تاۋەلسىزدىكتىڭ تەڭدەسسىز تارتۋى, ازاتتىقتىڭ التىن ارقاۋى جالپاق جۇرتىمىزدى ايقىن بولاشاققا, كەمەل كەلەشەككە جۇمىلدىرىپ, دامۋ جولىنداعى ۇلتتىق ماقسات-مۇددەلەرىمىزدى ءبىر ارناعا توعىستىردى. وتانىمىزدىڭ جۇرەگى, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگى – استانانىڭ 25 جىلدىعىنا وراي اعىمداعى جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا قىزمەتىنە كىرىسكەن تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءتوتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى مۋستافا كاپۋدجۋ مىرزاعا جولىعىپ, سۇحباتتاسقان ەدىك.
– مۋستافا كاپۋدجۋ مىرزا, ەلىمىزدىڭ استاناسى بيىل 25 جىلدىعىن اتاپ وتەدى. ەلوردامىزدىڭ دامۋى, ساۋلەتى, مادەنيەتى, وركەندەۋ جولدارىن قالاي باعامدار ەدىڭىز؟
– قالادا كوگالداندىرۋ جۇمىستارى ۇدايى جۇرگىزىلەدى, وسى مەنى قۋانتتى. ورتالىق ساياباققا بارىپ ءبىز دە وسى ىسكە اتسالىسىپ, اعاش وتىرعىزدىق. كوگالداندىرۋ ارقىلى قالانىڭ اۋاسى تازارادى, دەنساۋلىققا پايدالى ءارى ەلوردا كوركەيە تۇسپەك. تەك, حالىق سانى ءوسىپ جاتقاندىقتان, الدىن الا جوسپارلانىپ, ينفراقۇرىلىمنىڭ قۇرىلۋى پايدالى بولۋى مۇمكىن. استانادا تۇرىپ جاتقاندار قالانىڭ دامۋىمەن قاتار سوڭعى ەكى جىلدا كەپتەلىستىڭ ەداۋىر كوبەيگەنىن ايتادى. مەن تۇراتىن رەزيدەنتسيا مەن ەلشىلىك اراسىنداعى جول – 10 مينۋتتىق جەر, ال Mega Silk Way-عا بارۋ ءۇشىن 20-30 مينۋتتان استام ۋاقىت كەتەدى. ۇلكەن قالالارمەن سالىستىرعاندا استاناداعى كەپتەلىس سونشالىقتى ۇلكەن ەمەس دەپ ايتۋعا بولادى, بىراق وسى ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ, ءتيىستى شارالار الىنسا, ەلوردالىقتاردىڭ ءومىرى بۇدان دا جاقسارا تۇسەتىنىنە سەنىمدىمىن. انكاراداعى كوشە كەپتەلىستەرىن جول استى, جول ءۇستى جولدارىن سالۋ ارقىلى شەشۋگە تىرىستى. بىراق ماعان جاياۋ جۇرگىنشىلەرگە ارنالعان جەر استى جولدارىنا قاراعاندا جەر ۇستىندەگى جاسىل اعاشتارى بار جارىق كوشەلەرمەن جۇرگەن الدەقايدا ۇنايدى. سوسىن بيىك, ءزاۋلىم ۇيلەردەن گورى قالاداعى كوگالداندىرىلعان گۇلزارلار, پاركتىڭ كوپ بولعانى قالاعا ەرەكشە كورىنىس سىيلايدى.
ايتا كەتۋ كەرەك, تۇركيا مەن قازاقستان اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستارعا 31 جىل تولىپتى. تامىرى ورتاق تاريحىمىز بەن مادەني, رۋحاني بايلانىسىمىزعا نەگىزدەلگەن تۇرىك-قازاق باۋىرلاستىعىنىڭ 31 جىلدان استام ۋاقىت بويى نىعايىپ كەلە جاتقانى, ەلدەرىمىز اراسىنداعى ىنتىماقتاستىقتىڭ بارلىق سالادا دامىپ جاتقانى قۋانتادى.
– الەمدىك ەكونوميكانىڭ بولاشاعى تۋريزممەن انىقتالادى. ەكى ەل اراسىنداعى تۋريزم ارقىلى قارىم-قاتىناس ماسەلەلەرى قانشالىقتى شەشىلگەن؟
– ەكى ەل اراسىنداعى تۋريزم سەكتورىنا قاتىستى ەشقانداي پروبلەما جوق دەپ ويلايمىن. پاندەميا كەزىندەگى كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىنا بايلانىستى شەكتەۋلەر الىنعان سوڭ, قازىرگى تاڭدا Türkiye Hava Yolları, استانادان انتالياعا, انكاراعا, ىستانبۇلعا تىكەلەي اۋە رەيسىن كوبەيتتى. ەكى ەل اراسىنداعى رەيس سانى ۇلعايۋدا. ارينە, بۇل ەكى ەلدىڭ تۋريستىك قارىم-قاتىناسىنىڭ دامۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەدى.
– ۋربانيزاتسيا ۇردىسىندە سىزدەردەگى ۇلكەن شاhارلاردان جاس ەلوردا نەنى ۇيرەنۋگە بولار ەدى؟
– استانا – تىڭعىلىقتى, وزىندىك قارقىنمەن دامىپ كەلە جاتقان قالا. ۇلكەن شاhارلار سەكىلدى ينفراقۇرىلىمى جاعىنان, جالپى ورنىقتى دامۋ جولىمەن كەلە جاتىر. ويتكەنى حالىق سانى ارتقان سايىن ينفراقۇرىلىمى دا كۇشەيە بەرەدى. ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن بارىنشا جەتىلدىرىپ, جەدەلدەتىپ جوسپارلاۋدىڭ قالا تۇرعىندارىنىڭ تىرشىلىگى ءۇشىن وتە ماڭىزدى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. ەلوردادا بۇل جۇمىستار ونسىز دا جۇرگىزىلىپ جاتقانىن كورۋدەمىز. بۇل الداعى ۋاقىتتا ەلوردادا كەزدەسەتىن قيىنشىلىقتاردى بولدىرماي, الدىن الۋعا كومەكتەسەدى. استانا – كۇننەن كۇنگە تەز ءوسىپ كەلە جاتقان قالا. سوندىقتان سۋ ماسەلەسى بولسىن, ەلەكتر ەنەرگياسى نەمەسە ينتەرنەتپەن قامتاماسىز ەتۋ بولسىن, بارلىعىن ەرتەرەك جوسپارلاعان ماڭىزدى. مىسالى, قالاداعى كەپتەلىس تۋرالى ايتساق, وسىنداي ينفراقۇرىلىم جۇيەلى دايىندالسا, كوشە جولدارى رەتتەلىپ, حالىق كەپتەلىستە كوپ تۇرىپ, ۋاقىتىن جوعالتپايدى. مۇنى جوسپارلى تۇردە جاساۋ بولاشاقتا ۋربانيزاتسياعا قاتىستى ماسەلەلەردى شەشەدى. مىسالى, قازىر ىستانبۇلداعى ءبىزدىڭ ءبىر پروبلەمامىز: حالىق سانى سونشالىقتى كوبەيگەننەن كەيىن ۇيلەردى قالپىنا كەلتىرۋ, ادامداردى باسقا جەرگە كوشىرۋ نەمەسە ەسكى ۇيلەردى جەر سىلكىنىسىنە ءتوزىمدى ۇيلەرمەن اۋىستىرۋ الدەقايدا قيىن. الدىن الا جوسپارلاپ, جۇزەگە اسىرسا, الدەقايدا جەڭىل بولادى دەپ ويلايمىن. استانا قالاسى – قازىر ءوسىپ كەلە جاتقان قالا. باسقاشا ايتقاندا, ۋربانيزاتسيادا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالاردى بولجامعا سايكەس, ياعني جوسپارلانعان حالىق سانىنا, ەلەكتر قۋاتىنا, سۋعا, ينتەرنەتكە, ترافيككە دەيىن جوسپارلاۋ وتە ماڭىزدى. حالىق وسكەن سايىن قالا لاستانۋى مۇمكىن. بىراق ەلوردادا مۇنى دۇرىستاۋعا مۇمكىندىك بار, سەبەبى قالا سارىارقانىڭ توسىندە ورنالاسقان, ۇنەمى سامال جەل ەسىپ تۇرادى. تازا ەنەرگيانى پايدالانۋ, تۇتىنۋ ەكولوگيا ءۇشىن دە, دەنساۋلىق ءۇشىن دە وتە ماڭىزدى. ءبىز دە كەزىندە 80-جىلدارى انكارانىڭ ماڭايىندا تۇرعان كەزدە كومىر جاعىپ, ءۇيدى جىلىتاتىنبىز. اۋانىڭ لاستانۋىنان بىرنەشە كۇن ءۇشىن جۇمىس ورىندارى توقتاتىلىپ, سىرتقا شىقپاۋعا تىرىساتىنبىز. سوسىن تابيعي گازعا كوشىپ, ورتاق جىلىتۋ جۇيەسى تۇراقتى جۇمىس ىستەپ, بۇل ماسەلەنى شەشتىك.
– استانادان العان العاشقى جانە كەيىنگى اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز؟ ەلوردالىقتاردىڭ كوشە مادەنيەتى, قوعامدىق ورىندارداعى تۇرعىندار مادەنيەتى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
– مەنىڭ رەسمي تۇردە قىزمەتكە كىرىسكەنىمە ەندى عانا ەكى ايداي ۋاقىت بولدى. سوندىقتان استانانىڭ بارلىق جەرىن ارالاپ ۇلگەردىم دەپ ايتا المايمىن, ەلوردانى ەندى عانا تانىپ-ءبىلىپ جاتىرمىن. وزىندىك كەلبەتى بار استانانى اسەم قالا رەتىندە قابىلدادىم. قالادا جاس بۋىن كوپ, جاستاردىڭ قالاسى دەۋگە بولادى. كەشەگى سوڭعى قوڭىراۋدان سوڭ كوشەدە قىدىرىپ جۇرگەن ادەمى جاستاردى كورىپ, قۋاندىم.
– قازاقتىڭ قانداي سالت-ءداستۇرىمەن تانىستىڭىز, ءتىلىن ۇيرەنۋگە تالپىندىڭىز با؟
– قازاقتىڭ سالت-ءداستۇرى, ادەت-عۇرپى, قۇندىلىقتارى, تىرشىلىگى ءبىزدىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگىمىزگە قاتتى ۇقسايدى. وتباسى قۇندىلىعىن العاشقى ورىنعا قوياتىن قازاقتاردىڭ ءومىر سالتى دا بىزگە قاتتى جاقىن ەكەنىن بايقادىم. قازاقستاندا وتباسىلاردىڭ باسىم بولىگىندە كوپبالالىلار بارشىلىق ەكەنىن بايقادىم. سونداي-اق قىسقا ۋاقىت ىشىندە وتباسىندا بالالارىنىڭ بىلىمىنە قاتتى ءمان بەرەتىنىن اڭعاردىم. بۇل دەگەنىڭ قازاقستاننىڭ كەلەشەگى كەمەل, بولاشاعى جارقىن دەگەندى بىلدىرەدى. قازىرگى ءبىلىم الىپ جاتقان جاستار 15-20 جىلدان سوڭ ەلىنىڭ كوشىن سۇيرەيتىن, مەملەكەتتى ماڭىزدى دەڭگەيگە جەتكىزەتىن ازاماتتار بولاتىنىنا سەنىمدىمىن. مەملەكەتتىڭ بالا وقىتۋعا قاتىستى جۇرگىزىپ وتىرعان ساياساتى ماعان قاتتى ۇنادى. وتباسى قۇندىلىعى مەن زاماناۋي ءبىلىم الۋدى قۇستىڭ قوس قاناتىنداي بىردەي الىپ جۇرگەنى قۋانتادى, باۋىرلاس ەلدىڭ بولاشاعى جارقىن بولارىنا سەنىمىم مول.
– مۋستافا كاپۋدجۋ مىرزا, قازاقستاننىڭ قاي وڭىرلەرىن ارالادىڭىز, الداعى كەزدە ەكى ەل اراسىندا قولعا الىناتىن بىرلەسكەن جوبالار بار ما؟
– الماتىدا بولدىم. قالعان وڭىرلەردى ەندى ارالاسام دەگەن ويىم بار. وسى ماۋسىم ايىنىڭ ورتاسىندا قاسيەتتى تۇركىستانعا, شىمكەنت قالاسىن كورىپ, جالپى وڭتۇستىك ءوڭىردى ارالاسام دەيمىن. ايدىڭ اياعىنا قاراي اقتاۋعا بارۋ دا جوسپاردا بار. تۇركىستاندا الداعى قازان ايىنا قاراي تۇركيانىڭ باس كونسۋلدىعىن اشۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز.
– استانانىڭ قاي جەرلەرىندە سەرۋەندەگەندى ۇناتاسىز؟
– كۇن سالقىندا ەلورداعا كەلگەندىكتەن, ەندى عانا قالانى ارالاپ جۇرگەن جايىم بار. جۇمىستان سوڭ كۇنىنە ونشاقتى شاقىرىمداي جاياۋ جۇرۋگە تىرىسامىن. وڭ جاعالاۋ مەن سول جاعالاۋ ورتاسىندا ورنالاسقان ج.تاشەنوۆ كوشەسىندەگى ەلشىلىكتەن سوناۋ د.قوناەۆ كوشەسىندەگى Rixos قوناقۇيىنە دەيىن جاياۋ بارىپ كەلۋدى ادەتكە اينالدىردىم. مەنىڭشە, قالانى تانۋ ءۇشىن كولىكپەن ەمەس, جاياۋ ءجۇرىپ تانىسقان وتە دۇرىس دەپ سانايمىن. قالانىڭ اسفالت جولدارى تەگىس, تازا, جۇرۋگە قولايلى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى.
– ەلوردانىڭ باستى ەرەكشەلىگى قايسى, كەمشىن تۇسى قانداي؟
– وتباسى قۇندىلىعىن ۇلىقتايتىن حالىقتىڭ قوناقجاي, جايدارى قالپى ۇنايدى. ۇلتتىق تاعامدارى دا ءدامدى. مەن مىسالى, ەتتى ونشا كوپ جەمەيتىن اداممىن, دەگەنمەن قازاقتىڭ ەت تاماعىن اسقان سۇيىسپەنشىلىكپەن جەگەنىمدى ايتا الامىن. قالادا ءارتۇرلى مەيرامحانالار, ءدامحانالار بار ەكەن. بۇل ماعان وتە ۇنادى. مۇنداعى تاماقتانۋ مادەنيەتى, ۇلتتىق تاعامدارمەن قاتار الەم تاعامدارى, تەز دايىندالاتىن تاعامدارى تالعاممەن ۇسىنىلاتىنى ۇنادى. قازاقستاندا سونىمەن قاتار ءتۇرلى ديزاينەرلەر ۇلتتىق ناقىشتاعى كيىمدەر شىعارىپ جاتىر ەكەن, بۇل دا ۇلتتىق قۇندىلىقتىڭ دارىپتەلۋىنە دەگەن تالپىنىس دەپ ۇقتىم.
– استانانىڭ 25 جىلدىعىنا قانداي تىلەك ايتار ەدىڭىز؟
– ەلوردا – مەملەكەتتىڭ جۇرەگى. استانا – ەڭ الدىمەن, ەل ازاتتىعىنىڭ سيمۆولى, قازاقستاننىڭ جاڭا تاريحىنىڭ شىنايى شەجىرەسى, قارقىندى دامۋى مەن قول جەتكەن تابىستارىنىڭ, ابىروي-بەدەلىنىڭ, بەرەكە-بىرلىگىنىڭ جارقىن كورىنىسى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە وسىنداي اسەم قالانى سالىپ, وركەندەتۋگە بارىن سالعان استانالىقتاردىڭ ەرلىگىن ەرەكشە باعالايمىن, قۇرمەت تۇتامىن.
