مەملەكەت باسشىسىنىڭ دەر كەزىندە قابىلداعان شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا شالعايداعى شاعىن شاھار – اقمولا ەل استاناسىنا اينالعالى شيرەك عاسىرعا جۋىقتادى. سودان بەرى ەركە ەسىلدىڭ ەتەگىندە ءزاۋلىم عيماراتتار بوي كوتەردى, قالانىڭ ينفراقۇرىلىمى قارىشتاپ دامىدى. بۇگىندە قاي سالانى الىپ قاراساق تا, باس شاھار باسقا وڭىرلەرگە ۇلگى كورسەتىپ, ەگەمەن ەلدىڭ كوشىن العا سۇيرەپ كەلەدى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءار قادامى, ءار تابىسى ەلوردامەن تىعىز بايلانىستى.
1997 جىلدىڭ 9 جەلتوقسانىندا اقمولا قالاسىنا مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىز جەتكىزىلىپ, پرەزيدەنت رەزيدەنتسياسىندا كوك تۋىمىز جەلبىرەدى. ءدال وسى كۇنى الماتى قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ەلباسىمىزدى جاڭا ورتالىققا شىعارىپ سالۋ ءراسىمىن ۇيىمداستىرسا, ال ەرتەسىنە, ياعني 10 جەلتوقسان كۇنى ەلباسىنىڭ اقمولا قالاسىنداعى رەزيدەنتسياسىندا ەل پارلامەنتى مەن ۇكىمەتىنىڭ بىرلەسكەن سالتاناتتى ءماجىلىسى ءوتتى. بۇل القالى جيىندى اشقان ن.ءا.نازارباەۆ اقمولا قالاسى 1997 جىلدىڭ 10 جەلتوقسانىنان باستاپ مەملەكەتىمىزدىڭ استاناسى بولىپ تابىلاتىنىن رەسمي تۇردە مالىمدەدى. وسىلايشا, سارىارقا جەرىندە جاڭا ەلوردا – استانانىڭ جاسامپاز تاريحى باستالدى.
تۇرعىندار تىلەگى – نازاردا
پرەزيدەنتتىڭ «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» تۇجىرىمداماسى اياسىندا ەلوردا اكىمى التاي كولگىنوۆ تۇرعىندارمەن كەزدەسىپ, ازاماتتاردىڭ بارلىق سىندارلى ءوتىنىش-تىلەكتەرىن ۇنەمى ەسكەرىپ كەلەدى.
2021 جىلى قالا اكىمىنىڭ قابىلداۋىندا بولعان مىڭعا جۋىق ەلوردالىقتىڭ باسىم بولىگى تۇرعىن ۇيگە كەزەككە تۇرۋ, كەزەك ءنومىرىن تەكسەرۋ, تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىنا قاتىسۋ, تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتىن الۋ, كرەديتتىك جانە جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر بويىنشا ماسەلەلەر كوتەردى. سونىڭ نەگىزىندە وسى جىلدىڭ كۇزىندە تۇرعىن ءۇي سالاسىندا قىزمەت كورسەتەتىن بىرىڭعاي ورتالىق اشىلدى. وندا تۇرعىن ۇيگە قاتىستى تۋىنداعان كوپتەگەن ماسەلەلەر بويىنشا كەڭەس الۋعا بولادى.
2022 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنداعى جاعداي بويىنشا قالا اكىمى 400-دەن استام تۇرعىندى جەكە قابىلدادى. كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ دەنى سول جەردە شەشىلسە, قالادان سىرتقارى ورنالاسقان تۇرعىن الاپتارعا جىلى ايالدامالار ورناتۋ, كارىز جۇرگىزۋ, الەۋمەتتىك نىساندار سالۋ, اۋلا اۋماقتارىن اباتتاندىرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. ماسەلەن, بيىل ەلوردالىقتاردىڭ سۇرانىسىمەن قالادا 30-دان استام اۋلا مەن قوعامدىق كەڭىستىك, سونىڭ ىشىندە «پريگورودنىي», «ۇركەر», «تەلمان» ەلدى مەكەندەرى اباتتاندىرىلدى.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى قارقىندى
باس قالا تۇرعىندارىنىڭ سانى جىلدان جىلعا ارتىپ كەلەدى. حالىقتىڭ قارقىندى وسۋىمەن قاتار الەۋمەتتىك جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى, جولدار مەن تۇرعىن ءۇيدى, بالاباقشا مەن مەكتەپتەردى كوبەيتۋ ماقساتى تۋىندادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە, بۇگىندە ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا بۇل ماسەلەلەر وڭ شەشىمىن تابۋدا.
قازىرگى تاڭدا ەلوردادا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج 48 مىڭعا جۋىق ازامات مەملەكەتتەن ءۇي الۋعا كەزەكتە تۇر. كەزەكتە تۇرعانداردى ەسەپكە الۋ 5 سانات بويىنشا جۇرگىزىلەدى. اتاپ ايتقاندا, بۇل ساناتتارعا جەتىم بالالار, كوپبالالى وتباسىلار, الەۋمەتتىك وسال توپتار, تۇرعىن ءۇيى اپاتتى جاعدايدا دەپ تانىلعاندار, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر, بيۋدجەتتىك ۇيىمدارداعى جانە اسكەري قىزمەتكەرلەر جاتادى.
– حالىق سانىنىڭ وسۋىمەن بىرگە تۇرعىن ۇيگە دەگەن قاجەتتىلىك تە ارتىپ وتىر. سوڭعى جىلدارى, اسىرەسە قولجەتىمدى باسپانا سانىن 3 ەسەدەن استام ارتتىردىق. سوعان قاراماستان, كەزەكتە تۇرعانداردىڭ قاتارى دا كوبەيىپ كەلەدى. وسىعان وراي, قۇرىلىس كومپانيالارىنان تۇرعىزىلىپ جاتقان ءۇيدىڭ ءبىر بولىگىن قولجەتىمدى باعامەن ساتىپ الىپ, قۇرىلىس يندۋسترياسىن دامىتىپ جاتىرمىز. الداعى ۋاقىتتا وسى قارقىندى تومەن تۇسىرمەۋىمىز كەرەك, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى شەشىلىپ جاتىر
كوپ جىلدار بويى كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ۇلەستىك قۇرىلىس, شەتكى ايماقتاردى دامىتۋ, قالالىق كەڭىستىكتەردى قۇرۋ, گاز تارتۋ, كوشەدەگى كەپتەلىستەردى ازايتۋ, اپاتتى ۇيلەردى بۇزۋ سياقتى كۇردەلى ماسەلەلەرگە قاتىستى شەشىمدەر قابىلدانىپ كەلەدى. قالا بيلىگى وسى ءبىر وزەكتى ماسەلەنى كەلەر جىلى تولىعىمەن شەشۋدى جوسپارلاپ وتىر.
جاسىراتىنى جوق, بۇعان دەيىن باس قالادا ۇلەسكەرلىك قۇرىلىس ماسەلەلەرى اسا كۇردەلى بولعان ەدى. سوڭعى جىلدارى ول دا شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. بۇل رەتتە ەلوردا بيلىگى ءاربىر قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىسان بويىنشا كۇندەلىكتى, اپتالىق جۇمىس ىستەۋ جوسپارىن نەگىزگە الا وتىرىپ, ناتيجەلى ەڭبەك ەتۋدە. ماسەلەن, وسىدان ءۇش جىل بۇرىن پاتەرلەرسىز قالعان ۇلەسكەرلەر سانى 16000-عا جۋىق بولدى, بۇل – 150-دەن استام نىسان. قازىردىڭ وزىندە 13000-نان استام وتباسىنىڭ پروبلەماسى شەشىلدى, بىراق تاعى دا 3000-عا جۋىق ۇلەسكەر قالدى.
– ولار وتە پروبلەمالى نىساندار: جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاماسى جوق, قارجىلىق مودەلى قاراستىرىلماعان, ءتيىستى قاراجات بولىنبەگەن. باسپاناسىن كۇتكەن وسى 3 مىڭ وتباسىنىڭ جارتىسىنىڭ ماسەلەسى بيىل, قالعان بولىگىنىكى 2023 جىلى تولىعىمەن شەشىلەدى. ەڭ باستىسى, قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان ۇيلەردى سالىپ ءبىتىرۋدى مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىر, – دەدى اكىم.
وسىلايشا, پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس, بيۋدجەتتەن قىرۋار قاراجات ءبولىندى. ءسويتىپ, ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى بىرتە-بىرتە شەشىلىپ كەلەدى. قولدانىستاعى زاڭناماعا وزگەرىستەر ەنگىزىلدى, ەندى قۇرىلىس سالۋشىلار اياقتالماعان پاتەرلەردى قالاي بولسا سولاي ساتا المايدى. ۇلەستىك قۇرىلىسقا رۇقسات الۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر كەپىلدىكتەر قاجەت. قالا اكىمدىگى مۇنداي قۇرىلىس سالۋشىلاردىڭ قارا تىزىمدەرىن ۇنەمى جاريالاپ وتىرادى. اكىمدىكتىڭ الدىنداعى ەندىگى مىندەت – قالعان ۇلەسكەرلەرمەن پروبلەمالاردى شەشۋ جانە وسىنداي جاعدايدىڭ قايتالانۋىنا جول بەرمەۋ.
گازداندىرۋ جوسپارلى جۇرگىزىلۋدە
باس قالانى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ناتيجەسىندە اۋاداعى زياندى قالدىقتار 6 ەسەگە دەيىن ازايادى. قالانىڭ ەكولوگياسى جاقسارادى, ال بۇل تۇرعىنداردىڭ دەنساۋلىعىنا جاعىمدى اسەر ەتەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, شاھار تولىقتاي گازداندىرىلعاندا زياندى قالدىق اۋاعا تارالمايدى.
بۇگىنگى تاڭدا ەلوردادا گاز تارتۋ جۇمىسى جوسپارعا ساي ءجۇرىپ جاتىر. الماتى جانە سارىارقا اۋداندارىندا 680 شاقىرىم گاز جەلىلەرى تارتىلدى. ەندى ۇيلەرگە گاز قوسۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. اكىمدىك گاز ەسەپتەگىش قۇرالىن تەگىن قويىپ بەرەدى, ال تۇرعىندار گازدى ۇيگە دەيىن كىرگىزۋى جانە پەشىن ساتىپ الۋى كەرەك. بۇل رەتتە از قامتىلعان وتباسىلارعا مەملەكەتتەن كومەك تە بەرىلىپ جاتىر. بۇرىن ونىڭ كولەمى 160 مىڭ تەڭگە بولسا, قازىر ءماسليحاتتا تالقىلاپ, جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولىنىپ, 400 مىڭ تەڭگەگە دەيىن بەرىلەتىن بولدى. ارينە, بۇل قاراپايىم حالىق ءۇشىن ەداۋىر قولداۋ. قالا بيلىگى سونداي-اق بانكپەن كەلىسىپ, پايىزسىز قاراجات بەرۋدى دە قاراستىرىپ جاتىر.
– گاز قوسۋعا ليتسەنزياسى بار مەكەمەلەرمەن دە ءجيى-ءجيى كەزدەسىپ, حالىققا قىزمەت كورسەتەردە باعانى شارىقتاتپاۋ جونىندە ايتىپ وتىرامىز. بۇگىندە ەسىل جانە بايقوڭىر اۋداندارىندا گاز تاراتۋ جەلىلەرى جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. مىسالى, «ۇركەر», «يلينكا», «پريگورودنىي», «تەلمان», «شۇبار» ەلدى مەكەندەرىنە گاز كەلەسى جىلى وتكىزىلەدى. قازىرگى تاڭدا جوبالىق-سمەتالىق جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر, – دەدى شاھار باسشىسى.
سونىمەن بىرگە جىلىتۋ جەلىلەرىندەگى جەو-نىڭ سۋ جىلىتقىش قازاندىقتارىن دا گازعا كوشىرۋ جوسپارلانىپ وتىر. وسىنىڭ ءبارىن گازعا كوشىرگەندە, قالانىڭ اۋاسى ءبىراز تازارىپ قالارى انىق. سوندىقتان, گازداندىرۋ ماسەلەسى اسا ماڭىزدى.
جەڭىل رەلستى كولىك جەلىسى
سوڭعى ون جىلدان بەرى ەلوردا جۇرتشىلىعىنىڭ عانا ەمەس, ەلىمىزدىڭ نازارىنداعى باستى ماسەلە – LRT قۇرىلىسى. وعان قىرۋار قاراجات جۇمسالدى. مەملەكەت 475 ملن دوللار زايم الدى. وسىعان وراي, قالالىق
ۋربانيستيكا ورتالىعىنا 400-دەن استام ۇسىنىس كەلىپ ءتۇستى. ونىڭ باسىم بولىگى, اسىرەسە ماماندار بۇل قۇرىلىستى اياقتاۋ قاجەتتىگىن ايتادى.
جوبا اياسىندا العاشىندا جەڭىل رەلس ۇستىندەگى كولىك جەلىسى بويىندا 18 ستانسا سالۋ كوزدەلسە, ونى قىسقارتا كەلە 8 ستانسا سالىناتىن بولدى. دەگەنمەن بولاشاقتا ستانسا سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن ورىن قالدىرىلادى. جەلى اۋەجايدان باستاپ قابانباي باتىر داڭعىلىن بويلاي, سىعاناق كوشەسىنەن وڭعا بۇرىلا, «مىڭجىلدىق» اللەياسىن باسىپ ءوتىپ, «نۇرلى جول» ۆوكزالىنا دەيىنگى ارالىقتى قامتيدى. ۇزىندىعى 22 شاقىرىمدى قۇرايدى. اكىمنىڭ سوزىنشە, وسى جولدا باستاپقىدا 19 جىلجىمالى قۇرام جۇرگىزۋ كوزدەلگەن, وڭتايلاندىرعاننان كەيىن ونى 5 قۇرامعا قىسقارتقان. ءار قۇرامعا جالپى سانى 600 ادام سىياتىن 4 ۆاگون جالعانادى. ولاردىڭ ارالىعىنداعى ۋاقىت 15 مينۋتتان بولادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر.
– LRT قۇرىلىسىن جالعاستىرۋ تۋرالى شەشىمگە كەلەردە قالا حالقىنىڭ قارقىندى ءوسۋ ديناميكاسى ەسكەرىلدى. قازىر قالانىڭ باستى كوشەلەرىندەگى نەگىزگى ماگيسترالداردا, ماسەلەن, قوسشىدان قالاعا كىرەبەرىستە, قابانباي باتىر, تۇران داڭعىلى بويىندا, سىعاناق, تۇركىستان كوشەلەرىندە كەپتەلىس كوپ, سوندىقتان بۇل كولىك ءتۇرىنىڭ قاجەتى زور, – دەدى اكىم.
ەلوردادا قوعامدىق كولىكتى سۋبسيديالاۋعا جىل سايىن جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 13 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى. ال LRT جوباسىن سۋبسيديالاۋ ءۇشىن جىلىنا 3 ملرد تەڭگەگە شىعادى ەكەن. اۆتوبۋسقا كۇن سايىن شامامەن 700 مىڭ ادام وتىرسا, الدىن الا جۇرگىزىلگەن ەسەپ بويىنشا جەڭىل رەلس ۇستىندەگى كولىكتى كۇنىنە 25-30 مىڭ ادام پايدالانادى دەپ جوسپارلانۋدا. بيۋدجەتتەن قارجى ءبولۋ ماسەلەسى ۇكىمەت, ءتيىستى مينيسترلىكتەر دەڭگەيىندە تالقىلاندى. ەندى قارجى بولىنسە بولدى, قىتايلىق كونسورتسيۋم جوبا قۇرىلىسىن 2 جىلدا اياقتاۋعا ۋادە بەرىپ وتىر.
جايلى قالا جوسپارى
«نۇر-سۇلتان – جايلى قالا» ماستەر-جوسپارى قابىلدانعالى بەرى وسى قۇجاتقا سايكەس قوعامدىق كەڭىستىكتەر سالىنىپ, اۋلالار اباتتاندىرىلىپ جاتىر. شاھاردا دەمالىس ورىندارى كوبەيىپ, جاڭا سكۆەرلەر مەن ساياباقتار اشىلۋدا.
ماستەر-جوسپارى اياسىندا وتكەن جىلى باس قالادا 150 اۋلا مەن 40 قوعامدىق كەڭىستىك قايتا جاڭعىرتىلسا, بيىل 200-دەن استام اۋلانى اباتتاندىرىپ, بالالاردىڭ سپورت الاڭدارىن سالۋ جوسپارلاعان بولاتىن. قالا باسشىسىنىڭ مالىمدەۋىنشە, سونىڭ 100-ءى قالا كۇنىنە تامان ەلوردامىزدىڭ ءتورت اۋدانىندا دا اياقتالادى. وسىنىڭ ءوزى – ۇلكەن جەتىستىك. بۇگىندە مەگاپوليستى اباتتاندىرۋ مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەردى قايتا جاڭعىرتۋ قالا جۇرتشىلىعىنىڭ پىكىرىن ەسكەرە وتىرىپ جۇرگىزىلىپ جاتقانى قۋانتادى.
جاز ايىندا جاڭا كوپىرلەر ىسكە قوسىلادى. ۇلى دالا كوشەسىندەگى جاڭا ۆوكزالعا باراتىن كوپىر پايدالانۋعا بەرىلەدى. بۇل سول جاعالاۋداعى ماڭگىلىك ەل, تۇركىستان, سىعاناق كوشەلەرىندەگى كولىك كەپتەلىسىن ەداۋىر جەڭىلدەتەتىن بولادى. ال تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنداعى تاۋەلسىزدىك كوپىرى كەلەسى جىلى اشىلادى دەپ جوسپارلانۋدا.
P.S: قىسقاسى, ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ بويتۇمارىنداي ەڭسەسى بيىك ەلوردامىزدا تۇرعىنداردىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىراتىن جۇمىستار جۇيەلى اتقارىلىپ جاتىر. ال اجارلى استانامىز جايلىلىق, ورنىقتىلىق, ەكولوگياسى تازا قالا جانە تۇرعىندار ساۋلىعى پرينتسيپتەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ, «نۇر-سۇلتان – جايلى قالا» جوباسى اياسىندا دامي بەرەدى.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
