سەيسەنبىدە مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلوردانى ودان ءارى دامىتۋ جونىندە جيىن وتكىزدى. جيىن ۇستىندە ەلوردامىزدىڭ سوڭعى جىلدارداعى جەتىستىكتەرىمەن قاتار, قالا تىرشىلىگىنە قاتىستى قوردالانىپ قالعان, شۇعىل شەشۋدى قاجەت ەتەتىن وزەكتى, وتكىر ماسەلەلەر ورتاعا سالىندى.
«نۇر-سۇلتان قالاسى ءىرى ساياسي-ەكونوميكالىق قانا ەمەس, مادەني ءارى زياتكەرلىك ورتالىققا اينالدى. ەلوردانىڭ وسى دامۋ قارقىنىن باسەڭدەتپەي, ودان ءارى كۇشەيتۋىمىز كەرەك. كوپ جۇمىس اتقارىلدى, بىراق مۇنىمەن شەكتەلىپ قالماۋىمىز قاجەت. باستى ماقسات – ەلوردامىزدىڭ دامۋىن بارلىق باعىت بويىنشا جاڭا ساپالى دەڭگەيگە كوتەرۋ. ەلوردانىڭ كوركەيۋى – قازاقستاننىڭ ءوسىپ-وركەندەۋىن كورسەتەتىن نەگىزگى فاكتور. بۇل ورايدا قالا تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن بارلىق قاجەتتى جاعداي جاسالۋى ءتيىس» دەپ اتاپ ايتتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى.
ودان كەيىن نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ ءسوز كەزەگىن الىپ, ەلوردانىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋى, ستراتەگيالىق جوسپارى, الەۋمەتتىك سالادا تۇرعىنداردى مازالايتىن تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشۋگە باعىتتالعان ءىس-شارالار تۋرالى باياندادى. سوڭىنان پرەزيدەنت باس قالاعا قاتىستى بىرقاتار ماسەلەلەردى اشىق ايتىپ, ولاردى شەشۋ جونىندە ناقتى تاپسىرمالار بەردى.
باستى ماسەلە – قولجەتىمدى باسپانا
قالا باسشىسى جۇرگىزىلگەن ساۋالناماعا قاتىسقان ەلوردا تۇرعىندارىنىڭ تەڭ جارتىسى باسپانانى باستى ماسەلە دەپ اتاپ وتكەنىنە توقتالدى. اكىمنىڭ ايتۋىنشا, قازىر باسپانا كەزەگىندە 47,6 مىڭ ادام تۇر. ونىڭ جارتىسىنان كوبى – ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتارعا جاتاتىندار. «2019 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا بيۋدجەت قارجىسى ەسەبىنەن جالپى اۋدانى 141,5 مىڭ شارشى مەتر بولاتىن 1634 پاتەر (903-ءى – نەسيەلىك جانە 731-ءى – جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەر) تاپسىرىلادى. جۇمىس ىستەيتىن جاستار (1050) مەن تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا (616) تاعى 1666 پاتەر ساتىپ الامىز. 2020 جىلى جەتكىلىكتى قاراجات بولىنگەن جاعدايدا جالپى اۋدانى 400 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 5 مىڭعا جۋىق پاتەر سالىنادى» دەپ ءتۇسىندىردى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن التاي سەيدىرۇلى.
اكىم ۇلەستىك قۇرىلىس نىساندارىنداعى جۇمىستاردىڭ كۇندەلىكتى باقىلاۋعا الىنعانىن ايتتى. ەگەر بيىل 1 ماۋسىمدا قۇرىلىسى توقتاعان 51 نىسان (76 ءۇي, 14,5 مىڭ ۇلەسكەر) بولسا, سونىڭ ىشىندەگى 2 نىسان پايدالانۋعا بەرىلگەن. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا قارجىلاندىرىلعان ەرەكشە پروبلەمالىق 29 نىساننىڭ (10394 ۇلەسكەر) قۇرىلىسىن اياقتاۋعا ۇلتتىق قوردان 40 ملرد تەڭگە قاراستىرىلعان. الايدا 29 نىساندى تولىق سالىپ بىتىرۋگە شامامەن 371 ملرد تەڭگە قاجەت. سونداي-اق قۇرىلىسى باستالعان پروبلەمالىق نىسانداردى جانە جاڭا ۇيلەردىڭ قۇرىلىسىن جىلدامداتۋعا قوسىمشا 100 ملرد تەڭگە قاجەت.
باسىمدىق بەرىلگەن قوس سالا
ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلە – مەكتەپتەردەگى بالا سانىنىڭ ءوسۋى. قازىر ەلوردادا 295 مىڭ بالا وقيدى, بۇل كورسەتكىش كەزىندەگى تسەلينوگرادتىڭ حالقىمەن بىردەي. وسىدان 10 جىل بۇرىن 75 مىڭ بالاعا 73 مەكتەپ بولسا, قازىر 183 مىڭ وقۋشى 112 مەكتەپتە وقيدى. مىسالى, بيىل 9 مىڭ بالا مەكتەپ بىتىرسە, 1-سىنىپتارعا 24 مىڭ بالا بارعان. سونىڭ ناتيجەسىندە مەكتەپتەردە 25 مىڭ وقۋشىعا ورىن تاپشى. 8 مەكتەپتە بالالار ءۇش اۋىسىممەن وقىپ ءجۇر. مىنە, بۇل – اكىمنىڭ بايانداماسىندا كەلتىرگەن دەرەكتەر.
التاي كولگىنوۆ 5 جىلدىق كەشەندى جوسپاردىڭ اياسىندا 47 مەكتەپ سالۋ جوسپارلانعانىن جەتكىزدى. بيىل جىل سوڭىندا 4,6 مىڭ ورىندىق 7 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسى اياقتالادى. ال 2020 جىلى 9,5 مىڭ بالا وقيتىن 12 مەكتەپ پايدالانۋعا بەرىلەدى. سونداي-اق 12 مىڭ ورىندىق 8 نىساننىڭ قۇرىلىسى جالعاسادى. وسىلايشا 2020-2021 وقۋ جىلدارى ەلوردانىڭ بارلىق مەكتەپتەرىن ەكى اۋىسىمدىق وقۋعا كوشىرۋ جوسپارلانعان. قالا باسشىسى سينگاپۋر, ءۇندىستان, ءباا, باحرەين سياقتى شەتەلدىك ينۆەستورلاردىڭ قاتىسۋىمەن 6 حالىقارالىق دەڭگەيدەگى مەكتەپ (بالاباقشاسىمەن قوسا) سالىناتىنىن ءمالىم ەتتى. نۇر-سۇلتان قالاسى جان باسىنا شاققانداعى قارجىلاندىرۋدى ەنگىزۋ جونىندەگى قاناتقاقتى جوبانى ءساتتى وتكىزدى. قازىر بالالاردى مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋمەن قامتاماسىز ەتۋ 94 پايىزدى قۇرايدى.
التاي سەيدىرۇلىنىڭ ايتۋىنشا, ەلوردانىڭ مەديتسينالىق كلاستەرى جاقسى دامۋدا. سونىڭ دالەلى – سوڭعى 2 جىلدا باس قالادا الەمنىڭ 45 ەلىنەن كەلگەن 3,5 مىڭعا جۋىق شەتەلدىك ازاماتتار ەم-دوم الىپتى. وتكەن جىلى ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ جاسىنىڭ ۇزاقتىعى 76 جاستى قۇراپ, 1998 جىلعى كورسەتكىشتەن 10 جىلعا وسكەن. سوڭعى ءۇش جىلدا ادام ءولىمى – 10 پايىزعا, سابيلەر ءولىمى – 11 پايىزعا, ىسىك اۋرۋىنان بولاتىن ادام ءولىمى – 8 پايىزعا, جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنان بولاتىن ادام ءولىمى 18 پايىزعا ازايعان.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى جاعىمدى ەكى جاڭالىقتىڭ ءبىرى – «ۇيدەگى دارىگەر» جوباسى. قازىر قالادا 160 مىڭ ادامدى قامتيتىن 14 نىسان اشىلعان, ولار ءار ناۋقاسقا 20 مينۋتتىق جەردە قولجەتىمدى. ەكىنشى جاڭالىق – 2020 جىلى 600 ورىندىق كوپبەيىندى قالالىق اۋرۋحانانىڭ قۇرىلىسى باستالادى. اكىمدىك ونى تۇرىكتىڭ الەۋەتتى ينۆەستورىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرادى.
ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم جانە تۇرعىن ءۇي الاپتارىن دامىتۋ
قالا تۇرعىندارى سانىنىڭ تەز ءوسۋى سەبەبىنەن حالىقتى اۋىزسۋمەن جانە جىلۋمەن قامتاماسىز ەتۋ وتكىر ماسەلە بولىپ وتىر. بولجام بويىنشا 2030 جىلعا قاراي سۋدى پايدالانۋ جىلىنا 100 ملن تەكشە مەتردەن 180 ملن تەكشە مەترگە دەيىن ۇلعايادى. بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ق.ساتپاەۆ سۋ ارناسىنان «استانا سۋ ارناسى» ماگيسترالىنە دەيىنگى ارالىقتا سۋ تاراتقىش سالۋ جوباسى قاراستىرىلۋدا. ەگەر بۇل جوبا ىسكە اسىرىلاتىن بولسا ءۇش ماسەلە شەشىلەدى: قالاداعى سۋ تاپشىلىعى جويىلادى, سۋمەن جابدىقتاۋدىڭ تاۋەلسىز كوزى پايدا بولادى جانە سۋدى ءسۇزۋ مەن ىلعالعا جۇمسالاتىن شىعىندار بولمايدى. وسى جوبانى ۇكىمەت باسقاراتىن مەملەكەتتىك كوميسسيا قولداپ, اكىمدىك دايىندىق جۇمىستارىنا كىرىسكەن.
رەزەرۆتىك سۋ جۇيەسى بويىنشا جەراستى سۋىنىڭ 4 بىردەي نۇسقاسىنان ەڭ قولايلىسى دەپ ەلوردادان 47 شاقىرىم جەردەگى نۇرا كەن ورنىنىڭ قۇرىلىسى تاڭدالعان. ال سۋ بۇرۋ بويىنشا قولدانىستاعى جالعىز كاناليزاتسيالىق تازارتۋ ستانساسى 90 پايىزعا جۇمىس ىستەپ تۇر. اكىمدىك ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ مينيسترلىگىمەن بىرلەسىپ قۋاتى 118 مىڭ تەكشە مەتر بولاتىن 2-كاناليزاتسيالىق تازالاۋ ستانساسىنىڭ قۇرىلىسىن جوبالاۋدا. التاي كولگىنوۆ سونداي-اق جىلۋمەن قامتۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىلۋ جولدارىنا توقتالدى. ونىڭ ايتۋىنشا, 1-ءىنشى جانە 2-جىلۋ بەرۋ ورتالىقتارى اعىمداعى قاجەتتىلىكتى قامتاماسىز ەتەدى. الايدا الداعى جىلدارى قالاعا تاعى 440 گكال/ساع جىلۋ بەرەتىن 3-ورتالىقتى ىسكە قوسۋ كەرەك. قازىر ونىڭ دايىندىعى 70 پايىزدى قۇرايدى. الايدا جوبانىڭ گازعا كوشىرىلۋىنە وراي, 2020 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا «مەمساراپتاما» مەكەمەسىنىڭ قورىتىندىسىن الىپ, بيۋدجەتتىك ءوتىنىم جىبەرىلەدى.
قالا باسشىلىعى تۇرعىن ءۇي الاپتارىن دامىتۋدى ەرەكشە باقىلاۋعا العان. سەبەبى 16 تۇرعىن ءۇي الابىندا 280 مىڭ ادام نەمەسە قالا حالقىنىڭ 25 پايىزى تۇرادى. ولاردىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرى ءۇش بولىككە بولىنگەن: جول جانە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم, الەۋمەتتىك نىساندارعا قاجەتتىلىك, اباتتاندىرۋ. قالالىق اكىمدىكتىڭ تۇرعىن ءۇي الاپتارىن دامىتۋ جونىندەگى جوبالاردى 5 جىلدىق كەشەندى جوسپارعا ەنگىزۋگە قاتىستى ۇسىنىسىن ۇكىمەت قولداعان. ءار بولىك بويىنشا جالپى قۇنى 149 ملرد تەڭگەگە جوبالار جيىنتىعى دايىندالعان.
گاز تارتۋ جانە نوسەر كاناليزاتسياسى
ەلباسىنىڭ 5 الەۋمەتتىك باستاماسى اياسىندا گاز تاراتاتىن جەلىلەر قۇرىلىسىن سالۋ ءۇش كەزەڭمەن جۇرگىزىلەدى. «جىل سوڭىنا دەيىن 25 شاقىرىم جەلىنىڭ جانە 2 گاز بولەتىن نۇكتەنىڭ قۇرىلىسىن اياقتايمىز. قۇرىلىستى 2020 جىلدىڭ قاراشا ايىندا ءبىتىرۋدى جوسپارلادىق. ءبىرىنشى كەزەڭدى 2021 جىلدىڭ تامىزىندا اياقتاۋ جوسپارلانعان. قازىر گاز تارتۋدىڭ 2-ءنشى, 3-كەزەڭدەرىن جوبالاۋدى باستادىق. 1-ءىنشى جانە 2-جىلۋ بەرۋ ورتالىقتارىن تابيعي گازعا كوشىرۋدىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارىن مەملەكەتتىك ساراپتاماعا بەردىك. بيىل قازان ايىندا قورىتىندىسىن الىپ, 9,7 ملرد تەڭگەگە بيۋدجەتتىك ءوتىنىم جىبەرەمىز» دەدى ا.كولگىنوۆ.
ەلورداعا گاز تارتۋ اۋاعا تارالاتىن زياندى زاتتاردىڭ كولەمىن جىلىنا 40 مىڭ تونناعا ازايتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ونىڭ ناتيجەسىندە اۋانىڭ لاستانۋ يندەكسى 25 پايىزعا تومەندەيدى. سونىمەن قاتار قالا باسشىسى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىنا وراي نوسەر كاناليزاتسياسىن سالۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتقانىن ايتتى. قالادا نوسەر سۋى جينالاتىن 50 جەر بولسا, سونىڭ ىشىندە 3-ەۋى ەرەكشە قاۋىپتى دەپ سانالادى. ولار: ءۋاليحانوۆ جانە باراەۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسى, ب.مومىشۇلى داڭعىلىنداعى وقۋشىلار سارايىنىڭ اۋدانى, تۇران جانە ۇلى دالا داڭعىلدارىنىڭ قيىلىسقان تۇسى. وسى ءۇش ۋچاسكە بويىنشا جوبالار 2021 جىلى ىسكە اسىرىلادى. بيىل قۇنى 5,5 ملرد تەڭگەنى قۇرايتىن 2 تازالاۋ نىسانى (لوگيستيكالىق ورتالىق, مىڭجىلدىق) سالىنىپ بىتەدى. سونداي-اق 2020 جىلى ءۇش نىساننىڭ («تەلمان» تۇرعىن ءۇي الابى, ۇشقوڭىر جانە ش.قۇدايبەردىۇلى كوشەسى) قۇرىلىسىن اياقتاۋ جوسپارلانعان.
حالىقتىڭ سوزىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت: تاڭداۋلى 9 باعىت
التاي كولگىنوۆ مەملەكەت باسشىسىنىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىنداعى «حالىق ۇنىنە قۇلاق اساتىن مەملەكەت» قاعيداتىنا وراي ەلوردادا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان تولىمدى ءىس-شارالارعا توقتالدى. «ءبىزدىڭ نەگىزگى قىزمەتىمىز ازاماتتارمەن, سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءوزارا قارىم-قاتىناستى كەڭەيتۋگە باعىتتالعان» دەدى اكىم. وسىعان وراي, تاڭداۋلى 9 باعىتتاعى جۇمىستاردى تىزبەلەپ بەردى. بىرىنشىدەن, پرەزيدەنتتىڭ ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىندە بەرگەن تاپسىرماسىنا وراي ەلوردادا «اشىق اكىمدىك» قاعيداتى ەنگىزىلىپ, 2 اۋداندا Open Akimat اشىلدى, قالعاندارىندا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. ەكىنشىدەن, بارلىق 4 اۋداندا 1 مىڭنان اسا ادام قاتىسقان «اشىق ەسىك كۇندەرى» شاراسى وتكىزىلدى. بۇل تاجىريبە جۇيەلى نەگىزدە جالعاسادى. ۇشىنشىدەن, قالالىق اكسەلەراتور بارلىق تۇرعىندارعا ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردى (مىسالى, اشىق قۇدىقتار, قوعامدىق كولىك, پيك, سانيتارلىق تازالاۋ) كوتەرىپ, ونىڭ شەشۋ جولدارىن تابۋعا جول اشادى.
تورتىنشىدەن, جەر كوميسسياسى, ۇلەستىك قۇرىلىس بويىنشا ۆەدومستۆوارالىق كوميسسيا, بيزنەس-جوبالارعا گرانت بولەتىن جانە وزگە كوميسسيا وتىرىستارىنىڭ ونلاين نۇسقاسى الەۋمەتتىك جەلىلەردە كورسەتىلەدى. بەسىنشىدەن, «بيۋدجەتكە قاتىسۋ» اتتى قاناتقاقتى جوبا ىسكە قوسىلدى. سارىارقا اۋدانىندا بۇل ماقساتقا 100 ملن تەڭگە بولىنگەن. ەڭ باستىسى, تۇرعىندار جوبانى وزدەرى ۇسىنىپ, ىسكە اسىرۋ جولىن تاڭدايدى. 2020 جىلى بۇل جوبا 4 اۋداندا جۇزەگە اسىرىلادى. التىنشىدان, I-Qala كاسىپكەرلەردى قولداۋ ورتالىعى جۇمىس ىستەيدى. جەتىنشىدەن, «استانا – ادالدىق الاڭى» جوباسى قابىلداناتىن شەشىمدەردىڭ اشىقتىعىن ارتتىرىپ, جەمقورلىق قاۋپىن جويادى. سەگىزىنشىدەن, «جانۇيا» وتباسى ينستيتۋتىن قولداۋ ورتالىعىندا 12 مەملەكەتتىك ورگان 70-تەن اسا قىزمەت تۇرلەرىن ۇسىنادى. كۇن سايىن ورتالىققا شامامەن 300 ادام كەلەدى. وتكەن ءۇش ايدا 1000 ماسەلە شەشىمىن تاپقان. توعىزىنشى باعىت – اكىمدىك باسشىلىعى اپتاسىنا ەكى رەت ازاماتتاردى قابىلدايدى. مىسالى, قالا اكىمى ءوز قابىلداۋىنا جازىلعان 500 ادامنىڭ 300-ءىن قابىلداپ ۇلگەرگەن. بۇل – ارينە ۇلكەن جەتىستىك.
«ىرىتكى سالۋشىلاردى جۇمىستان قۋىڭدار!»
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ ەلوردانىڭ دامۋىنا قاتىستى تاپسىرمالاردى قاساقانا ورىنداماعان شەنەۋنىكتەردى جۇمىستان قۋعا تاپسىرما بەردى. «قالانى دامىتۋعا قاتىستى بەرىلگەن تاپسىرمالاردى ادەيى ورىنداماعانداردى قىزمەتىنەن قۋىڭدار! وندايلارعا قاشانعا دەيىن شىدايمىز؟» دەپ پرەزيدەنتتىڭ اشۋ شاقىرۋىنا ەركىن ەكونوميكالىق ايماققا (ەەا) جىلۋ تارتۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىلمەگەنى سەبەپ بولىپتى. 10 جىل بويى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەگە وراي 2017 جىلى تۇڭعىش پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ اكىمدىككە يندۋستريالدىق پاركتىڭ ينفراقۇرىلىمىنىڭ قۇرىلىسىن اياقتاۋدى تاپسىرعان. «بىراق بۇل جۇمىس ءالى كۇنگە دەيىن اياقتالماعان. ونىڭ سەبەبىن انىقتاڭدار. وسىعان جاۋاپتى ادامداردى تاۋىپ, جازالاڭدار. ۇكىمەت پەن اكىمدىك بىرلەسىپ شارا قولدانۋى ءتيىس» دەدى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى.
«الاياقتار تۇرمەدە وتىرۋى ءتيىس!»
پرەزيدەنت اكىمگە ۇلەسكەرلەر پروبلەماسىن تەزدەتىپ شەشۋ قاجەتتىگىن تاپسىردى. ەلوردادا قۇرىلىسى اياقتالماعان 49 نىسان, 13,5 مىڭ ۇلەسكەر بار. «بۇل ماسەلەنى شەشۋگە 2018-2019 جىلدارى 40 ملرد تەڭگە بولىنگەنىمەن, سونىڭ ىشىندە 4,5 ملرد تەڭگەسى عانا يگەرىلگەن. بۇعان قوسا, اكىمدىك قوسىمشا 170 ملرد تەڭگە قاراجات سۇرايدى. التاي سەيدىرۇلى, وسىنى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىز!» دەدى پرەزيدەنت اكىمگە بۇرىلىپ.
ەلوردا باسشىسى مۇنى كەيبىر «ساقالدى» قۇرىلىستاردىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتارىنىڭ بولماۋىمەن ءتۇسىندىردى. «ءبىز ءاربىر ءۇي بويىنشا جول كارتاسىن قابىلدادىق. تۇرعىنداردى الداعان كوپ الاياقتار قازىر زاڭ جۇزىندە جازاسىن تارتۋدا. بىراق ولار قاجەتتى قۇجاتتاردى جوعالتقان نەمەسە بەرمەي وتىر. سول سەبەپتەن جاز بويى ۇيلەردىڭ قۇجاتتارىن دايىندادىق. قارجى ينستيتۋتتارىمەن, ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەرمەن جانە مەملەكەتتىك ورگاندارمەن جۇمىس ىستەدىك. ءسىزدىڭ تاپسىرماڭىزدى ورىندايمىز» دەپ سەندىردى ا.كولگىنوۆ.
پرەزيدەنت اكىمگە ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن جىمقىرعانداردىڭ بارلىعىن قاتاڭ جازالاۋعا پارمەن بەردى. «الاياقتار دەگەن ءسوز ايتىلدى. ولاردىڭ سانى از ەمەس, قۇرىلىسشىلاردىڭ اراسىندا دا بار. باس پروكۋراتۋرا مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگى, وسى ماسەلەمەن ناقتى اينالىسىڭدار. الاياقتاردىڭ ورنى – تۇرمە. ولار زاڭسىز ءىس-قيمىلىمەن حالىققا زيانىن تيگىزدى. دالادا قالدىردى. ال بۇعان مەملەكەت جايباراقات قاراماۋى ءتيىس. ىسكە كىرىسىڭدەر جانە ناتيجەسىن بايانداڭدار!» دەپ تاپسىردى ق.توقاەۆ.
«LRT جوباسىنا جاۋاپتىلاردىڭ ءبارىن انىقتاڭدار!»
مەملەكەت باسشىسى جەڭىل رەلستى ترامۆاي (LRT) قۇرىلىسى جوباسىنا شەشىم قابىلداۋعا جاۋاپتى لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ بارلىعىن انىقتاۋدى تالاپ ەتتى. ۇكىمەت پەن اكىمدىكتىڭ داۋلى جوبانى ودان ءارى جالعاستىرۋعا شەشىم قابىلداعانىن, تىعىرىقتان شىعار باسقا جولدىڭ جوقتىعىن ايتتى. سونداي-اق سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگىنە تەرگەۋدى شيراتۋدى تاپسىردى. پرەزيدەنتتىڭ پايىمداۋىنشا, قىلمىستىق ءىستىڭ باستى كەيىپكەرىنىڭ الدىن الا جوسپارلاپ, شەتەلگە قاشىپ كەتۋىن جەلەۋ ەتىپ, تەرگەۋ ءۇستىرت جۇرگىزىلمەۋى ءتيىس. ويتكەنى بۇل ىسكە جاۋاپتى باسقا تۇلعالار تاسادا قالادى. «ماسەلەن, سول كەزدە شەشىم قابىلداعان اكىمدىك باسشىلارى قۇجاتقا قولدارىن قويدى ەمەس پە؟! ەگەر ول LRT كومپانياسىنىڭ باسشىسى بولسا دا, ءبىر عانا ادام شەشىم شىعارعان جوق قوي. شەشىمدى اكىمدىك قابىلدادى. سوندىقتان تەرەڭىرەك تەرگەڭدەر» دەدى پرەزيدەنت قۇزىرلى مەكەمەنىڭ وكىلدەرىنە قاراتىپ. قاسىم-جومارت توقاەۆ ۇكىمەت پەن اكىمدىككە LRT قۇرىلىسىنىڭ ءبىرىنشى كەزەگىنىڭ اياقتالاتىن ناقتى مەرزىمىن بەلگىلەۋگە, ەكىنشى كەزەگىن تۇرعىزۋدىڭ كەستەسىن جاساۋعا تاپسىرما بەردى.
LRT قۇرىلىسى 1 ايدىڭ ىشىندە باستالادى
التاي كولگىنوۆ ءبىزدىڭ باسىلىمعا بەرگەن جاۋابىندا وسىلاي مالىمدەدى. بۇگىنگە دەيىن قۇرىلىستى جالعاستىرۋعا جەرگىلىكتى ينۆەستورلاردان 420 ملن اقش دوللارى كولەمىندە قاراجات جينالعان. ول LRT قۇرىلىسىنىڭ العاشقىدا وتە قۇنى قىمبات جانە كۇردەلى جوبا بولعانىن, پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنان كەيىن جوباعا تۇزەتۋلەر ەنگىزىلگەنىن ايتتى.
– بۇل جوبانى نە سەبەپتەن توقتاتقان جوقپىز؟ بىرىنشىدەن, حالىقارالىق مىندەتتەمەلەر بار. 3-4 جىل بۇرىن كەلىسىمشارتقا قول قويىلىپ كەتكەن. اربيتراج دەگەنىمىز – مەملەكەتتىڭ مىندەتتەمەلەرى. ودان باس تارتاتىن بولساق, سالدارى وتە اۋىر بولماق. ەكىنشىدەن, 300 ملن-نان استام اقش دوللارى وسى جوباعا جۇمسالىپ, قۇرىلىس باستالىپ كەتكەن. سوندىقتان بارلىق ساراپشى-ماماندارمەن اقىلداسا وتىرىپ, جوبانى اياعىنا دەيىن جەتكىزۋ كەرەك دەگەن شەشىمگە توقتادىق. ءبىر ايدىڭ ىشىندە قۇرىلىس جۇمىستارى باستالۋى ءتيىس, – دەپ مالىمدەدى اكىم.
قالا باسشىسى جوباعا ەنگىزىلگەن تۇزەتۋلەردى تىزبەلەپ بەردى. «بىرىنشىدەن, قىتاي دامۋ بانكىنەن العان قارىزدان باس تارتتىق. ەگەر بۇل قارىزدى الاتىن بولساق, تۇبىندە 800 ملن اقش دوللارىن ارتىق تولەيتىن ەدىك. ەكىنشىدەن, كەلىسىمشارتتا مەردىگەردىڭ تاراپىنان قوسىمشا قۇن سالىعىن (ققس) تولەۋ كورسەتىلمەگەن. مەردىگەرىمىز – شەتەلدىك ارىپتەسىمىز. سول سەبەپتەن قوسىمشا كەلىسىمشارت جاسادىق. سونىڭ ناتيجەسىندە مەملەكەت بيۋدجەتىنە 200 ملن اقش دوللارى كولەمىندە قاراجات تۇسەدى. ۇشىنشىدەن, ستانسالاردىڭ كوپتىگىنە قاتىستى سىن ايتىلدى. باستاپقىداعى 18 ستانسانىڭ سانىن 11-گە دەيىن قىسقارتتىق. جەڭىل رەلستى پويىزدىڭ ستانسالار اراسىنا قاتىناۋىن 3 مينۋتتان 10 مينۋتقا ۇزارتتىق. ويتكەنى بۇل كەلەشەكتىڭ جوباسى بولعاندىقتان, حالىق سانىنىڭ ءوسۋىن ەسەپكە الدىق. 7 جەڭىل رەلس قۇرامىن ازايتتىق. مۇنىڭ ءبارى 1 ملرد 350 ملن اقش دوللارىن ۇنەمدەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى» دەدى التاي كولگىنوۆ.
«ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز سايكەس كەلمەيدى»
مەملەكەت باسشىسى قالاعا گاز تارتۋدا شەنەۋنىكتەردىڭ سوزدەرى ىستەگەن ىسىمەن سايكەسپەيتىنىن ايتتى. نۇر-سۇلتاننىڭ ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمىنىڭ نەگىزگى ماسەلەسى – «سارىارقا» گاز قۇبىرىنا قوسىلۋعا دايىن بولماۋى. «وسى جەردەگى ءبىر تۇسىنىكسىز نارسە: بيىلعا قاراستىرىلعان 2,7 ملرد تەڭگە وزگە وڭىرلەرگە بولىنگەن. ءبىز ەڭ الدىمەن ەلورداعا گاز تارتۋدى نەگە ويلامايمىز؟ ءويتكەنى قىستىگۇنى قالانى قالاي ءتۇتىن باساتىنىن بىلەسىزدەر. تۇرعىنداردان دا, شەتەلدىك ديپلوماتتاردان دا, كەلەتىن قوناقتاردان دا ۇيات. ەلوردانى جاھاندىق قالا, حالىقارالىق حاب دەپ ناسيحاتتاپ جاتىرمىز. ياعني ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز ءبىر-بىرىمەن سايكەس كەلمەيدى» دەدى ق.توقاەۆ.
«ىشكى ميگراتسيانى باقىلاۋعا العان ءجون»
قاسىم-جومارت توقاەۆ ىشكى ميگراتسيانى قاتاڭ باقىلاۋعا الۋ قاجەتتىگىن تىلگە تيەك ەتتى. «بۇلاي جالعاسا بەرسە نە بولماق؟ ۇلكەن قالالار ماقتانىش ەمەس, ول – قوردالانعان پروبلەمالار. مىسالى, ءبىز ەلوردامىز ميلليونەر-قالاعا اينالدى دەپ ماقتانامىز. بىراق قالانىڭ ءاربىر جاڭا تۇرعىنىن كەرەك-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋىمىز كەرەك. ميگراتسيا ماسەلەسى – اكىمدىك پەن قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ جۇمىسى. ەلىمىزدىڭ وزگە وڭىرلەرىنەن كوشىپ كەلگەن تۇرمىسى تومەن وتباسىلار ءۇيدىڭ كەزەگىنە تۇرۋعا قۇقىلى. دەمەك, ولار كەزەكتە تۇرعان ادامداردىڭ سانىن كوبەيتەدى. سونىڭ سالدارىنان بالاباقشا, تۇرعىن ءۇي كەزەگى باياۋ جىلجيدى. مۇنى وسىعان دەيىن دە تالاي ايتقانمىن. مەكتەپتەردەگى ورىن سانى دا ءالى شەشىلگەن جوق. 14 مەكتەپتىڭ ءبىر سىنىبىندا 40 بالادان بار. ولاردىڭ 8-ءى ءۇش اۋىسىممەن وقيدى. 85 مىڭ بالا بالاباقشا كەزەگىندە تۇر» دەپ ءتۇسىندىردى پرەزيدەنت.
«ەلورداعا ورتاق ديزاين-كود كەرەك»
مەملەكەت باسشىسى ەلوردانىڭ بىرىڭعاي ديزاين-كودىن قۇرۋدى تاپسىردى. ونىڭ ايتۋىنشا, قالادا بىرىڭعاي قۇرىلىس ساياساتى جوق, سول سەبەپتەن ۇيلەر مەن عيماراتتار بەيبەرەكەت سالىنۋدا. «كوشەلەر مەن عيماراتتاردىڭ ورتاق ۇيلەسىمدى ءستيلى جوق. سىزدەر ەلورداعا كەلگەن تۋريستەردىڭ جازعانىن وقىعان شىعارسىزدار. جالپى, جاعىمدى پىكىر ايتقانىمەن, قالادا ەكلەكتيكا جوق. تاسجول جارىلىپ, پليتكالار ۇشىپ جاتىر. جاسىل جەلەك تە از. ەڭ باستىسى, جايلىلىق سەزىلمەيدى. ياعني كۇتىم جوق, قوجايىنى جوق» دەدى ق.توقاەۆ. پرەزيدەنتتىڭ پىكىرىنشە, اۋدان اكىمدەرى قالانىڭ جاي-كۇيىنە ەرەكشە قامقورلىقپەن قاراۋى ءتيىس. «ولار كابينەتىندە وتىرماي, جاياۋ ءجۇرىپ, قالاداعى ءاربىر ءۇيدىڭ, ءاربىر تۇرعىننىڭ ءومىرىن بىلۋگە مىندەتتى. مەن قالا كوشەلەرى مەن عيماراتتاردى بەزەندىرۋدىڭ بىرىڭعاي ديزاين-كودىن جاساۋدى تاپسىرامىن. بۇل – اكىمدىككە بەرىلگەن قاتاڭ تاپسىرما» دەپ ءسوزىن جالعادى پرەزيدەنت.
مەملەكەت باسشىسى ەلوردا حالقىنىڭ تورتتەن ءبىرى قوعامدىق كولىكتىڭ باعدارلىق جەلىسىنە كوڭىلى تولمايتىنىن مىسالعا كەلتىردى. سەبەبى اۆتوبۋس باعدارلارىنىڭ كوپشىلىگى جول ءجۇرۋ ۋاقىتىن ۇزارتىپ جىبەرەدى. سونداي-اق اۆتوبۋس سالوندارى تار, جولاۋشىلارعا ۇنەمى تولىپ تۇرادى. وسىعان وراي, پرەزيدەنت باعدارلاردىڭ جۇكتەمەسى مەن قاجەتتىلىگىنە تالداۋ جاساپ, جولاۋشىسى كوپ باعدارلاردى انىقتاپ, ولارعا قوسىمشا اۆتوبۋس بەرۋدى تاپسىردى.
تۇرعىنداردىڭ مەديتسينالىق قىزمەتكە كوڭىلى تولمايدى
ەلورداداعى ءتۇيىنى شەشىلمەگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى – دارىگەرلەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. پرەزيدەنت استانالىقتاردىڭ 40 پايىزىنىڭ مەديتسينالىق قىزمەتكە كوڭىلى تولمايتىنىن ايتتى. قازىرگى كەزدە قالاعا ءارتۇرلى باعىتتاعى 500-گە جۋىق مامان قاجەت. 2018-2019 جىلدارى انا مەن بالا ءولىمىنىڭ كورسەتكىشى ۇلعايعان. مەملەكەت باسشىسى 60 جىل بويى جوندەلمەگەن ورتالىق تەمىرجول اۋرۋحاناسىنىڭ ماسەلەسىن كوتەردى. اۋرۋحانا قازىر حالىق تىعىز قونىستانعان سارىارقا اۋدانىنداعى 400 مىڭعا جۋىق حالىققا قىزمەت كورسەتەدى.
التاي كولگىنوۆ جاۋاپ رەتىندە اتالعان اۋرۋحاناعا جوندەۋ جۇرگىزۋ ءتيىمسىز ەكەنىنە توقتالدى. سول سەبەپتەن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك ارقىلى جاڭا اۋرۋحانا سالۋعا ۇيعارىم جاسالعان. «قازىر بۇعان 12 گەكتار جەر بولدىك. ول جەردەگى ساياجايلاردى بۇزۋعا 150 ملن تەڭگە ءبولىندى. الداعى جىلى تاعى 800 ملن تەڭگە قاراجات اۋدارامىز. اۋرۋحانانى جوبالاۋ جۇمىستارىن باستادىق. نىساندى 2023 جىلى سالىپ بىتىرەمىز» دەدى اكىم.
