جىل وتكەن سايىن داۋلەتى مەن ساۋلەتى وركەندەگەن ەلوردامىزدا قۇرىلىس قارقىنى ەشقاشان باسەڭدەگەن ەمەس. زامان اعىمىنا قاراي قانداي وزگەرىستەر بولىپ جاتىر, باس قالانىڭ بولاشاق كەلبەتىندە قانداي وزگەرىستەر بولادى؟ مەملەكەت باسشىسى ق.توقاەۆ جاقىندا نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىندە وتكىزگەن جيىندا وسى تاقىرىپقا اسا ءمان بەرىپ, بىرقاتار تاپسىرمالار جۇكتەگەن ەدى.
«Astana» تەلەارناسى مەن Elorda aqparat جشس-ءتىڭ بىرلەسكەن جوباسى – «Elorda Live» باعدارلاماسىنىڭ كەزەكتى قوناعى نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى نۇرلان نۇركەنوۆ ەلوردانىڭ قۇرىلىسى مەن ساۋلەتىنە قاتىستى سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.
باتىس پەن شىعىستىڭ ۇيلەسىمى
– ەلوردامىزدىڭ قۇرىلىسى مەن ساۋلەتى – وتە ماڭىزدى تاقىرىپ. قالانىڭ قارقىندى دامۋىن ەسەپكە الساق, ونىڭ ماڭىزى ودان سايىن ارتادى. بىراق جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق, جاقىندا مەملەكەت باسشىسى بىزدە بىرىڭعاي قالا قۇرىلىسىنىڭ ساياساتى جوق ەكەنىن اتاپ ءوتتى. كوشەلەر مەن عيماراتتاردى بەزەندىرۋ گارمونيالىق ستيلدەن ادا. پرەزيدەنت ديزاين كود ازىرلەۋگە تاپسىرما بەردى. ديزاين كود دەگەنىمىز نە؟ جۇمىس نەدەن باستالادى؟
– ديزاين كود – قالا وركەندەۋىنىڭ نەگىزگى بولشەكتەرىنىڭ ءبىرى. قاراپايىم تىلمەن ايتقاندا, بۇل قالانى, قالا كوشەلەرىن, ورامداردى, قوعامدىق ايماقتاردى بەزەندىرۋدىڭ بىرىڭعاي ساۋلەتتىك ءستيلى. بۇل – الەمگە تاراعان حالىقارالىق پراكتيكا. ءبىز شەتەلدەرگە بارعاندا كوپتەگەن دامىعان قالالاردىڭ ەرەكشە بەلگىلەرىن بايقايمىز. ماسەلەن, بارسەلونا دۋبايعا ۇقسامايدى. نيۋ-يورك – وزگە شاھارلاردان ايرىقشا قالا. توكيونىڭ قايتالانباس تارتىمدىلىعى بار. ۆەنا – جوعارىدا اتالعان قالالاردىڭ بارىنەن وزگەشە شاھار.
قازىر ەلوردامىزدىڭ دا ءوزىنىڭ بەلگىلى ءبىر ءستيلى بار. مەن مۇنى شىعىس پەن باتىستىڭ ۇيلەسىمى دەپ اتار ەدىم. نۇر-سۇلتان قالاسىندا باتىس ساۋلەت ونەرىنىڭ سوڭعى ۇلگىلەرىن تابا الامىز. استانامىزدا نورمان فوستەر سەكىلدى الەمگە ايگىلى كوپتەگەن ساۋلەتشىلەر جۇمىس ىستەگەنى بەلگىلى. بۇل جۇمىستى جالعاستىرۋىمىز كەرەك. نۇر-سۇلتان قالاسى ەڭ دالادا پايدا بولعان جوق. بۇرىنعى تسەلينوگراد قالاسىنىڭ ءوزىنىڭ ساۋلەتتىك قولتاڭباسى بولدى. بۇل قولتاڭبا ءوزىنىڭ ۋاقىتىندا وزەكتى بولدى. بىراق ءومىر ءبىر ورىندا تۇرمايدى. العا جىلجۋىمىز كەرەك. ديزاين كود بويىنشا جۇمىس باستالدى. جاقىن ۋاقىتتا, وسى جىلدىڭ ءتورتىنشى توقسانىندا, كەلەسى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا بىرىڭعاي ساۋلەت ءستيلىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن قالىپتاستىرۋ جۇمىسىن اياقتايمىز.
قاراپايىم تۇرعىن ءۇشىن ونىڭ ماڭىزى قانداي؟ قالامىزدا تۇرىپ, جۇمىس ىستەپ جاتقان ادامدارعا بۇل نە بەرەدى؟ قالانىڭ ءبىر بولىگىندە بيزنەستى ۇيىمداستىراتىن ادام كەڭسەسى قانداي بولۋى كەرەكتىگىن, ونىڭ ءتۇسىن, عيماراتقا كىرەبەرىستى كوز الدىنا ەلەستەتە الادى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ ولشەمدەرىن سوعان ۇقساتۋعا بولادى. باسپانا جوباسىن جاسايتىن ادام دا بۇل ءۇي قاباتتىلىعى, قۇرىلىستىڭ تىعىزدىعى جاعىنان ەڭ الدىمەن دەتالدى جوسپارلاۋ تالاپتارىنا سايكەس بولۋى كەرەكتىگىن بىلەدى. سول ارقىلى بىرىڭعاي ساۋلەتتىك ستيل اياسىندا قۇرىلىس سالۋشى مەن ساۋلەتشى ناقتى ءبىر اۋداندا قانداي ءستيلدى ۇستانۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەدى.
– سوندا بيزنەسمەندەرگە نەمەسە قاراپايىم ادامدارعا كەڭسەنىڭ, باسپانانىڭ ديزاين كودىن اكىمدىكپەن كەلىستىرۋ كەرەك بولا ما؟
– ءبىز ولارعا دايىن ديزاين كودتاردى ۇسىنامىز. وعان دەيىن قۇرىلىس سالۋشى بىزگە دايىن ەسكيزدىك جوبانى اكەلەتىن. سودان كەيىن ساۋلەتشىلەرىمىز تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ ساۋلەتشىلەرىمەن بىرگە جوبانى تولىقتىراتىن. ەندى تۇتاس قالانى, ءار عيماراتتى قانداي ستيلدە دامىتاتىنىمىز تۇسىنىكتى بولادى.
كەشەندى جوسپار نەنى كوزدەيدى؟
– كەز كەلگەن قالا ءۇشىن باس جوسپار ۇلكەن ماڭىزعا يە. قازىر قالادا قانداي نەگىزگى ينفراقۇرىلىمدىق جوبالار ازىرلەنىپ جاتىر؟
– بۇگىندەرى ءبىز ۇكىمەتتىڭ تاپسىرماسىمەن باس جوسپارعا تۇزەتۋ ەنگىزىپ جاتىرمىز. سەبەبى باس جوسپاردىڭ باستاپقى جوباسىندا قالا حالقىن 800 مىڭ ادامعا دەيىن كوبەيتۋ كوزدەلگەن. ءبىز بۇل مەجەدەن اسىپ كەتتىك. ياعني بۇرىنعى جوبا وزەكتىلىگىن جويدى. قازىر 2030 جىلدى ەمەس, 2050 جىلدى جوسپارلاپ وتىرمىز. جاقىن ۋاقىتتا ەلوردا تۇرعىندارى 1 ميلليون 250 مىڭ ادامعا جەتەدى. سوعان سايكەس باس جوسپارعا وزگەرىستەر ەنگىزىلەدى. بۇل جوسپاردى تولىق كولەمدە جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن وتكەن جىلى ۇكىمەت قاۋلىسىمەن قالا دامۋىنىڭ كەشەندى جوسپارى بەكىتىلدى. بۇل – بەس جىلعا ارنالعان, 2023 جىلعا دەيىنگى جۇمىستاردى قامتيتىن, ءىرى جەتى تاراۋدان تۇراتىن وتە ماڭىزدى قۇجات. بىرنەشەۋىن اتاپ وتەيىن, مۇندا ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىمدى, جولداردى دامىتۋ كوزدەلگەن. بيىل كەشەندى جوسپارعا شەت ايماقتاردى دامىتۋ باعدارلاماسىن قوستىق.
ال كەشەندى جوسپار دەگەنىمىز نە؟ بۇل جوسپار قالانىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىن دامىتۋدى كوزدەيدى. مۇنى ءبىز قالا قۇرىلىسىنىڭ ىقشام جوباسى دەپ اتايمىز. قازىر ءبىرىنشى كەزەكتە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىممەن, جول ينفراقۇرىلىمىمەن, الەۋمەتتىك نىساندارمەن قامتاماسىز ەتىلۋى ءتيىس 13 مىڭ گەكتاردى انىقتادىق. ءبىز ازاماتتىق قۇرىلىسقا قاراعاندا ينجەنەرلىك, جول ينفراقۇرىلىمدارى قۇرىلىسىن باستاپقى ورىنعا قويىپ وتىرمىز. سەبەبى وسى كۇندەرى تۇرعىن الاپتار قۇرىلىسىمەن اينالىسقان كەزدە ينجەنەرلىك ينفراقۇرىلىم ماسەلەسى الدىمىزدان شىعىپ جاتادى. كەشەندى جوسپار وسى ماسەلەنى شەشۋگە باعىتتالعان. بولاشاقتى ءبىز كورىپ وتىرمىز. جىل سايىن كەشەندى جوسپارعا تۇزەتۋ ەنگىزەمىز. ەگەر نەگىزگى بەس قۇرىلىس ايماعىنىڭ بىرىندە جۇمىستار باسقاسىنا قاراعاندا جىلدام ءجۇرىپ جاتسا, جوسپارىمىزدى وزگەرتەمىز. ءدال وسى ۋاقىتتا كەلەسى جىلدىڭ جوسپارلارىنا تۇزەتۋ ەنگىزىپ جاتىرمىز. بۇل جاعداي كەلەسى جىلى پايدالانۋعا بەرىلەتىن نىسانداردى ينجەنەرلىك جانە جول ينفراقۇرىلىمىمەن قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
بەس قۇرىلىس ايماعى تۋرالى ايتتىم. تارقاتىپ ايتقاندا, مىڭجىلدىق اللەياسى, تۇران داڭعىلى, «تەلمان» تۇرعىن الابى جانە وزگە وسى سياقتى اۋداندار ىقشامدى قۇرىلىس ايماعىنا كىرەدى. ارينە, كەشەندى جوسپار ىقشامدى قۇرىلىس ايماعىمەن عانا شەكتەلمەيدى. ول تۇتاس قالانى قامتيدى.
«ابۋ-دابي پلازا» جەلتوقساندا اشىلادى
– «ابۋ-دابي پلازا» قاشان پايدالانۋعا بەرىلەدى. ونىڭ ىشىندە نە بولادى؟
– «ابۋ-دابي پلازا» ورتالىق ازياداعى ەڭ بيىك عيمارات بولماق. قارجى قۇيۋ جانە جۇمىس ورىندارىن قۇرۋ جاعىنان العاندا, بۇل – وتە ءىرى, ءارى ماڭىزدى جوبا. بۇل قالامىزدىڭ بىرەگەي نىسانداردىڭ بىرىنە اينالادى. تۇرعىن ءۇي كەشەنى 500 مىڭنان استام شارشى مەتردەن تۇرادى. سالىستىرمالى تۇردە العاندا, ەلوردادا جىل سايىن 2 ميلليون شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلەدى. «ابۋ-دابي پلازانىڭ» قۇرىلىسىنا 8 مىڭنان اسا ادام قاتىستى. ينۆەستور بۇل جوباعا 1,5 ميلليارد دوللاردان استام قارجى سالدى. بيىلعى جەلتوقسان ايىندا بۇل جوبانىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كەزەگىن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇل – «شاراتون» قوناقۇيى مەن «ابۋ-دابي مولل» ساۋدا عيماراتى. ساۋدا نۇكتەلەرىنىڭ 70 پايىزىن جالعا الاتىندار وسى كۇندەرى بار. جەلتوقساندا سالتاناتتى اشىلۋ ءراسىمى وتەدى. تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ قالعان بولىگى كەلەسى جىلدىڭ ماۋسىمىنا دەيىن پايدالانۋعا بەرىلەدى. ياعني سول كەزەڭدە كەشەندى تولىعىمەن ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ قويدىق.
قاسبەتتى اۋىستىرۋعا – پايىزسىز قارىز
– ەلوردادا جەل ءجيى تۇرادى. سونىڭ سالدارىنان تۇرعىن ۇيلەردەن نەمەسە ماڭىزدى نىسانداردان قاپتامالار ۇشىپ ءتۇسىپ جاتادى. كەيدە سودان اۆتوكولىكتەرگە زيان تيەدى. قازىر قۇرىلىس كەزىندە كليماتتىق ەرەكشەلىك ەسەپكە الىنا ما؟
– نۇر-سۇلتان – جاس قالا. سول سەبەپتەن دامۋدىڭ ءارتۇرلى ساتىسىنان ءوتتى. ەستەرىڭىزدە بولسا, ءبىر كەزدەرى عيماراتتاردى اليۋكابوندپەن قاپتاۋ سانگە اينالدى. كەيىن بۇل ماتەريال وتقا توزبەيتىنىن, ءورت قاۋپىن تۋدىراتىنىن بايقاپ, كەراموگرانيتتىك پليتكاعا كوشتىك. بىراق ونى بەكىتۋ جۇيەسى, جۇمىستى ورىنداۋ ساپاسى كوڭىل تولتىرمادى. ونى دا قويدىق. قازىر بايقاساڭىزدار, ءار جاڭا عيمارات قۇرىلىسىندا, ونىڭ ازاماتتىق, ونەركاسىپتىك, الەۋمەتتىك, تۇرعىن ءۇي رەتىندە سالىنۋىنا قاراماستان بۇرىنعى قاسبەتتەردى قولدانبايمىز.
سايدينگ, اليۋكابوند, كەراموگرانيتتىك پليتكامەن قاپتالعان تۇرعىن ۇيلەر بىزدە كوپ بولعاندىقتان, بۇرىن سالىنعان عيماراتتارمەن نە ىستەيمىز؟ بۇعان قاتىستى ناقتى شەشىمىز بار. بىرىنشىدەن, بۇل – تۇرعىن ءۇي قورىن جاڭعىرتۋ باعدارلاماسى. جىل سايىن وعان قارجى بولىنەدى. سونىڭ اياسىندا ناقتى ءبىر ءۇيدىڭ تۇرعىندارى قاسبەتتى اۋىستىرۋعا پايىزسىز قارىز الا الادى. كوپشىلىك مۇنى بىلە بەرمەيدى. قالا اكىمىنىڭ تاپسىرماسىمەن ءبىز ءار اپتا سايىن پيك باسشىلارىمەن كەزدەسىپ, مۇنى تۇسىندىرەمىز.
8 قازاندا قالا اكىمدىگىندە وتكەن قالانى دامىتۋ كەڭەسىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ وتقا ءتوزىمسىز قاسبەتتەر پروبلەماسىن اتاپ ءوتتى. بۇل – بۇرىن سالىنعان, اليۋكابوندپەن قاپتالعان عيماراتتار. بىزگە ءۇش جىل ىشىندە بۇل پروبلەمانى شەشۋگە تاپسىرما بەرىلدى. ياعني وسى مەرزىمدە وتقا ءتوزىمسىز قاسبەتتەردەن قۇتىلۋىمىز كەرەك. ءتيىستى باعدارلامانى ازىرلەپ جاتىرمىز. ءۇش جىلدا بۇل مىندەتتى ورىندايمىز.
ءۇش اۋىسىمدىق وقىتۋ 2021 جىلى جويىلادى
– قالانىڭ قۇرىلىس قارقىنى قازىر قانداي؟ تومەندەپ جاتقان جوق پا؟ وسى ۋاقىتقا دەيىن نە سالىندى؟
– نۇر-سۇلتان قالاسى ەلىمىزدىڭ قۇرىلىس نارىعىندا كوشباسشى بولىپ تابىلادى. جىل سايىن 2 ميلليون شارشى مەتردەن كەم ەمەس تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلەدى. قۇرىلىس سالاسىنا قۇيىلىپ جاتقان ينۆەستيتسيا – 500 ميلليارد تەڭگە دەڭگەيىندە. وسى جىلدىڭ توعىز ايىندا قۇرىلىسقا 400 ميلليارد تەڭگە سالىندى. ياعني جىل قورىتىندىسىندا جوسپار 500 ميلليارد تەڭگەدەن اسادى دەپ بولجاپ وتىرمىز. وتكەن جىلدارى تۇرعىن ۇيگە قۇرىلىس سالۋشىلار قاتتى قىزىققانىن بايقاساق, بيىل جاعداي شامالى وزگەردى. ياعني قۇرىلىسقا سالىنعان قارجى ازايعان جوق, بىراق قارجى سالۋدىڭ قۇرىلىمى تۇرلەندى. ەگەر بۇرىن قۇرىلىس سالۋشىلار اقشانى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا سالسا, قازىر بيزنەس جوبالارعا, كوممەرتسيالىق جوبالارعا قىزىعۋشىلىق بايقالۋدا. ياعني بيزنەس, ساۋدا ورتالىقتارى, تاعى باسقا وسى سياقتى نىساندار سالىنىپ جاتىر.
– نۇر-سۇلتان قالاسىندا مەكتەپتەر مەن اۋرۋحانالاردىڭ تاپشىلىعى قانشالىقتى بولىپ وتىر؟
– بۇل – ءبىز ءۇشىن وتە ماڭىزدى ماسەلە. سوڭعى جىلدارى قالا تۇرعىندارىنىڭ ءوسىمى قاتتى بولىپ, سونىڭ قارقىنىنا ىلەسە الماي جاتىرمىز. ءبىر تسيفردى كەلتىرەيىن: تسەلينوگراد قالاسىندا 200 مىڭنان استام ادام تۇردى. ال قازىر ەلوردادا مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ءوزى 200 مىڭنان اسادى. سوعان سايكەس جىل سايىن بىزگە قارقىندى ساقتاۋ ءۇشىن جاڭا 10-12 ءبىلىم بەرۋ نىسانى قاجەت. وكىنىشكە قاراي, بىزگە ءۇش اۋىسىممەن وقىتاتىن مەكتەپتەر ءالى بار. بيىل 10 مەكتەپتى پايدالانۋعا بەرەمىز. ولار وقۋشىلارعا ەسىكتەرىن ايقارا اشتى. كەلەسى جىلى 12 مەملەكەتتىك مەكتەپتى سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇعان قوسا, 18 جەكەمەنشىك مەكتەپ قۇرىلىسى بويىنشا كەلىسسوزدەردى جۇرگىزىپ جاتىرمىز. سونىڭ وزىندە ءۇش اۋىسىمدى وقىتۋدى 2021 جىلى عانا جويامىز. جىل سايىن ءبىرىنشى سىنىپقا باراتىن بالالار كوبەيىپ جاتىر. بۇل جاعداي ءبىزدى قۋانتادى. سونىمەن قاتار ءتيىستى جوسپارلارعا تۇزەتۋ ەنگىزۋگە ءماجبۇرمىز.
دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ءىرى ينۆەستيتسيالىق جوبالار بار. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ قالانى دامىتۋ جونىندەگى كەڭەستە ەسكى تەمىرجول اۋرۋحاناسى 60 جىل بويى جوندەۋ كورمەگەنىن ايتىپ, سىن ايتتى. شىنىمەن سولاي. قالا اكىمى سارىارقا اۋدانىندا تەمىرجول اۋرۋحاناسىنىڭ جاڭا عيماراتىن سالۋ بويىنشا شەشىم شىعاردى. وعان بيۋدجەت قارجىسى جۇمسالمايدى. ءبىز تۇركيانىڭ ينۆەستورلارىن تارتتىق. كۇرىلىس سالاتىن كومپانيا بۇكىل الەمدەگى 500-دەن استام دەنساۋلىق ساقتاۋ نىسانىن باسقارادى. قۇرىلىستى كەلەسى جىلى باستاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ەسكى عيماراتقا كۇردەلى جوندەۋ جاسالادى.
قازىر قالانىڭ ساۋلەت قىزمەتى كورسەتەتىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى تسيفرلى فورماتقا اۋىستىرىپ جاتىرمىز. تسيفرلاندىرۋ باعدارلاماسى جۇمىس ىستەپ جاتىر. قازىر ساۋلەت ورگاندارى كورسەتەتىن بۇل قىزمەتتىڭ 50 پايىزى تسيفرلى فورماتتا ورىندالادى. بۇل جۇمىستى تولىعىمەن كەلەسى جىلى اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. ياعني الداعى جىلى وسى قىزمەتتىڭ بارلىعى تسيفرلى فورماتتا جاسالادى.
ديسنەيلەند قۇرىلىسىندا كليماتتى ەسكەرۋ كەرەك
– قالادا ديسنەيلەند سالىناتىنىن ەستىدىم. بۇل راس پا؟ راس بولسا, ول قاي جەردە, قاشان سالىنادى؟
– قالا اكىمىنىڭ اتىنا ەلوردادا ديسنەيلەندتىڭ بالاماسىن سالۋ بويىنشا ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەنى راس. ساۋلەت ورگاندارى دەڭگەيىندە الدىن الا اڭگىمەلەسۋلەر جۇرگىزىلدى. قازىر قالانىڭ باس جوسپارىن ەسەپكە الىپ, ديسنەيلەند ورنالاسۋى ىقتيمال ورىنداردى قاراپ جاتىرمىز. بىرنەشە نۇسقا بار. بىراق ينتريگانى ساقتاۋ ءۇشىن قازىر بۇل نۇسقالاردى ايتپاي-اق قويايىن. سوسىن ءبىزدى كليماتتىق جاعداي تولعاندىرىپ وتىر. امەريكادا, ورلاندودا, پاريجدە ديسنەيلەند بار ەكەنىن بىلەمىز. دۋبايدا ونىڭ بەلگىلى ءبىر بالامالارى بار. بىراق كليماتتىق جاعداي ءارتۇرلى عوي. قازىر ينۆەستورلارمەن جىل بويى جۇمىس ىستەيتىن جابىق ديسنەيلەند قۇرىلىسىن قاراپ جاتىرمىز. بۇل جوبا ءبىزدى قىزىقتىرادى. ول سالىنسا, جاڭا جۇمىس ورىندارى پايدا بولىپ, قالاعا ينۆەستيتسيالار قۇيىلادى. جوبا ازىرلەنگەندە قالا تۇرعىندارىنا حابارلايمىز.
