جانارمايمەن جۇرەتىن كولىكتەن باس تارتىپ, ەلەكتروموبيلگە كوشۋ – دۇنيە جۇزىندە بار ءۇردىس. بۇل تۇرعىدا قازاقستان دا توكپەن جۇرەتىن كولىك ءتۇرىن دامىتۋ جونىندە العاشقى قادامدارىن جاساپ جاتىر.
ەۋروپا بەنزيننەن باس تارتا ما؟
بۇگىندە دامىعان ەلدەردە توكپەن جۇرەتىن كولىككە سۇرانىس كوپ. ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنشە, الەمدەگى ەڭ ءىرى ەلەكتروموبيل نارىعى قىتاي بولىپ وتىر. الايدا نورۆەگيا بيىل ەلەكتروموبيلدەردى ساتۋ بويىنشا اقش پەن جاپونيا, ءتىپتى قىتايدى دا باسىپ وزعان ەكەن. بۇل ەل 2025 جىلعا قاراي بەنزين مەن ديزەلدى قوزعالتقىشپەن جۇرەتىن اۆتوكولىكتەن باس تارتۋعا شەشىم قابىلداپتى. نورۆەگيا ۇكىمەتى دە جۇرتشىلىقتىڭ توكپەن جۇرەتىن كولىككە كوشۋى ءۇشىن بىرقاتار ءتيىمدى شارا قولدانۋدا. ماسەلەن, يمپورتتىق, كەدەندىك باجداردى, اكتسيزدەر مەن ەكولوگيالىق تولەمدەردى, ەسەپتىك سالىقتى الىپ تاستاعان. ناتيجەسىندە ونداعى ەلەكترلى جانە گيبريدتى كولىك سانى قازىرگى ۋاقىتتا ەلدەگى اۆتوموبيلدەردىڭ 30 پايىزىن قۇراپ وتىر.
نورۆەگيادان باسقا ەۋروپاداعى بىرقاتار ەل 2025 جىلدان باستاپ ىشكى جانۋ قوزعالتقىشتارى بار كولىك قۇرالدارىن ساتىپ الۋعا تىيىم سالاتىن زاڭ قابىلداعان. قازىرگى ۋاقىتتا دۇنيە ءجۇزى بويىنشا جىلىنا 2 ملن ەلەكتروكار ساتىلسا, 10 جىلدان كەيىن ونىڭ ءوسىمى 70 ەسەگە ارتاتىنىن ايتادى ساراپشىلار.
قازاقستان دا قالىس قالمايدى
جاڭا ۇردىستەن قازاقستان دا شەت قالىپ جاتقان جوق. قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە سايكەس, بىلتىر ەلىمىز بويىنشا 62 ەلەكتروموبيل تىركەۋگە قويىلىپتى. ال بەيرەسمي دەرەككە سۇيەنسەك, ەلدەگى ەلەكتر كولىگىنىڭ سانى بيىلعى جىل باسىندا شامامەن 700-دەي بولعان. 2011-2017 جىلدار ارالىعىندا قازاقستاندىقتار ەكوكولىك ساتىپ الۋ ءۇشىن 1,9 ملرد تەڭگە قارجى جۇمساپتى.
Tesla Motors, Nissan Leaf, LADA Vesta EV, Renault Twizy, KIA Soul EV جانە JAC iEV. بۇل – قازاقستانداعى ەلەكتروكارلاردىڭ ماركالارى. وسىلاردىڭ ىشىندە قىتايدىڭ برەندىنە اينالعان JAC iEV ەلەكتروموبيلى قازىرگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلدە دە قۇراستىرىلىپ جاتىر. 2016-2017 جىلدارى «AllurGroup» اق-تىڭ قوستانايداعى ەنشىلەس كومپانياسى «سارىارقااۆتوپروم» زاۋىتىندا ءىEV4, ءىEV5, ءىEV6S, ءىEV6E, ءىEV7 مودەلدى 27 JAC ەلەكتروموبيلىنىڭ سىنامالىق توپتاماسى شىعارىلدى. ولار ۇزاق مەرزىمدى سىناقتان وتكىزۋ ءۇشىن وسى سالاداعى ساراپشىلارعا قولدانۋعا بەرىلگەن. سونىڭ ىشىنەن JAC iEV6S ميني-كروسوۆەرى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ, قازاقستان كليماتىنا ءوزىنىڭ ەرەكشە بەيىمدىلىگىن كورسەتىپتى. ال 2017 جىلدان باستاپ iEV6S مودەلىنىڭ ورنىنا جاڭارتىلعان iEV7S شىعا باستاپتى. زامانعا ساي باتارەيانى سالقىنداتۋ-جىلىتۋ جۇيەسى قولدانىلاتىن بۇل مودەلدىڭ جوسپارلانعان قۇنى 7,5 ملن تەڭگەدەن باستالادى دەسەدى. اتالعان زاۋىتتا 2020 جىلعا دەيىن مىڭنان اسا ەلەكتروموبيل قۇراستىرىلادى دەپ جوسپارلانۋدا.
سىنامالىق نەگىزدە شىعارىلىپ, عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى مەن سالا ساراپشىلارىنا تاراتىلعان 27 JAC ەلەكتروموبيلىنىڭ ەكەۋى تەحنولوگيالىق دامۋ جونىندەگى ۇلتتىق اگەنتتىكتىڭ ەنشىسىنە بۇيىرىپتى. ەكى كولىكتىڭ ءبىرى باسشىلىققا تيەسىلى بولسا, ەندى ءبىرىن قىزمەتكەرلەر قاجەتتىلىككە قاراي كەزەك-كەزەك تىزگىندەيتىن كورىنەدى.
سونداي-اق بىلتىردان بەرى ەلورداداعى تازالىق كومپانيالاردىڭ ءبىرى دە بىرتىندەپ ەلەكتروموبيلگە كوشىپ جاتقان ءتارىزدى. ولار دا قوستانايدا وندىرىلەتىن 6-7 ەكوكاردى قولدانۋدا. سونىڭ ءبىرى 1 توننا كوتەرەتىن جۇك كولىگى بولسا, قالعانى – جەڭىل كولىكتەر.
ەلەكتروكار قانشالىقتى ءتيىمدى؟
بۇل تەمىر تۇلپارلاردىڭ جىلدامدىعى 130 كم/ساعاتقا دەيىن جەتەدى. جالپى, ەلەكتروموبيلدەر ادەتتەگى اۆتولارعا قاراعاندا الدەقايدا ۇنەمدى. ەلەكتر كولىگىن 100 پايىزعا قۋاتتاۋ ءۇشىن ورتا ەسەپپەن 30 كۆت/ساعات ەلەكتر ەنەرگياسى جۇمسالادى. مامانداردىڭ ەسەپتەۋىنشە, ەلەكتروماشينالار جانارمايمەن جۇرەتىن كولىكتەرمەن سالىستىرعاندا اي سايىن شامامەن 60-70 مىڭ تەڭگەنى ۇنەمدەيدى. ماسەلەن, ءبىر ايداعى 22 جۇمىس كۇنىندە ەلەكتروموبيل 10 مىڭ تەڭگە ەلەكتر ەنەرگياسىن تۇتىنسا, بەنزينمەن جۇرەتىن كولىكتەردىڭ اي سايىنعى شىعىنى ورتا ەسەپپەن 75-80 مىڭ تەڭگەنى قۇرايتىنىن ايتادى تەحنولوگيالىق دامۋ جونىندەگى ۇلتتىق اگەنتتىك قىزمەتكەرلەرى.
البەتتە, مۇنداي كولىكتەر وتە ءتيىمدى. سەبەبى ماي, بەنزين, انتيفريز قۇيىپ اۋرە بولمايسىز. سۇيىقتىقتان تەك اينەكتى جۋاتىن سۋ عانا قولدانىلادى. سول سياقتى ادەتتەگى اككۋمۋلياتور دا قاجەت ەمەس. كولىك تەك باتارەيا مەن سىمداردان تۇرادى. ەلەكتروموبيل 100 پايىز قۋاتتالۋى ءۇشىن 10 ساعات ۋاقىت قاجەت. كولىكتى وتالدىرىپ, پەشتى قوسقان كەزدە 4 مينۋتتا باتارەيانىڭ 1 پايىز قۋاتى جۇمسالادى.
ەلەكتروكار قىستىڭ كەزىندە اشىق الاڭدا دا تۇرا بەرەدى. – 25 گرادۋس سۋىقتا ەش قيىندىقسىز وتالادى. جىلىتقىش پەشى تەز ىسكە قوسىلىپ, از ۋاقىت ىشىندە سالون ءىشى ىسىپ كەتەدى. ءتىپتى 30 سەكۋندتان سوڭ پەش ىستىق بۋ شاشا باستايدى. 100 پايىزدىق قۋاتپەن ەلەكتروكارلاردىڭ ءجۇرۋ قاشىقتىعى قىستا 100 كم, جازدا 150 كم قۇرايدى.
ەلەكتر كولىكتەرىنىڭ ارتىقشىلىقتارى قورشاعان ورتانى لاستامايدى. ونىمەن قوسا, بەنزينگە قاراعاندا ەلەكتر قۋاتى الدەقايدا ارزان. كەپتەلىستەردە كوپ ەنەرگيا جۇمسامايدى. مۇناي نارىعىنا دا تاۋەلدى ەمەس. قازاقستان ءۇشىن ماڭىزدىسى دا وسى. ويتكەنى مىڭ قۇبىلاتىن مۇناي باعاسى بەنزيننىڭ قىمباتتاۋىنا اسەر ەتىپ جاتادى.
قانداي جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلادى؟
قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرلەرىندە سىناۋدان وتكەن JAC ەلەكتروموبيلىن ەل جۇرتشىلىعى جاپپاي پايدالانۋى ءۇشىن بىرقاتار ىنتالاندىرۋ شاراسى قاراستىرىلىپ جاتىر. ەلىمىزدە ەلەكتروكاردى بەلسەندى پايدالانۋى ءۇشىن «AllurGroup» اق ارنايى ماركەتينگتىك ستراتەگيا ازىرلەگەن. مىسالى, الداعى ۋاقىتتا تۇتىنۋشىلاردىڭ ەلەكتروموبيلدەردى 4 پايىزدىق جەڭىلدىكپەن 20 جىلعا دەيىن اۆتونەسيە ارقىلى ساتىپ الۋعا مۇمكىندىكتەرى بولادى. سالىق تولەۋدە دە جەڭىلدىك بار.
«سونداي-اق ەلوردادا ەلەكتروكارلارعا قوعامدىق كولىككە ارنالعان «Bus lane» جولاعىمەن جۇرۋگە جانە اقىلى تۇراقتارعا تەگىن قويۋعا رۇقسات بەرەدى دەگەن سەنىمدەمىز» دەيدى كومپانيا ماماندارى.
الايدا «استانانىڭ كولىك تۇراعى كەڭىستىگى» جشس ماماندارىنىڭ مالىمەتىنشە, اقىلى اۆتوتۇراقتاردى پايدالانۋ ەرەجەسىنە سايكەس, ازىرگە تۇراققا اقى تولەۋدە جانارمايمەن جۇرەتىن اۆتوكولىك پەن ەلەكتروموبيلدى ءبولىپ-جارىپ قارامايدى ەكەن. سول سياقتى «Bus lane» قوعامدىق كولىك اۆتوبۋس جولاقتارىمەن دە جۇرۋگە رۇقسات بەرىلمەگەن. ايتا كەتسەك, اۆتوبۋس جولاقتارىمەن قازىر تەك Astana taxi كولىكتەرى عانا جۇرە الادى. ال اقىلى اۆتوتۇراقتاردا 6 ساناتتاعى ادامدار عانا كولىكتەرىن تەگىن قويادى.
قازاقستان اۆتوبيزنەس قاۋىمداستىعىنىڭ تەحنيكالىق رەتتەۋ ديرەكتورى ەربول سەيپىلوۆتىڭ ايتۋىنشا, تۇتىنۋشىلارعا ساتىپ الىنعان ەلەكتروموبيلدەر قۇنىنىڭ بەلگىلى ءبىر مولشەرىن مەملەكەت تاراپىنان سۋبسيديالاۋعا بولادى. سونداي-اق كەلەشەكتە نۇر-سۇلتان قالاسىنان باستاپ ەلىمىزدىڭ وزگە دە وڭىرلەرىندە ەلەكتر اۆتوبۋستارى قولدانىسقا ەنگىزىلمەك.
قۋاتتاۋ بەكەتتەرى سالىنىپ جاتىر
ەلەكتروموبيلگە دەگەن سۇرانىستى ارتتىرۋ ءۇشىن الدىمەن ءتيىستى ينفراقۇرىلىمدى قۇرۋ كەرەك. اقش, جاپونيا, قىتاي, نورۆەگيادان بولەك ۋكراينا دا ينفراقۇرىلىمى دامىعان, ەلەكتروموبيلدەردى پايدالانۋعا ىڭعايلى مەملەكەت بولىپ سانالادى دەسەدى. رەسەي دە ەكو كولىكتى پايدالانۋعا ىنتا تانىتا باستاعان سىڭايلى. 40 ميلليوننان اسا كولىگى بار كورشى ەلدەگى ەلەكتروموبيل سانى بۇگىندە 4 مىڭدى قۇرايدى.
نورۆەگياداعى جول جەلىسىنە جاپپاي ورناتىلعان توك ستانسالارىنىڭ قىزمەتى بىرىڭعاي تەگىن كورىنەدى. قىتاي 2020 جىلعا قاراي 5 ملن ەلەكتروموبيلدى قۋاتتاۋعا جەتەرلىك بەكەت ورناتۋعا نيەت تانىتىپ وتىر.
ال ەلىمىزدە جوسپارعا سايكەس, 109 ەلەكتر قۋاتتايتىن ستانساسى سالىنۋى كەرەك. ونىڭ 50-ءى ەلوردادا, 50-ءى الماتىدا, ال قالعان 9-ى نۇر-سۇلتان-بۋراباي تاسجولىنىڭ بويىندا, ياعني شورتاندى, اقكول, ماكينكا كەنتتەرى مەن ششۋچينسك قالاسىندا بولماق. بۇگىندە ەلوردادا 47, ال الماتىدا 20-عا جۋىق ەلەكتر قۋاتتايتىن ستانسا قويىلعان. مۇنداي ستانسالار قالاداعى جۇرتشىلىق كوپ باراتىن ورىندارعا, ساۋدا, ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىنا ورناتىلۋدا. سونداي-اق وسىنداي بەكەتتەردى الداعى ۋاقىتتا بارلىق قالاارالىق جولداردا دا ورناتۋ قاراستىرىلۋدا.
JAC ەلەكتروموبيلىنىڭ قۋاتتاعىش قۇرالى تۇتىنۋشىعا كولىكپەن بىرگە بەرىلسە, «Astana motors» ديلەرلىك كومپانياسى ساتىلىمعا شىعارعان 16 ملن تەڭگەلىك «BMW» نەمىس ەلەكتروموبيلىنىڭ قۋاتتاعىش قۇرالى كولىك باعاسىنان بولەك 1000 ەۋرو تۇرادى ەكەن.
جالپى, ەلەكتروموبيلدەردىڭ 100 پايىزعا قۋات الاتىن ەڭ جىلدام ۋاقىتى – 1,5 ساعات. ونىڭ وزىندە دە تۇراقتى توك كەرنەۋى 380 ۆ ەلەكترمەن قۋاتتاندىرعىش ستانسا بولماسا, 220 ۆ قۋاتتاۋ قوندىرعىسى بار تۇرمىستىق جاعدايداعى روزەتكادان قۋاتتاۋ ءۇشىن كەم دەگەندە 10 ساعات كەتەتىن كورىنەدى. سوندىقتان قالا ىشىندە ەلەكتروكارلار جۇيتكىپ ءجۇرۋى ءۇشىن ەلەكتر قۋاتتاعىش ستانسالار اۋاداي قاجەت.
