كەز كەلگەن ەلدiڭ قۋاتى قۇرىلىس سالاسىنىڭ دامۋىنا تiكەلەي بايلانىستى دەسەك, ەكونوميكانىڭ ىرگەتاسى سانالاتىن قۇرىلىس يندۋسترياسى بۇگىندە ەلوردادا قارىشتاپ دامۋدا.
قازىرگى تاڭدا اتالمىش سالادا 46476 كاسىپورىن, ونىڭ ىشىندە قۇرىلىس ماتەريالدارى وندىرىسىندە 2420 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى. جۇمىسپەن قامتىلعاندار سانى – 641 مىڭ قىزمەتكەر مەن مامان. ولار ميلليونداعان شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي, مىڭداعان شاقىرىم جول سالىپ, تاۋەلسىز قازاقستاندى جەر جۇزىنە تانىتىپ, ەڭسەسى بيىك ەل بولۋىمىزعا ايانباي اتسالىسىپ كەلەدى.
ءيا, بۇگىندە باس قالامىز الىپ قۇرىلىس الاڭىنا اينالدى. تاۋەلسىزدىك العان جىلداردا ەلىمىزدە 169 ملن شارشى مەتر جاڭا تۇرعىن ءۇي سالىندى. ناتيجەسىندە 1,5 ملن ادام تۇرعىن ءۇي جاعدايىن جاقسارتتى. بۇل – ەلدەگى قۇرىلىس سالاسىنىڭ ەرەكشە قارقىن العانىنىڭ ايعاعى.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ قارقىندى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن مىنا سانداردان دا انىق اڭعارۋعا بولادى. 2019 جىلى ەلوردادا 1 ملن 700 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنسا, 2020 جىلى – 3 ملن شارشى مەتر, بىلتىر 3 ملن 270 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي تۇرعىزىلدى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن ەلوردادا قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى كولەمى 5 ەسە كوبەيدى. ماسەلەن, 2018 جىلى – 1100 پاتەر, 2019 جىلى – 2900 پاتەر, 2020 جىلى – 7000 پاتەر, 2021 جىلى شامامەن 10000 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلدى. نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆتىڭ ايتۋىنشا, بيىل بۇل كورسەتكىش 10 مىڭعا جەتەدى. كەلەسى جىلى دا وسىنداي كولەمدە پاتەر سالىنادى. قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمىن ۇلعايتۋمەن قاتار, قالادا تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىن جەتىلدىرۋ بويىنشا دا جۇمىس جۇزەگە اسىپ جاتىر. باعدارلاماعا قاتىسۋشىلار ساناتى ەداۋىر كەڭەيىپ, تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتىنىڭ مولشەرى 1 ملن تەڭگەدەن 1,5 ملن تەڭگەگە دەيىن ۇلعايتىلدى.
سونىمەن قاتار بىلتىر قازان ايىندا جاستارعا ارنالعان ارنايى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى. جەڭىلدەتىلگەن الەۋمەتتىك نەسيەلەندىرۋدىڭ بۇل باعدارلاماسى ەلوردانىڭ 35 جاسقا دەيىنگى جاس ماماندارىنا ارنالعان. سونداي-اق «جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي» باعدارلاماسى, «باقىتتى وتباسى», «7-20-25» باعدارلاماسى جالعاسۋدا.
– قازىرگى تاڭدا ەلوردادا تۇرعىن ۇيگە مۇقتاج 48 مىڭعا جۋىق ازامات مەملەكەتتەن ءۇي الۋعا كەزەكتە تۇر. كەزەكتە تۇرعانداردى ەسەپكە الۋ 5 سانات بويىنشا جۇرگىزىلەدى. اتاپ ايتقاندا, بۇل ساناتتارعا جەتىم بالالار, كوپبالالى وتباسىلار, الەۋمەتتىك وسال توپتار, جالعىز تۇرعىن ءۇيى اپاتتى جاعدايدا دەپ تانىلعاندار, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر, بيۋدجەتتىك ۇيىمدارداعى قىزمەتكەرلەر جانە اسكەري قىزمەتكەرلەر جاتادى. جىل سايىن تۇرعىن ءۇيدى كوپتەپ سالىپ جاتىرمىز. سوڭعى جىلدارى قولجەتىمدى باسپانا سانىن 3 ەسەدەن استام ارتتىردىق. بىراق كەزەكتە تۇرعانداردىڭ سانى دا كوبەيىپ كەلەدى. قۇرىلىس كومپانيالارىنان تۇرعىن ءۇيدىڭ ءبىر بولىگىن قولجەتىمدى باعامەن ساتىپ الامىز. قۇرىلىس يندۋسترياسىن دامىتىپ جاتىرمىز. وسى قارقىندى تومەن تۇسىرمەۋىمىز كەرەك, – دەدى ا.كولگىنوۆ.
كەزەكتە تۇرعانداردىڭ سانىن ازايتۋ ءۇشىن جىلىنا 10 مىڭ پاتەر سالۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل رەتتە «7-20-25» جانە «باقىتتى وتباسى» باعدارلامالارىنىڭ دا كومەگى كوپ.
قالا باسشىلىعىنىڭ باستاماسىمەن ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى دە وڭ شەشىمىن تاۋىپ كەلەدى. 2019 جىلى ەلوردادا 16 مىڭنان استام ۇلەسكەر وتباسى بولدى, بۇل – 150-دەن استام كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنى دەگەن ءسوز. ولاردىڭ كوبىندە جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتار, قارجى اۋديتتەرى, تەحنيكالىق تەكسەرۋ بولماعان. اكىمدىكتىڭ تىكەلەي ارالاسۋىمەن بۇگىندە 13 مىڭ ۇلەسكەر وتباسىنىڭ ماسەلەسى شەشىلدى. قالعان 3 مىڭ وتباسىنىڭ ماسەلەسى بيىل جىل سوڭىنا دەيىن جانە قالعاندارى 2023 جىلى شەشىمىن تاپپاق.
الەۋمەتتىك نىساندار قۇرىلىسىنىڭ ماسەلەسى دە كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشىلىپ كەلەدى. وسىلايشا جىل سايىن ەلوردادا 10-15 مەكتەپ سالۋ كوزدەلىپ وتىر. بيىل 16 نىساننىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە, ال 11 مەكتەپتى جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا. مەكتەپتەرگە دەگەن قاجەتتىلىكتى ەسكەرە وتىرىپ, قالا بيلىگى قۇرىلىسقا جەكەمەنشىك قۇرىلىس كومپانيالارىن دا تارتۋدا. 2021 جىلى ەلوردادا بيۋدجەت ەسەبىنەن 6 مەكتەپ, مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ەسەبىنەن 4 مەكتەپ جانە 6 جەكەمەنشىك مەكتەپ سالىندى.
استانا مارتەبەسىن العالى بەرى باس قالادا وتىز ميلليون شارشى مەترگە جۋىق تۇرعىن ءۇي سالىندى. باس قالا قۇرىلىسىنا جۇزدەگەن وتاندىق جانە شەتەلدىك قۇرىلىس كومپانيالارى قاتىستى. زاماناۋي ساۋلەتكەرلىكتىڭ, قازىرگى ارحيتەكتۋرانىڭ مۇمكىندىكتەرى تولىق كورىنىس تاپقان قالا قۇرىلىسىندا ەڭ وزىق تەحنولوگيالار مەن XXI عاسىردىڭ قالا سالۋ ونەرىنىڭ يننوۆاتسيالىق ءادىسى قولدانىلۋدا. قازاقستاننىڭ قازىرگى ەلورداسىنا باتىس پەن شىعىستىڭ مادەني داستۇرلەرىن جاراسىمدى توعىستىرعان ساۋلەتكەرلىك ستيل ءتان. الەمنىڭ ايگىلى ساۋلەتكەرلەرى مۇندا وزدەرىنىڭ ۇزدىك جوبالارىن ىسكە اسىردى.
بەلگىلى جاپون ساۋلەتكەرى كيسە كۋروكاۆانىڭ جەتەكشىلىگىمەن بوي كوتەرگەن نىساندار كورگەن جاندى تامساندىرىپ, تاڭداي قاقتىرۋدا. اتاپ ايتساق, «بايتەرەك» كەشەنى جاڭا ەلوردانىڭ باستى سيمۆولىنا, ونىڭ وزىندىك بويتۇمارىنا اينالدى. وزگە دە بىرەگەي ساۋلەتكەرلىك عيماراتتار قاتارىندا بەلگىلى بريتاندىق ارحيتەكتور نورمان فوستەردىڭ جوباسى بويىنشا پيراميدا ۇلگىسىندە سالىنعان بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىن, الەمدەگى ەڭ بيىك شاتىر ۇلگىسىندەگى عيمارات – «حان شاتىر» ساۋدا, ويىن-ساۋىق ورتالىعىن, تەڭىزدەن الىس ورنالاسقان وكەاناريۋم – «دۋمان» ورتالىعىن, «استانا وپەرا» مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىن, ورتالىق ازياداعى ءىرى عيبادات ورنى – «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىن, اۋليە ۇسپەن بوگوروديتسا كافەدرالدىق سوبورىن, «بەيت راحەل حاباد ليۋباۆيچ» سيناگوگاسىن, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىن, «قازاق ەلى» مونۋمەنتىن, قازىرگى زامانعى ونەر مۋزەيى مەن پرەزيدەنتتىك مادەني ورتالىق عيماراتىن قوسۋعا بولادى.
جاڭا سپورتتىق نىساندار اراسىندا 30 مىڭ كورەرمەنگە ارنالعان «استانا-ارەنا» جابىق ستاديونى, 2011 جىلى الەمدە ۇزدىك دەپ تانىلعان, 10 مىڭ ورىنعا ارنالعان «سارىارقا» بىرەگەي ۆەلوترەگى بار. تاعى ءبىر ماڭىزدى سپورت كەشەنى – ەڭ جوعارى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلەتىن «الاۋ» مۇز ايدىنى. بۇل نىسانداردىڭ الار ورنى ەرەكشە.
«نۇر-سۇلتان – جايلى قالا» ماستەر-جوسپارى نەگىزىندە سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە باس قالادا 500-دەن استام اۋلا مەن قوعامدىق كەڭىستىك, ساياباق, سكۆەر, بۋلۆار اباتتاندىرىلدى, بيىل تاعى 200-دەن استام اۋلا قايتا جوندەلەدى. ساۋلەت, قالا قۇرىلىسى جانە جەر قاتىناستارى باسقارماسىنىڭ باسشىسى ن.ۇرحاناەۆتىڭ ايتۋىنشا, قالادا جايلى ورتانى قۇرۋعا باسا نازار اۋدارا وتىرىپ, بۇل تۇجىرىمداما قالالىق جوسپارلاۋدىڭ امبەباپ قۇرالىنا اينالدى. ماستەر-جوسپار نيۋ-يورك, لوندون, ستوكگولم, حەلسينكي, شانحاي, توكيو, سيدنەي سياقتى كوپتەگەن قالالاردا بۇرىننان قولدانىلادى. بۇل قۇجات قالانىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن بولجاۋعا جانە رەسۋرستاردى نەعۇرلىم ءتيىمدى جوسپارلاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. مىسالى, جولداردىڭ ترافيگى قانداي, ەلەكتر ەنەرگياسىنا قاجەتتىلىك قانداي دەڭگەيدە, قۇرىلىس تىعىزدىعى قالاي بولۋى ءتيىس دەگەن ماسەلەلەر قامتىلادى. ماستەر-جوسپاردىڭ قاناتقاقتى جوباسى 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان اباتتاندىرۋ باعدارلاماسىنا ەنگەن. ونىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى 5-مۋلتيورتالىقتى دامىتۋدى كوزدەيدى. ونىڭ ىشىندە ەسكى الاڭ, بەيبiتشiلiك كوشەسى, بوگەنباي باتىر داڭعىلى, «ەۋرازيا» اۋدانى كوشەلەرىنىڭ الاڭى, قوسشىعۇلۇلى كوشەسى, ازىرباەۆ, قوشقارباەۆ جانە جۇرگەنوۆ كوشەلەرىنىڭ اۋداندارى اباتتاندىرىلاتىن بولادى. جالپى قالا اۋداندارى «نۇر-سۇلتان – جايلى قالا» ماستەر-جوسپارىنىڭ تۇجىرىمداماسىنا سايكەس دامىپ جاتىر.
راسىندا دا, ءبىزدى قورشاپ تۇرعان بارلىق نارسە – ءزاۋلىم بيىك ۇيلەر, مەكتەپتەر, اۋرۋحانالار, جولدار, ساياباقتار مەن اۋلالار – وسىنىڭ ءبارى ەلىمىزدەگى قۇرىش قولدى قۇرىلىسشىلاردىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ جەمىسى. بۇل رەتتە ەلوردا قۇرىلىس سەكتورىندا كوشباسشى بولىپ كەلەدى. كونتينەنتالدى كليماتتىق جاعدايلارعا قاراماستان, وتىز گرادۋس ايازدا دا, قىرىق گرادۋس ىستىقتا دا ۋاقىتپەن ساناسپاي جانكەشتى تىرلىك كەشىپ جۇرگەن جانداردىڭ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىندە جىل سايىن ميلليونداعان شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي, الەۋمەتتىك نىساندار سالىنۋدا.
شاھار مەرەكەسى قارساڭىندا قالالىق اكىمدىكتىڭ الدىنداعى ەسكى الاڭ جاڭارتىلىپ, پرەزيدەنتتىك ساياباقتا جاڭا اشىق امفيتەاتر اشىلادى. قالانىڭ كورنەكتى جەرلەرىندەگى سۋبۇرقاقتار قايتا جاڭعىرىپ, دەمالىس ورىندارىنداعى بەتون بلوكتاردىڭ ورنىنا ايازعا ءتوزىمدى اعاشتار, شاعىن ساۋلەت نىساندارى پايدا بولادى. بەيبىتشىلىك, بوگەنباي باتىر داڭعىلى, «ەۋرازيا» اۋدانى كوشەلەرىنىڭ الاڭدارىندا, قوسشىعۇلۇلى كوشەسىنىڭ بويىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر مەن ۆەلوسيپەدشىلەر ءۇشىن ىڭعايلى جولاقتار سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. كەدەرگىسىز سەرۋەندەۋ ايماقتارى, ويىن الاڭدارى, كولەڭكەلى شاتىرلارى بار دەمالىس ايماقتارى جاسالادى. Art-نىسانداردى ورناتۋ جانە كوگالداندىرۋ كوزدەلگەن.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ايتقانداي, ءبىزدىڭ باس قالامىز – قازاقستاننىڭ اسا ماڭىزدى جوباسى. بۇكىل الەمگە قازاقستاندىق جول رەتىندە بەلگىلى ستراتەگيا ناق وسى ەلوردادان باستاۋ الادى. بۇگىندە ەۋرازيا جۇرەگىندە ورنالاسقان شاھار ءىرى ساياسي-ەكونوميكالىق, مادەني جانە ءبىلىم بەرۋ ورتالىعى رەتىندە قالىپتاستى. ەندىگى مىندەت – ەلوردانى ودان ءارى دامىتىپ, جاڭا بەلەستەرگە جەتەلەۋ.
گۇلبارشىن وكەشقىزى
