ەلوردادان وتىز شاقىرىم اسقاننان-اق, سۋلى-نۋلى جەرلەرى دەمالىسقا سۇرانىپ تۇر. نۇرانىڭ بويىنداعى قوسشىنىڭ, «چيستىە پرۋدى», «Green Park», «نۇرا», «تايتوبە» كەشەندى دەمالىس ورىندارى دەمالۋشىلار ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاساعان. استانانىڭ اينالاسىنداعى سارىوبا, بوزايعىر, جالاڭاش كولدەرى دە وسى ولكەنىڭ كوركى بولعانىمەن, اينالاسىندا دەمالىس ورىندارى قاراستىرىلماعان. بۇل وڭىرلەردە دەمالىس كۇندەرى سۋعا قارماق سالىپ, بالىق اۋلاپ دەمالۋعا بولعانمەن, ەم-دوم الىپ دەنساۋلىقتى تۇزەپ الۋعا ارنالماعان. سوندىقتان دا ەلوردالىقتار جىلى اۋاسى بار, ەمدىك مينەرالدى سۋى مەن بۋىنعا پايدالى بالشىعى بار, ازعانتاي كۇندە بولسا دا دەنساۋلىقتى قالپىنا كەلتىرەتىن شيپاجاي ىزدەپ, ەلوردادان اسىپ كەتىپ جاتادى.
ونى عىلىمي تۇردە رەكرەاتسيا (لات. recreatio «قالپىنا كەلتىرۋ») – دەنى ساۋ, بىراق شارشاعان ادامنىڭ قالىپتى دەنساۋلىعى مەن ونىمدىلىگىن قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرىلاتىن رەكرەاتسيالىق ءىس-شارالاردىڭ جيىنتىعى دەيدى. تۇجىرىمداما دەمالىستىڭ بارلىق تۇرلەرىن قامتيدى: ساناتوريالىق-كۋرورتتىق ەمدەۋ, تۋريزم, اۋەسقويلىق سپورت, رەكرەاتسيالىق بالىق اۋلاۋ جانە ت.ب. ۇيدەن تىس دەمالىس: تابيعاتتا, تۋريستىك ساياحاتتا جانە ت.ب. دەمالىسقا ارنالعان كاسىپورىندار ساناتوريلەر, امبۋلاتوريالار, پانسيوناتتار جانە ت.ب. بۇل 1960 جىلدارى فيزيولوگيالىق, مەديتسينالىق, الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ادەبيەتتەردە جۇمىسشىلاردىڭ كۇشى مەن دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قولدانىلا باستادى.
سونىمەن جاعدايى كەلگەندەر «وقجەتپەستى» كوزدەيدى. اۋليەكولدىڭ جاعاسىندا سىڭسىعان ورماننىڭ ىشىندە شيپاجايدا جانعا كەرەكتىڭ ءبارى بار. «وقجەتپەس» ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنى جارتى عاسىردان بەرى حالىققا قىزمەت ەتىپ كەلەدى. ەگەر وندا دەمالۋعا قالتاڭىز كوتەرمەسە بۋرابايدىڭ اينالاسىندا ۇلكەندى-كىشىلى دەمالىس ورىندارى جەتكىلىكتى. ون كۇنگە ورتاشا ەسەپپەن 150-200 مىڭنان اينالادى. بۇعان جاتىن ورنى, ەمشاراسى, ءۇش مەزگىل تاماعى كىرەدى. كوكشەنىڭ كەرەمەت تابيعاتى دا جانعا داۋا دەگەنمەن, ۇيرەنگەن ادەتىمىزبەن بۋىنىمىز سىرقىراسا جاڭاقورعان, مويىنتىنى, اسقازان اۋرۋلارىنا سەپ بولاتىن سارىاعاش, ارىس, مانكەنت شيپاجايلارىن, ءتۇرلى جۇيكە اۋرۋلارىنا پايداسى بار رودون تابيعي سۋىمەن ەمدەيتىن مەركەنى ىزدەيمىز. جاز بولسا استانالىقتاردىڭ جارتىسى اسىرەسە مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەر قاۋىمى وڭتۇستىككە اعىلادى. ويتكەنى وسى ەكى سالانىڭ كاسىپوداعىنىڭ جۇمىسى جولعا قويىلعان, قىزمەتكەرلەرگە جەڭىلدىگى بار جولدامالار ارقىلى قىزمەتكەرلەردىڭ دەنساۋلىعىن تىڭايتىپ وتىرادى.
بۇدان بولەك, بۇل شيپاجايلاردىڭ ماركەتينگى جاقسى جۇمىس ىستەيدى. مەنەدجەرىمەن تىكەلەي تىلدەسىپ باراتىن مەزگىلىڭىزدى ايتىپ, برونداپ قويۋعا بولادى. جاعدايىڭىز كەلىپ اتالعان شيپاجايعا جەتىپ الساڭىز, قىزمەتىنە ريزا كوڭىلمەن دەنساۋلىعىڭىزدى تۇزەپ قايتاتىڭىزعا سەنىمدىمىز.
ءبارى دۇرىس بولسا, نەگە بۇل ماسەلەنى كوتەرىپ وتىرمىز دەگەن سۇراق تۋىندايدى. راسىندا دا ميلليوننان استام تۇرعىنى بار ەلوردالىقتارعا جاقىن جەرلەردەن ساۋىقتىرۋ ورىندارىن, جانعا دا قاراجاتقا دا جايلى شيپاجايلار اشپاسقا؟! ءبىر «وقجەتپەسكە» ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتپەس.
قالا ماڭىندا بىرەن-ساران دەمالىس ورىندارىنىڭ باعاسى قىمبات, ءارى وعان بارىپ دەنساۋلىقتى قالپىنا كەلتىرۋ قيىن. حالىققا قولجەتىمدى ساناتوريالىق-ساۋىقتىرۋ كەشەنى جوقتىڭ قاسى. ودان بۇرىن قىزمەتكەرلەردىڭ دەمالىسىندا ساۋىقتىرۋ قاراجاتى كوپتەگەن مەكەمەلەردىڭ ەڭبەك شارتىندا قاراستىرىلماعان. قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسى ەمحانالاردىڭ سانىن ارتتىرىپ, دارىگەرلەردىڭ جۇكتەمەسىن جەڭىلدەتۋمەن باسى قاتىپ ءجۇرىپ, «اۋىرمايتىن جول ىزدەۋدىڭ» بۇل باعىتىن قاپەردەن شىعارىپ العان-اۋ.
ادام دەنساۋلىعى – ەڭ قىمبات نارسە, ونى قالپىندا, اۋرۋدى اسقىندىرماي ۇستاپ تۇرۋ ءۇشىن قوسىمشا وسىنداي شارالار قاجەت ەتەدى. قازىرگى ۋاقىتتا ساناتوريالىق-كۋرورتتىق ەمدەۋدىڭ مەديتسينالىق-الەۋمەتتىك جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماڭىزى ەسەلەپ ارتۋدا. ءسوزىمىزدىڭ دالەلى رەتىندە ايتايىن, ۋربانيزاتسيا زاردابى, قالالىق ورتانىڭ جاعىمسىز فاكتورلارىنىڭ ناتيجەسىندەگى سترەسس دەڭگەيىنىڭ ارتۋى, قالا كوشەلەرىندەگى كۇندىز-ءتۇنى تىنبايتىن شۋ, تۇرعىن ۇيلەر مەن سالىنىپ جاتقان قۇرىلىستاردىڭ تىعىزدىعى, كولىكتەر مەن قۇرىلىستاردىڭ زياندى شىعارىندىلارى, كوپ كۇش قاجەت ەتەتىن جۇمىسىنىڭ جوعارى قارقىندى دەڭگەيى, تاڭ ازانىمەن كەش باتىسىمەن شارشاپ-شالدىعىپ, جۇمىس ورنىنا جەتۋى, تاعى باسقاداي تىرلىكتىڭ تۇيتكىلىنە توقتالا بەرسەك, ءبىر ۋاقىت جانعا تىنىشتىق ىزدەپ, بەزىپ كەتەردەي بولاسىڭ. مۇنىڭ ءبارى بارشا ادام باسىندا بار. وكىنىشكە قاراي, ودان ءدارى ءىشىپ ەمدەلمەسەڭ, تەك دەنساۋلىقتى تۇزەپ, يممۋنيتەتتى ارتتىرىپ قانا ءومىردىڭ قاي سوققىسىنا بولسا دا قارسى تۇراتىنداي, ءومىرىڭىزدى جاقسارتا الاسىز. ونىڭ توتە جولى – شيپاجايلار.
وسى رەتتە مەملەكەت, قالا باسشىلىعى اۋرۋلاردى ەمدەۋ ماسەلەلەرىن شەشۋگە قوسىمشا جانە وڭالتۋ, ساۋىقتىرۋ, حالىقتىڭ ساۋلىعىنا قول جەتكىزەتىن سالاماتتى ءومىر سالتى رەتىندە باستى باعىت رەتىندە قاراپ, رەكرەاتسيا ءىسىن جولعا قويۋ كەرەك سياقتى.
ەلوردادا, ونىڭ توڭىرەگىندە ساناتوريالىق-كۋرورتتىق شيپاجايلار سالىنعانشا, ەڭبەك قورعاۋ ۇيىمدارىنىڭ باستاماسىمەن حالىققا ساناتوريالىق-كۋرورتتىق كومەكتىڭ قولجەتىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ قاجەت.
