەرى ەش سىن كوتەرمەيدى. وسى ماسەلە الداعى ۋاقىتتا قالاي شەشىلەدى؟
– قولدانىستاعى تۇرعىن ءۇي زاڭناماسىنا سايكەس, كوپپاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردىڭ قاسبەتتەرى – كوندومينيۋم وبەكتىسىنىڭ ورتاق مەنشىگى. ءۇي-جايلاردىڭ (پاتەرلەردىڭ) مەنشىك يەلەرى ورتاق مۇلىكتى جانە ءۇيدى كۇتىپ-ۇستاۋعا جۇمسالاتىن بارلىق شىعىنداردى وتەۋگە قاتىسۋعا مىندەتتى ءارى تۇرعىن عيماراتتىڭ ساقتالۋى مەن قاۋىپسىز پايدالانىلۋىنا جاۋاپتى. ورتاق مۇلىكتى جوندەۋ مەنشىك يەلەرىنىڭ جيناق قاراجاتى ەسەبىنەن نەمەسە ماقساتتى قاراجاتتى جيناۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلادى.
سونىمەن قاتار, «نۇرلى جەر» تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ونىڭ اياسىندا كوپپاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردى جوندەۋگە قايتارىمدى قاراجات بولىنۋدە. قايسىسى, ياعني ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىرىنشى نەمەسە ەكىنشى نۇسقاسىن تۇرعىندار وزدەرى تاڭدايدى, ول جالپى جينالىستا شەشىلەدى. ويتكەنى كوندومينيۋم وبەكتىسىن باسقارۋدىڭ جوعارى ورگانى – مەنشىك يەلەرىنىڭ جالپى جينالىسى. بۇل رەتتە اۋدان اكىمىنىڭ اپپاراتى تۇرعىن ءۇي باسقارماسىنىڭ, تۇرعىن ءۇي ينسپەكتسياسىنىڭ جانە «وركەن قالا» باعدارلاماسى وپەراتورىنىڭ قاتىسۋىمەن باعدارلاما شارتىن ناقتىلاۋ ماقساتىندا جالپى جينالىستار ۇيىمداستىرادى.
– اۋدان اكىمدەرى ءبىلىم سالاسىنا, مەكتەپ ينفراقۇرىلىمىنىڭ جاعدايىنا ءجىتى كوڭىل ءبولۋى كەرەك. وسىعان وراي بۇگىنگى تاڭدا قانداي ماسەلەلەر بيلىك تاراپىنان شۇعىل شەشىم قابىلداۋدى قاجەت ەتىپ وتىر؟
– اعىمداعى جىلدىڭ باسىندا اۋدان مەكتەپتەرىنىڭ باسشىلارىمەن جيىن وتكىزىلىپ, وندا قوردالانعان ماسەلەلەر تالقىلاندى. «جول كارتاسى» جاسالدى. كۇن سايىن ماڭىزدى ماسەلەلەردى زەرتتەۋ جانە انىقتاۋ ماقساتىندا ۋاكىلەتتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ جانە كوممۋنالدىق قىزمەتتەردىڭ قاتىسۋىمەن ءبىلىم بەرۋ وبەكتىلەرىنە بارىپ, ونداعى جاعدايلارمەن تانىسامىز. سونداي كەزدەسۋلەردە عيماراتتاردىڭ توبەسىن جوندەۋ, سپورت جانە اكت زالدارىن قايتا قالىپقا كەلتىرۋ, مەكتەپ اۋماقتارىن اباتتاندىرۋ, اۆتوتۇراقتاردى رەتتەۋ سياقتى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر ايتىلادى. بىرقاتار ءبىلىم مەكەمەلەرىندە قۇرىلىستاردى كەڭەيتۋ, قوسىمشا عيمارات سالۋ تاقىرىبى وتكىر قويىلادى. بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تۋرنيكەتتەردى, قورشاۋلاردى جانە تاعى باسقالاردى ورنالاستىرۋ ماسەلەسىن شەشۋ قاجەت. وسى ماسەلەلەردى بولدىرماۋ ءۇشىن ءتيىستى كوممۋنالدىق قىزمەتتەرگە ناقتى تاپسىرمالار بەرىلدى. ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن ارالاۋ قورىتىندىسى بويىنشا ەسكەرتۋلەردى جويۋ ماقساتىندا ءىس-شارالار جوسپارى قۇرىلىپ, قالالىق ءبىلىم باسقارماسىمەن كۇردەلى جانە اعىمداعى جوندەۋ جۇمىستارىنا قارجى ءبولۋ جونىندە كەڭەس وتكىزىلدى.
– مەملەكەت باسشىسى 2022 جىلدى بالالار جىلى دەپ جاريالادى. وسىعان بايلانىستى اۋدان اۋماعىندا قانداي ءىس-شارالار جوسپارلاندى نەمەسە جۇزەگە اسىرىلۋدا؟
– بالالار جىلى اياسىندا اۋداننىڭ تۇرعىن الاپتارىندا انيماتورلاردىڭ قاتىسۋىمەن بالالارعا ارنالعان بۇقارالىق ءىس-شارالار وتكىزىلدى. ترياتلون ساياباعىندا بالالارعا ارنالعان جاپپاي كونكي تەبۋ, ۆيكتورينالار, جۇلدەلى ويىندار مەن كونتسەرتتىك باعدارلاما, سونداي-اق دەمالىس كۇندەرى الماتى اۋدانىندا ساياباقتار مەن قىسقى نىسانداردا اپتا سايىن بالالارعا ارنالعان مەرەكەلىك باعدارلامالار ۇيىمداستىرىلادى. بۇل شارالار جەرگىلىكتى كاسىپكەرلەر مەن دەمەۋشىلەردىڭ قولداۋىمەن وتەدى. ينتەراكتيۆتى ويىن-ساۋىق فورماتىندا وتەتىن باسقا دا ءىس-شارالار بارىسىندا انيماتورلار مەن ارتىستەر بالالارمەن ءتۇرلى ويىندار وينايدى, بي بيلەپ, كىشكەنتاي كەلۋشىلەرگە تاتتىلەر تاراتادى.
پرەزيدەنت ساياباعىندا, «جەرۇيىق» ساياباعىندا, قازاق ەلى الاڭىندا, اقبۇلاق جاعالاۋىندا جانە اۋداننىڭ تۇرعىن الاپتارىندا قىس بويى سىرعاناقتار مەن مۇز ايدىندارى جۇمىس ىستەيدى, قاردا جۇرەتىن كولىكتەر مەن سۇيرەگىشتەردى جالعا بەرۋ جاقسى ۇيىمداستىرىلعان. مۇز ايدىندارىندا ىستىق تاماق پەن كونكيدى جالعا بەرۋ پۋنكتتەرى دە بار. جازدا اۆتوكولىكتەر مەن ۆەلوسيپەدتەردى جالعا الۋ, سونىمەن قاتار اتتراكتسيونداردىڭ ۇزدىكسىز جۇمىسى جولعا قويىلعان. كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ اۋلالارىندا فۋتبول, باسكەتبول, ويىن الاڭدارى بار. «جاستار» ساياباعىندا باسكەتبول, ستريتبول سەكىلدى سپورت تۇرلەرىمەن شۇعىلدانۋعا ارنالعان «كوليزەي» سپورت نىسانى سالىندى.
اۋدان مەكتەپتەرىندە بالالارعا ارنالعان ءتۇرلى سپورت سەكتسيالارى تەگىن جۇمىس ىستەيدى, سونداي-اق ولاردىڭ اۋماعىندا سپورت الاڭدارى, فۋتبول الاڭدارى, حوككەي كورتتارى دا جابدىقتالعان. وقۋشىلار سارايىندا 100-دەن استام سپورت سەكتسيالارى مەن ۇيىرمەلەرى ۇيىمداستىرىلعان.
بۇگىنگى تاڭدا الماتى اۋدانىندا 12 بالالار اۋلا كلۋبى بار. «جەلەزنودوروجنىي» تۇرعىن الابىندا دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە. ال «ينتەرناتسيونالنىي» تۇرعىن الابىندا دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىن سالۋعا ورىن بەلگىلەنىپ جاتىر. سونىمەن قاتار جىل بويى دارىندى بالالاردى قولداۋعا جانە ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعان بىرقاتار ءىس-شارالار جوسپارلانۋدا. مۇگەدەك بالالار مەن جەتىم بالالاردىڭ مۇددەلەرىن قورعاۋ بويىنشا قوسىمشا بىرقاتار شارالار قابىلداندى.
– ەلوردانىڭ ىرگەسىن گازداندىرۋ ەڭ ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. بۇگىندە بارلىق جەكەمەنشىك جەر ۇيلەر گازعا قوسىلعان با؟ كوپقاباتتى ۇيلەر گازبەن جىلىتىلادى ما؟
– بۇگىنگى تاڭدا اۋدانداعى بارلىق تۇرعىن ءۇي الاپتارى مەن جەكە سەكتورعا گاز تارتىلدى. تۇرعىندارعا تەك «قازترانسگاز ايماق» كومپانياسىنا جۇگىنۋ, تەحنيكالىق شارتتى الۋ, مونتاجداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزەتىن مەردىگەر ۇيىمدى تابۋ عانا قالدى. اۋداندا بار بولعانى 6300 ابونەنت بولسا, 2610 تەحنيكالىق شارت بەرىلىپ, 1231 ابونەنت گازعا قوسىلدى. 200-دەن استام ابونەنت مونتاجداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزىپ, قازىر قوسىلۋ ساتىسىندا.
تۇرعىنداردى حاباردار ەتۋ ءۇشىن اكىمدىك قىزمەتكەرلەرى كوشەلەردى ارالاپ, جادىنامالار تاراتادى, اكىم اپپاراتىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى رەسمي پاراقشالارىندا قاجەتتى اقپارات ورنالاستىرىلادى. تەحنيكالىق شارتتى الۋ ءۇشىن قۇجاتتاردى جيناۋ كەزىندە كوپتەگەن ماسەلەلەر تۋىندايدى, بۇل رەتتە بارلىعى زاڭ اياسىندا جاسالۋى كەرەك. وسى ماسەلە بويىنشا تۇرعىندار ارقاشان ۋاكىلەتتى ورگاندار مەن ۇيىمداردىڭ وكىلدەرىنەن قۇرالعان اۋدان اكىمدىگىنىڭ جۇمىس توبىنان كەڭەس الا الادى.
تۇرعىندار مەردىگەرلەردى تاڭداۋعا مۇقيات قاراۋى كەرەك. بەلگىسىز فيرمالارمەن كەلىسىمشارت جاسالىپ, سوتقا جۇگىنۋگە تۋرا كەلگەن جاعدايلار دا بولدى. كوبىنەسە بۇل – نارىقتاعى ەڭ تومەن باعالاردى ۇسىناتىن فيرمالار. سوندىقتان فيرمالاردا ليتسەنزيالاردىڭ جانە وسى سالاداعى تاجىريبەسىنىڭ بولۋىنا باسا نازار اۋدارعان ءجون.
سونىمەن قاتار, كوپقاباتتى تۇرعىن ۇيلەردەگى اۆتونومدى قازاندىقتاردى كوگىلدىر وتىنعا كوشىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. اۋداندا سۇيىتىلعان گازبەن جىلىتىلاتىن ءتورت كوپقاباتتى تۇرعىن ءۇي بار: تولەباەۆ كوشەسى, 25-ۇيدە ورنالاسقان «تابىس» تۇرعىن ءۇي كەشەنى; سۇتكەن كوشەسى, 30 جانە 30/1 ۇيلەر گازعا كوشىرىلدى; قاپال كوشەسى, 1/1 ۇيدە مونتاجداۋ جۇمىستارى اياقتالۋدا.
ايتا كەتەرلىك ءبىر جايت, كوپقاباتتى ۇيلەردى كوگىلدىر وتىنعا كوشىرۋ تۇرعىنداردىڭ ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن جۇزەگە اسىرىلۋدا. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان تەحنيكالىق شارتتار مەن قۇجاتتاردى راسىمدەۋگە بارىنشا كومەك كورسەتەمىز. قازىرگى تاڭدا مۇقيات نازار اۋدارۋدى قاجەت ەتەتىن بارلىق باسقا ماسەلەلەر سياقتى اۋداندى گازداندىرۋ جۇمىستارى تۇراقتى باقىلاۋدا. ءبىز ءۇشىن ەلدىك مۇددە – ءبىرىنشى ورىندا. اۋدان تۇرعىندارىن تولعاندىرعان بارلىق ماسەلەلەر وسىلايشا ساتىمەن شەشىلىپ, جۇرتشىلىقتىڭ جاعدايى جىل وتكەن سايىن جاقسارىپ كەلەدى.
دايىنداعان گۇلبارشىن وكەشقىزى
