تاۋەلسىزدىكتىڭ باستى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى ەلوردامىز استانا قالاسىنىڭ بوي كوتەرۋى ەكەنىن ءجيى ايتامىز. سەبەبى ەلوردامىز ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءوسىپ قانا قويماي, سونىمەن قاتار مادەني ورتالىققا اينالىپ ۇلگەردى. بۇل, ارينە, كوڭىل مارقايتىپ, ماقتانۋعا نەگىز بولاتىن جاعداي. شىن مانىسىندە استانانىڭ جارقىن جەتىستىككە جەتۋىنە ونىڭ حالقىنىڭ سانى وسۋىنە بىردەن-ءبىر سەبەپكەر بولىپ وتىر.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋدەگى بىرنەشە ماقساتى بولدى. ونىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى ورىستانعان ولكەنىڭ تامىرىنا قان جۇگىرتۋ بولسا كەرەك. سەبەبى كەڭەس ۇكىمەتى تىڭ جانە تىڭايعان جەردى يگەرۋ دەگەن جەلەۋمەن سولتۇستىك قازاقستان وبلىستارىن ابدەن ورىستاندىرىپ جىبەردى. سونىڭ سالدارىنان ايماقتا قازاق ءتىلىنىڭ اياسى تارىلىپ, مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەر سانى ازايدى. ال مەكتەپتەر مەملەكەتتىك تىلدە ءبىلىم بەرمەگەننەن كەيىن قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايى كۇرت ناشارلاي بەردى.
ماسەلەن, 1979 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا تسەلينوگراد قالاسىندا قازاقتار سانى 32 870 ادام نەمەسە بارلىق تۇرعىنداردىڭ 14 پايىزىن قۇرادى. بۇل, ارينە, دابىل قاعىپ الاڭداۋعا نەگىز بولاتىن جاعداي بولاتىن. الايدا كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعان كەزەڭدە «بۇل قالاي؟» دەپ ماسەلە كوتەرۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى, ول كەزدە ورىستانۋعا قارسى تۇرارلىق قاۋقار بولمادى. ال تاۋەلسىزدىك الىپ, ءوز استانامىزدى اۋىستىرعاننان كەيىن ورىستانۋدان قازاقتانۋعا بەت الدىق.
14 پايىزدان
75 پايىزعا جەتتى
شىن مانىسىندە قازاق ەلى تاۋەلسىزدىك الىپ, ەتەك جەڭىمىزدى جيناي باستاعاننان باستاپ استانادا قازاقتاردىڭ سانى ءبىرشاما ارتا باستادى. ماسەلەن, 1998 جىلى استانا حالقىنىڭ سانى 300,5 مىڭ ادامعا جەتىپ, قازاقتاردىڭ قاراسى كوبەيدى. ال ارادا 10 جىل وتكەندە ياعني 2009 جىلعى حالىق ساناعى بويىنشا استاناداعى قازاقتار سانى 613 006 ادامعا جەتتى. بۇل دەگەن ءسوز قالا حالقى جالپى سانىنداعى قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى 69,4 پايىزعا جەتكەندىگىن بىلدىرەدى. وسى ساناق دەرەگى بويىنشا, ساناق ارالىعى كەزەڭىندە ورىستار 5,6 پايىزعا, ۋكرايندار 29,3 پايىزعا, بەلارۋستار 34,9 پايىزعا كەمىگەن. ناقتىراق ايتساق, 2009 جىلعى ساناق بويىنشا استاناداعى ورىستار – 19,9 پايىز, ۋكرايندار – 2,1, بەلارۋستار 0,6 پايىزدى قۇراعان.
قر ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ ستاتيستيكا كوميتەتى استانا قالاسىنىڭ ستاتيستيكا دەپارتامەنتىنىڭ مامىر ايىنداعى مالىمەتىنە سۇيەنسەك, ەلوردا حالقىنىڭ 75,51 پايىزىن قازاقتار قۇراپ وتىر. ياعني 2009 جىلعى ستاتيستيكامەن سالىستىرساق, قالاداعى قازاقتاردىڭ پايىزدىق كورسەتكىشى 6 پايىزعا ارتقان. ال ورىستاردىڭ ۇلەس سالماعى كەرىسىنشە سوڭعى 7 جىلدا 4 پايىزعا ازايىپ, 15,31 پايىزعا تۇسكەن ەكەن. وسى رەتتە ورىستاردىڭ سانىنىڭ ازايۋىنا بايلانىستى نەگىزگى سەبەپتى ايتىپ وتكەن ءجون سياقتى. رەسەي ءار ەلدە تۇراتىن وتانداستارىن وزدەرىنە شاقىرىپ, الەۋمەتتىك جەڭىلدىكتەر جاساپ جاتىر. مىنە, وسى جەڭىلدىككە يە بولعىسى كەلەتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى رەسەي ازاماتتىعىن الۋعا اسىعۋدا.
قازاق مەكتەپتەرى كوبەيدى
قوش, سونىمەن ەلوردامىز استانادا حالىقتىڭ سانى جىل ەمەس كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلە جاتىر. بۇل – بوركىمىزدى اسپانعا اتىپ قۋانۋعا نەگىز بولاتىن جاعداي. بەلگىلى ساياساتتانۋشى ءارى ەكس-دەپۋتات ابدىجالەل باكىردىڭ ايتۋىنشا استانا سوڭعى 18 جىلدا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق دەڭگەيدە قازاقىلاندى. مىسالى قالادا قازاق مەكتەپتەرى كوبەيىپ, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قولدانىس اياسى ارتتى.
– كەزىندە وسىندا كوشىپ كەلگەندە استانادا جالعىز عانا قازاق مەكتەبى بار بولاتىن. وسى ماسەلەگە بايلانىستى بىرنەشە رەت دەپۋتاتتىق ساۋال جولداپ, قازاق مەكتەپتەرىنىڭ كوبەيۋىنە ءبىراز ۇلەس قوستىم. بۇگىندە بىرىنەن كەيىن ءبىرى استانادا قازاق مەكتەپتەرى اشىلىپ جاتىر. بۇل – كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتاتىن وڭ وزگەرىستەر. جالپى استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرگەن كەزدە كوپتەگەن ماقساتتار بولدى عوي. سونىڭ ەڭ باستىسى ءوڭىردى قازاقىلاندىرىپ, قالانىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق
دامۋىن جاقسارتۋ بولاتىن. ناقتىراق ايتسام, بۇرىن استانادا وزگە ۇلت وكىلدەرى كوپ تۇرىپ, ال قازاقتاردىڭ قاراسى از ەدى. قازىر قۇدايعا شۇكىر, قازاقتاردىڭ سانى باسىم بولىپ كەلە جاتىر, – دەيدى ابدىجالەل باكىر.
ساياساتتانۋشىنىڭ ايتۋىنشا استانا قازاق ەلىنىڭ ورتالىعى بولعاندىقتان,
وزگە جۇرتتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتىپ وتىر. مۇنىڭ باستى سەبەبى ەلوردانىڭ توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقاندىعىنان بولسا كەرەك. سونداي-اق ابدىجالەل باكىر وزگە جۇرتتىڭ تاريحىندا استانانى وزگەرتىپ وتىراتىن پراكتيكا قالىپتاسقانىن تىلگە تيەك ەتتى. مىسالى, وزگە جۇرت ءبىر ءوڭىردى ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك جاعىنان جاقسارتقىسى كەلسە, سول ايماققا استانانى اۋىستىرىپ وتىرادى.
ەلورداعا كوشىپ كەلگىسى كەلەتىندەر كوپ
ارينە, استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ وتە دۇرىس شەشىم بولدى. بۇعان ەشكىم قارسى ءۋاج ايتا الماسا كەرەك. ال ەندى استاناعا نەلىكتەن كوپشىلىك جۇرت كوشىپ كەلىپ, ءومىر سۇرگىسى كەلەدى؟ ابدىجالەل باكىردىڭ ايتۋىنشا, بارلىق جاعداي جاسالعاندىقتان جۇرت استانادا تۇرعىسى كەلەدى. سەبەبى ادام بالاسى جاراتىلىسىنان باي-باقۋاتتى ءومىر ءسۇرىپ, تىرشىلىك ەتكەندى قالايدى.
– استانادا مەديتسينالىق مەكەمەلەر مەن ساۋدا ورتالىقتارى كوپتەپ سالىنىپ جاتىر. ماسەلەن بۇرىن استانادا نەبارى ءبىر عانا ەمحانا جۇمىس جاسايتىن. قازىر مۇنىڭ سانى بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا الدەقايدا ءوستى. مەنىڭ ويىمشا, قازاق حالقى استاناعا كوشىپ كەلگەننەن ۇتپاسا ۇتىلعان جوق. سەبەبى وسىندا كەلگەننەن كەيىن كوپ حالىقتارمەن قويان-قولتىق ارالاستى. ارينە, مادەنيەتى كوتەرىلىپ, ەكونوميكاسى ءوسىپ جاتقان جەرگە حالىقتىڭ كوپتەپ كەلە باستاۋى – زاڭدى دۇنيە. الداعى ۋاقىتتا استانا حالقىنىڭ سانى ودان سايىن ارتا تۇسەدى دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى ەلىمىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن ەلورداعا كەلىپ جاتقان جانە كەلگىسى كەلەتىن حالىق كوپ. سونداي-اق استانانىڭ تابيعي ءوسىمى وزگە وڭىرلەرمەن سالىستىرعاندا كوش ىلگەرى بولىپ وتىر, – دەيدى ساياساتتانۋشى.
جالپى ەكونوميكانىڭ ارتۋىنا حالىق سانىنىڭ ءوسۋى تىكەلەي اسەر ەتەدى. بۇل – دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيتىن جاعداي. ماسەلەن قىتايدىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدان مىقتى بولۋىنا ونىڭ حالقىنىڭ سانى كومەكشى بولىپ وتىر. سول سياقتى استانانىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك تۇرعىدان ءوسىپ-وركەندەۋى حالىق سانىنىڭ كوبەيۋىنە بايلانىستى. بۇگىندە 1 ميلليوننان اسقان قالانىڭ ەكونوميكالىق قابىلەتى كۇن وتكەن سايىن ارتىپ كەلەدى. مىسالى, وتكەن جىلى استانا ەكونوميكالىق جاعدايى بويىنشا, مادريد پەن بارسەلونامەن تەڭەستى. مۇنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە حالىق سانىنىڭ كوبەيىپ, وسۋىنەن بولىپ جاتقان يگى ىستەر. توقسان اۋىز ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى «ەلگە ەل قوسىلسا قۇت» بولاتىنىن استانا قالاسى دالەلدەدى.
سەرىك قۇدايبەرگەنۇلى
