ەلورداداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا ادەبيەتكە ەرەكشە ەكپىن, تىڭ سەرپىنمەن كەلگەن جاس جازۋشى ءاليحان جاقسىلىقتىڭ «نوتر-دامدا قۇلشىلىق جاساۋ كەرەك پە؟» كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى. فاريزا وڭعارسىنوۆا اتىنداعى زالدا وتكەن كەشكە استانالىق اقىن-جازۋشىلار, بەلگىلى ادەبيەتشى عالىمدار, ءتىل ماماندارى, جۋرناليستەر, ستۋدەنتتەر قاتىستى. كەزدەسۋ ەركىن پىكىر الماسۋ فورماتىندا ءوتتى. اۆتوردى ماقتاۋدان ادا, شىنايى سىن مەن تىلەك ايتىلعان تانىمدىق كەش ادەبيەتكە مۇلدە باسقا تولقىننىڭ, جاڭاشا ويلايتىن جاستاردىڭ كەلگەنىن تانىتتى.
بەلگىلى ادەبيەت سىنشىسى امانگەلدى كەڭشىلىكۇلى جاس جازۋشى كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمىنا ارنايى كەلگەنىن, ونىڭ شىعارماشىلىعىنان كوپ ءۇمىت كۇتەتىنىن اعالىق كوڭىلمەن ادەمى جەتكىزدى.
– الەم ادەبيەتىن قاراساق, XX عاسىردىڭ باسىندا پوستمودەرنيستىك باعىتتاعى فرانتسۋز جازۋشىسى مارسەل پرۋستىڭ «ۆ پويسكاح ۋتراچەننوگو ۆرەمەني» رومانىن نەمەسە يرلانديالىق دجەيمس دجويستىڭ «ۋليسس» روماندارىن وقىپ, ونى ءتۇسىنىپ, تالداپ بەرە الاتىنداي وقىرماندار قالىپتاستى. قازىر بىزدە بار ما ونداي شىعارمالار؟ جوقتىڭ قاسى. كۇردەلىلەۋ دۇنيە جازسا, «وي, مىناۋ تىم كۇردەلى جازادى, ادام تۇسىنبەيدى…» دەپ جاتادى. جازۋشى شىعارماسىن وقىپ, وقىرمان باياعى وقىرمان سياقتى قالىپ قويماي, ول دا ءوسۋى كەرەك قوي. مىسالى, شەتەلگە بارعاندا, ولاردىڭ وقىرماندارىمەن سويلەسكەندە بايقاعانىمىز, ولار ءبىزدىڭ ادەبيەتتانۋشىلاردان دا جاقسى سويلەيدى, ورەسى كەڭ, تالعامى بيىك. ولاردا ادەبيەتتەگى ابسۋردتىق پروزا, ەكزيستەنتسياليستىك پروزا, ارتۇرلىلىك, ادەبيەتتەگى تالعام ابدەن قالىپتاسقان. جازۋشىلار وزدەرى ىزدەنە وتىرىپ, جاڭاشا جازا وتىرىپ, جاڭا وقىرماندى تاربيەلەي ءبىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. ال وكىنىشكە قاراي, ءبىزدىڭ جازۋشىلارىمىز باياعى تاريحي تاقىرىپتاردى قوزعاپ, سول باياعى التىن وردا كەزەڭىن, تاعى باسقالاردى قاۋزاپ جاتادى. جالپى, الەمدىك ادەبيەتتە تاريحي تاقىرىپتاردى ۇلكەن پروزاعا جاتقىزبايدى. نوبەل سىيلىعىن العان جازۋشىلاردىڭ بارلىعىنىڭ شىعارمالارىن وقىپ شىقتىم, ارينە, بىرەن-ساران عانا ۇلتىن كوتەرمەلەۋگە قاتىستى ساياسي جاعدايعا بايلانىستى بەرىلگەن سىيلىق بار. مىسالى, XIX عاسىردىڭ اياعىندا تاريحي جانە الەۋمەتتىك وتكىر تۋىندىلارىمەن قوعامدىق سانادا سىلكىنىس تۋعىزعان پولياك جازۋشىسى گەنريك سەنكەۆيچتى وسى ساناتقا جاتقىزۋعا بولادى. ول سول كەزدىڭ اششى شىندىعىن جازدى, سول ءۇشىن سىيلىققا لايىقتى بولدى. بۇگىننىڭ شىندىعىن جازاتىن دۇنيە بىزدەن دە تابىلۋى كەرەك. قازاق ادەبيەتىندە دە شىندىقتى جازاتىن جازۋشىلار ءوسىپ كەلەدى. جازۋشىلىق داستۇردە ماشىق پەن سۋرەتكەرلىك دەگەن بار. سونى اجىراتا الاتىن جىگىتتەر قالىپتاسىپ كەلەدى. بىزدە قىرىقتان اسقان جىگىتتەر بار, ابدەن تانىلىپ, جۇلدىز بولىپ قالعان, ولار بىراق ماشىق پەن سۋرەتكەرلىكتى شاتاستىرادى. «وي, ادەبيەت, جازۋ مەنەن قالعان عوي» دەپ ويلايدى. سۋرەتكەرلىك دەگەن ومىرلىك ىزدەنىس توقتاعان جەردە وزىنە تابىنىپ, ەڭبەكتەنۋ بىتكەن جەردە ونىڭ قالامىنان تۋاتىن قۇندى دۇنيەلەر دە جوعالادى… XXI عاسىرداعى جاستاردىڭ ءستيلى بولەك, وسى ءاليحانداردىڭ زامانى باسقاشا قالىپتاسىپ كەلەدى. ولاردىڭ بىزدەن ەرەكشەلىگى مۇندا – ءبىز اقپاراتى از, سۇزگىدەن وتكەن ادەبيەتتەردى وقىساق, قازىرگى ادەبيەتشىلەردىڭ اۋقىمى كەڭ – ولار بۇكىل الەم ادەبيەتىن ەمىن-ەركىن تاۋىپ, وقىپ وتىر. بىراق ونىڭ ىشىنەن جاقسىسى قايسى, جاسىعى قايسى, شىنى قايسى, شەدەۆرى قايسى – سونى اجىراتا ءبىلۋ وتە ماڭىزدى. بۇل جاس تولقىننىڭ سىرەسكەن توڭداي مۇزدى جارىپ شىعارىنا سەنەمىن, تىڭ تاقىرىپتارعا بارىپ, بۇگىننىڭ شىندىعىن جازارىنا ۇمىتپەن قارايمىن. ءاليحاننىڭ بويىندا تالانت بار, بىراق تالانت ءبىر پايىز, قالعان توقسان توعىز پايىز ەڭبەككە تيەسىلى ەكەنىن ۇمىتپاعان ابزال. ەڭبەكتەنۋ بۇل باس سالىپ جازا بەرۋ ەمەس, بۇل – فورمامەن, ستيلمەن جۇمىس ىستەۋ, ءار جازعانىڭدى جۇرەك سۇزگىسىنەن وتكىزىپ, وقىرمان قالاي قارايدى, اناۋ قالاي قارايدى دەپ ەمەس, قوعامدىق پىكىر تۋعىزا الاتىن شىن مانىندەگى جاقسى, ۇلكەن دۇنيە جازۋعا تىرىس. گابريەل گارسيا ماركەستىڭ ءوزى ايتقان ءسوزى بار, «مەن دوستوەۆسكي, تولستوي, بالزاك سەكىلدى ۇلى جازۋشى بولامىن» دەگەن امبيتسياسى بولعان ەكەن. بيىك ماقسات قويۋ ارقىلى الەم مويىندايتىن كۇردەلى دۇنيە جازۋعا بولاتىنىن ۇمىتپا, تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆ, مۇحتار ماعاۋين سەكىلدى بولسام بولدى, جەتەدى دەسەڭ, ءبىتتى, سەنەن ەشتەڭە شىقپايدى. قازىر جاقسى كەلە جاتىرسىڭ, بىراق جاقسى كەلە جاتقان ادامدى جولدان تايدىراتىندار, بىلعايتىندار تابىلاتىنىن دا ەسكەر. ونى تالاي باسىمىزدان كەشتىك تە. جاقسى اعالار, بيلىكتە جۇرگەندەر سەنى ءوز جاعىنا تارتۋعا تىرىسادى. ەڭ باستىسى, سەن شىندىقتى جازۋ ارقىلى ۇلتقا قىزمەت ەتۋىڭ كەرەك, شىندىقتى ايتۋدىڭ دا ءجونى بار, دورەكىلىك پەن جابايىلىقتان اباي بولعان ءجون. كەز كەلگەن شىندىقتى مادەنيەتتى تۇردە جەتكىزە ءبىلۋ – پارىز, – دەدى امانكەلدى كەڭشىلىكۇلى.
– اقىن قادىر مىرزا ءالى اعامىزدىڭ ايتاتىنى بار ەدى, ادامداردى كەمسىتىپ, يا تومەن, يا جوعارى باعالاماي, ولاردىڭ ىشكى ءۇنىن ەستىپ, تىڭداي ءبىلۋ كەرەگى جايىندا. ءبىزدىڭ قوعامدا سىن ايتقاندا بىرەۋدى تۇقىرتىپ, جوق قىلىپ جىبەرۋگە دايىن بولىپ تۇراتىن جامان ادەتىمىز بار ەكەنى وكىنىشتى. قازىر – سىن مەن شىننىڭ ايقىندالار كەزەڭى. سىندى كوتەرە الاتىن ادامدار دا بار. ءاليحاننىڭ كىتابىندا قازىر مەكتەپتە بولسىن, قوعامدا بولسىن, ءبارى وزىمبىلەرمەندەر تولىپ جۇرگەنىن جازادى. ادام قۇقىعى دەگەن – ءبىرىنشى ورىندا تۇراتىن ماسەلە. تاريحشى مۇعالىم مەن كارلدىڭ ايتىسى, كەيىپكەرلەردىڭ اۋزىمەن ايتىلعان سوزدەر, شىندىق, قوعامداعى وزەكتى ماسەلەنى كوتەرەدى. سولاردى وزگەشە جولعا قوياتىن قۇرالدى دۇرىستاپ بەرۋ دەگەن ماسەلە تۋىندايدى. سول تۇرعىدان كەلگەندە, ءاليحانداي جاس جازۋشىنىڭ قوعامدى وزگەشە تاربيەلەي الاتىن باعىتى, قۇرالى دۇرىس دەپ ايتار ەدىم, ەڭبەگىڭىز جەمىستى بولسىن! – دەدى كەزدەسۋدە استانا حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى مەرۋەرت تىلەپالديەۆا.
كىتاپحاناداعى كەزدەسۋگە كەلگەن جاستار, كوپشىلىك ءاليحاننىڭ ءوز قارجىسىنا الماتىداعى «ار» باسپاسىنان شىققان كىتابىن تالاسا-تارماسا ساتىپ الىپ جاتتى. وسىعان قۋاندىق. اقتوبە وبلىسى اكىمدىگىنىڭ قولداۋىمەن اعىلشىن تىلىنە اۋدارىلعان كىتاپ جاقىندا ەۋروپاداعى باسپالاردىڭ بىرىنەن شىعادى دەپ كۇتىلۋدە. كىتاپتىڭ ديزاينى دا تارتىمدى. تالانتتى سۋرەتشى شاتتىق باتاننىڭ فيلوسوفياعا تولى سۋرەتتەرى كىتاپتاعى ويلاردى تولىقتىرا تۇسكەندەي. روماندى تەك وقۋ كەرەك. كەرى كەتكەن قوعام وزگەشە ويلايتىندارعا كەلگەندە سۋىق, اپارار جىندىحاناسى دا دايىن, جاردان يتەرۋگە يكەمدەلىپ تۇراتىنى راس… ءوز ويىنان اينىماعان كارل سياقتىلار ءتۇبى ادامزاتتىڭ جەتىلىپ, ادىلەت جەڭەتىنىنە سەندىرەدى. ءبىز دە سوعان سەنەيىك.
