ەلوردا قۇرىلىسى ەكپىندى

باس قالاداعى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى جىلدان-جىلعا قاناتىن كەڭگە جايىپ, قارقىن الا تۇسۋدە. شاھارداعى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى, مەكتەپ سالۋ, ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى تۋرالى جاقىندا نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمى التاي كولگىنوۆ جۋرناليستەرگە سۇحباتىندا پىكىر بىلدىرگەن بولاتىن.

تۇرعىن ءۇي سالۋ قارقىنى باسەڭدەمەيدى

جاسىراتىنى جوق, ەلوردا جىل وتكەن سايىن قۇلپىرىپ كەلەدى. باس قالا كوركىنىڭ اجارلانا تۇسۋىنە سوڭعى كەزدەرى پايدا بولعان ساياباقتار مەن شاھاردا بوي كوتەرىپ جاتقان ءتۇرلى قۇرىلىس نىساندارى سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. ۇلكەن قالالاردىڭ پروبلەمالارى تۋرالى ايتا وتىرىپ, ەلوردانىڭ اكىمى ەلوردادا قۇرىلىس يندۋستريا­سىنىڭ قارقىندى دامىپ كەلە جاتقانىن جەتكىزدى.

باس قالاداعى تۇيتكىلدى ماسەلەنىڭ ءبىرى – تۇرعىن ءۇي. سەبەبى ءبىزدىڭ ەلوردادا باسپاناسىز جۇرگەن جاندار كوپ. ءۇيى جوقتىڭ كۇيى بولمايتىنى سەكىلدى, تاپ­قان ايلىعىنىڭ تەڭ جارتىسىن پاتەراقىعا جۇمسايتىندار تىعىرىقتان شىعار جول تاپپاي قينالۋدا. بۇل پروبلەما قالا بيلىگىنىڭ ۇنەمى نازارىندا. ماسەلەن, 2019 جىلى 1 ملن 700 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي, 2020 جىلى 3 ملن شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي سالىنسا, بىلتىر 3 ملن 270 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي بوي كوتەرگەن.

سوڭعى ءۇش جىل ىشىندە شامامەن 8 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي تۇرعىزىلدى. ارينە, بۇل – وتە ۇلكەن جەتىستىك. قالادا قۇرىلىس يندۋسترياسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. بىراق ءالى دە ءبىر پاتەرگە زار بولىپ جۇرگەندەر جەتەرلىك.

جىل سايىن ەلوردادا 10-15 مەكتەپ سالۋ كوزدەلىپ وتىر. بيىل 16 نىساننىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە, ال 11 مەكتەپتى جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا

باس جوسپارعا سايكەس, تۇرعىنداردىڭ قۇقىعى ەسكەرىلە وتىرىپ, ءاربىر شاعىن اۋدانداعى جاڭا قۇرىلىس الاڭىندا مەكتەپكە دەيىنگى, مەكتەپ جاسىنداعى بالالارعا ارنالعان مەكەمەلەر, ياعني بالاباقشا, مەكتەپ جانە ەمحانا بولۋى شارت. بۇل رەتتە اكىمدىك ەلوردالىقتاردىڭ ءوتىنىشى نەگىزىندە 10 ناقتى قۇرىلىس نىسانىن قايتا قارادى, ناتيجەسىندە تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ ورنىنا الەۋمەتتىك نىساندار, اتاپ ايتساق, مەكتەپ, بالاباقشا, سكۆەر جانە قوعامدىق كەڭىستىك سالىنادى.

ۇلەسكەرلەر ءۇيلى بولدى

ەلوردالىقتاردى الاڭداتىپ وتىرعان تاعى ءبىر ماسەلە – قۇرىلىسى ۇزاققا سوزىلعان نىساندار. التاي كولگىنوۆ بۇل ماسەلە كونتسەپتۋالدى تۇردە شەشىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى. ءۇش جىل بۇرىن شامامەن 16 مىڭ وتباسى وسىنداي قۇرىلىستىڭ «قۇربانى» بولعان. 2019 جىلدىڭ جازىندا ۇلەسكەرلەر ءوز قاراجاتىن سالىپ, پاتەر قۇرىلىسىنىڭ اياقتالۋىن كۇتكەن. وسىلايشا سول كەزدە 150-دەن استام ­پروبلەمالىق كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەنى بولسا, بۇگىندە بۇل وبەكتىلەردىڭ 90 بولىگىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالىپ, ۇلەسكەرلەر كوپتەن كۇتكەن ارمانىنا قول جەتكىزىپ, باسپانالى بولدى.

«بۇل 150-دەن استام نىسان بولدى. پرەزيدەنت بۇلاردىڭ ءبارىن باقىلاۋدا ۇستايدى جانە ماسەلەنى شەشۋگە ۇكىمەت قاراجات ءبولدى. وسى كەزەڭدە ءبىز 13 مىڭعا جۋىق وتباسى ماسەلەسىن شەشتىك. ەندى ءۇش مىڭعا جۋىق وتباسى قالدى» دەدى اكىم.

ۇلەسكەرلەر ماسەلەسى شەشىلمەگەن قيىن كەزەڭ ارتتا قالدى. بۇگىندە تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ ءبىر بولىگى بيىل اياقتالدى, قالعانى 2023 جىلى اياقتالادى. قالا باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, الداعى ۋاقىتتا جاڭا جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەكە ينۆەستيتسيالار تارتۋ جوسپارلانىپ وتىر.

بىرلەسكەن باعدارلامالاردىڭ بەرەرى مول

مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىر­ماسىمەن ەلوردادا قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمى 5 ەسە كوبەيدى. قالا اكىمىنىڭ ايتۋىنشا, 2018 جىلى – 1100 پاتەر, 2019 جىلى – 2900 پاتەر, 2020 جىلى – 7000 پاتەر جانە وتكەن جىلى شامامەن 10000 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلگەن. مۇنداي كولەمدەگى ۇيلەردى قىسقا مەرزىمدە بيۋدجەت قارجىسىنا سالۋ مۇمكىن ەمەس, سوندىقتان بۇعان باسقا دا مەملەكەتتىك ورگاندارمەن بىرلەسە وتىرىپ, قوسىمشا تەتىك ازىرلەنگەن. ماسەلەن, جاستارعا ارنالعان «ەلوردا جاستارى» باعدارلاماسى, سونداي-اق, «وتباسى بانكىمەن» كەلىسە وتىرىپ, «باقىتتى وتباسى» جانە «7-20-25» باعدارلامالارى ىسكە قوسىلدى.

بىرلەسكەن جوبا جاستار ءۇشىن قولايلى شارتتاردا جەڭىلدىكتى قارجىلاندىرۋدى كوزدەيدى. بۇل باعدارلاماعا ەلوردا جاستارى بەلسەنە قاتىسۋدا. وسىلايشا تەك وسى جىلدىڭ وزىندە جوسپارلانعان 200 پاتەرگە 1100-دەن استام ءوتىنىش كەلىپ ءتۇستى. وسىعان ۇقساس تەتىك – جۇمىس ىستەيتىن جاستارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق باعدارلاما جۇمىس ىستەيدى. باس قالادا ءۇشىنشى جىل قاتارىنان جاستارعا 5 جىل مەرزىمگە ۋاقىتشا جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي بەرىلۋدە. وتكەن جىلى ەلوردالىقتارعا وسىنداي 950 پاتەر بەرىلدى.

«بۇگىنگى تاڭدا باس قالادا شامامەن 50 مىڭ ادام تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇر. ولاردىڭ باسىم بولىگىن الەۋمەتتىك وسال توپتاعى ازاماتتار قۇرايدى. وكىنىشكە قاراي, ولاردىڭ قاتارى جىل سايىن ارتۋدا. ولار ءۇشىن جەڭىلدەتىلگەن نەسيە بەرۋدىڭ ءارتۇرلى تۇرعىن ءۇي باعدارلاماسى بار. سوندىقتان ءبىز قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋ بويىنشا شارا قابىلدايمىز. كەزەكتەگى حالىق سانىن ازايتۋ ءۇشىن جىلىنا 10 مىڭ پاتەر سالۋ كوزدەلىپ وتىر. بۇل رەتتە ­«7-20-25» جانە «باقىتتى وتباسى» سياقتى باعدارلامالاردىڭ دا كومەگى كوپ» دەدى اكىم.

مەكتەپ پەن بالاباقشا بوي كوتەرەدى

سوڭعى جىلدارى ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ سانى ەداۋىر ارتتى. بۇل ءوز كەزەگىندە بالاباقشالار مەن مەكتەپتەرگە سۇرانىستىڭ جوعارىلاۋىنا الىپ كەلگەنى بەلگىلى. حالىق سانىنىڭ وسۋىمەن بىرگە باس قالاداعى ەمحانالار دا ازدىق ەتىپ وتىر.

شاھار باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا, ەگەر وسىدان 10 جىل بۇرىن نۇر-سۇلتان قالاسىندا مەكتەپ جاسىنداعى 75 مىڭ بالا بولسا, قازىر ولاردىڭ سانى 220 مىڭعا جەتكەن.

«مىسالى, اعىمداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا 8,5 مىڭ تۇلەك مەكتەپپەن قوشتاسسا, بيىل قىر­كۇيەكتە 25 مىڭ بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتاماقشى. ەلوردادا تۋ دەڭگەيى جوعارى, ديناميكاسى وڭ. وتكەن جىلى 25 مىڭنان استام بالا دۇنيەگە كەلدى. بۇل 6 جىلدان كەيىن وسىنشا بالانى جانە وسى ارالىقتا كوشىپ كەلەتىندەر بولادى, سولاردىڭ بارلىعىن قامتي الاتىن ءبىلىم وشاعى كەرەك. دەمەك, ءبىز جىل سايىن كەم دەگەندە 10-15 مەكتەپ سالۋىمىز كەرەك. 2020 جىلى – 11 مەكتەپ, 2021 جىلى 16 مەكتەپ بوي كوتەردى. بۇعان دەيىن 8 ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپ بولسا, قازىر ولاردىڭ سانىن 4-كە دەيىن تومەندەتتىك. سونىمەن بىرگە بالا سانى جوسپارداعىدان كوپ 24 مەكتەپ بولسا, ءبىز ولاردى 14-كە دەيىن تومەندەتتىك. بىراق ەگەر ءبىز ءبىر جىل مەكتەپ سالۋدى توقتاتاتىن بولساق, بۇل سانداردىڭ قايتا اينالىپ الدىمىزدان شىعارى اقيقات. ال بۇل وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم ساپاسىنا اسەر ەتەدى» دەدى ا.كولگىنوۆ.

بۇلدىرشىندەردىڭ بارلىعى بىردەي بالاباقشاعا بارۋى كەرەك جانە مەكتەپ جاسىنداعى بالاقايلاردىڭ ءۇش اۋىسىممەن وقىتۋىن توقتاتۋ كەرەك. ەلوردادا بۇل ماسەلە كەزەڭ-كەزەڭىمەن شەشىلىپ كەلەدى. وسىلايشا جىل سايىن ەلوردادا 10-15 مەكتەپ سالۋ كوزدەلىپ وتىر. بيىل 16 نىساننىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلۋدە, ال 11 مەكتەپتى جىل سوڭىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرۋ جوسپارلانۋدا.

مەكتەپتەرگە دەگەن قاجەتتىلىكتى ەسكەرە وتىرىپ, قالا بيلىگى قۇرىلىسقا جەكەمەنشىك قۇرىلىس كومپانيالارىن دا تارتۋدا. وسىلايشا 2021 جىلى ەلوردادا بيۋدجەت ەسەبىنەن 6 مەكتەپ, مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ەسەبىنەن 4 مەكتەپ جانە 6 جەكەمەنشىك مەكتەپ سالىندى.

باس قالادا جەكەمەنشىك مەكتەپتەرگە دە سۇرانىس جوق ەمەس. بۇل رەتتە قالا باسشىسى قارجىلاندىرۋدىڭ بارلىق تەتىگىن ءبىر مەزگىلدە قولدانعان جاعدايدا مەكتەپتەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ماسەلەسىن شەشۋگە بولاتىنىن اتاپ ءوتتى. وسىعان وراي, ءۇي قۇرىلىسى كومبيناتتارىمەن جۇمىس ىستەگەن ءتيىمدى. ويتكەنى ولار ساپاعا زيان كەلتىرمەي, ءىرى گاباريتتى ۇنەمدى مەكتەپتەر سالادى. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ, قالا بيلىگى قۇرىلىستىڭ ءار اۋدانىندا مىندەتتى تۇردە مەكتەپ, بالاباقشا مەن مەديتسينالىق نىسان سالۋدى جوبالاپ كەلەدى.

گۇلبارشىن وكەشقىزى