«Astana» تەلەارناسىنىڭ ءار دۇيسەنبى سايىن شىعاتىن «Elorda Live» باعدارلاماسىندا ەلوردانىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى جونىندە اڭگىمە ءوربيدى. كەشە باعدارلاما قوناعى بولعان نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك قيزاتوۆ باس قالانى گازداندىرۋ جۇمىسى, ەنەرگەتيكا جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالالارىن دامىتۋ جايلى ايتىپ بەردى. بۇگىننەن باستاپ «Astana» تەلەارناسى مەن «Elorda aqparat» جشس-ءنىڭ بىرلەسكەن جوباسى رەتىندە ءار اپتا سايىن اتالمىش باعدارلامانىڭ جازباشا نۇسقاسىن گازەت وقىرماندارىنا ۇسىنىپ وتىرامىز.
گاز ەڭ الدىمەن «كوكتالعا» كەلەدى
«Astana» تەلەارناسى: – وتكەن جىلى ەلباسى «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز جەلىسىن سالۋ تۋرالى تاپسىرما بەردى. جەلى باعىتى ايقىن. قىزىلوردا وبلىسىنان باستالىپ, جەزقازعان-قاراعاندى-تەمىرتاۋ ارقىلى ءوتىپ, نۇر-سۇلتانعا كەلىپ تىرەلەدى. گاز جەلىسى استانا تۇرعىندارىنا نە بەرەدى؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – بۇل جوبا قالامىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. گازدانداندىرۋ بارىسى قالاي ءجۇرىپ جاتقانىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرامىز. جوباعا تاپسىرىس بەرۋشى – «قازمۇنايگاز» ۇلتتىق كومپانياسى. جۇمىس جاقسى قارقىنمەن, جاقسى كەستەمەن ءجۇرىپ جاتىر. قالا ماڭىندا اتالمىش كومپانيا ەكى گاز تاراتۋ ستانساسىن سالادى. بۇكىل شاھار گازدى سودان الادى. قازىر بۇل اۋماقتا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستارعا كوڭىلىمىز تولادى. ءوز تاراپىمىزدان ءبىز قالا ىشىندە گازدى قابىلدايتىن ىشكى جەلىلەردىڭ قۇرىلىسىن باستاپ جاتىرمىز.
بىرىنشىدەن, گازداندىرۋ قالا ەكولوگياسىن جاقسارتادى. جاسىراتىن ەشتەڭەسى جوق, قىس مەزگىلىندە قالا قالىڭ تۇماننىڭ استىندا قالادى. بۇل بارىنە بەلگىلى جايت. ەكىنشىدەن, بۇل جوبا قاۋىپسىزدىك پەن تازالىققا جاعىمدى اسەرىن تيگىزەدى. قازىر قالادا كۇل مەن شلاكتاردى جويۋ, كومىردى ساقتاۋ پروبلەمالارى بار. جالپى العاندا پەشتەردى ۇستاۋ مەن تازالاۋ جاعىنان دا تۇيتكىلدەر تۋىندادى. ال «كوگىلدىر وتىن» بۇل پروبلەمالاردى جويادى. سايكەسىنشە, قالا تازارادى. قازىرگى كەزدە ءتيىستى جوبا بار. گازداندىرۋ جۇمىستارى باستالدى.
«Astana» تەلەارناسى: – گاز تۇرعىن ۇيلەرگە قاشان قوسىلادى؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – قالانى گازداندىرۋ جوباسى ءۇش كەزەڭگە ءبولىندى. ياعني, قالانىڭ بارلىق تۇرعىن الاپتارىن قامتىپ وتىر. ءبىرىنشى كەزەڭدى باستادىق. بۇل – 1-جەو مەن 2-جەو-نى گازداندىرۋ. العاشقى كەزەڭ جۇمىستارىن كەلەسى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا اياقتاۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. بۇدان تىس, تۇرعىن الاپتاردى گازداندىرۋ جۇمىستارى دا باستالدى. گاز ەڭ الدىمەن «كوكتال-1», «كوكتال-2» جانە «اگروگورودوك» شاعىن اۋداندارىنا كەلەدى. مەردىگەر ۇيىم انىقتالىپ, جۇمىسىن باستادى. وسى كومپانيانىڭ گازداندىرۋ جۇمىستارىن اتقارۋدا ۇلكەن تاجىريبەسى بار. بۇل ۇيىم قاراعاندى وبلىسىندا دا جۇمىس ىستەپ جاتىر. بۇدان بۇرىن باتىس قازاقستان وبلىسىندا, قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە ءتيىستى جۇمىستاردى اتقاردى. ءبىز كونكۋرس جەڭىمپازىمەن كەزدەسىپ, ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلادىق. ولاردىڭ ينجەنەرلىك, تەحنيكالىق, تەحنولوگيالىق جاراقتانۋى وتە جاقسى. گازداندىرۋ جۇمىستارى كەستەدەن اۋىتقىماي, كەلەسى جىلدىڭ ورتاسىندا «كوكتالدى» گازبەن قامتاماسىز ەتەمىز دەپ ويلايمىن.
قالانىڭ وڭتۇستىك-شىعىس ايماعى 2021 جىلى گازداندىرىلادى. گازداندىرۋدان بۇرىن ءتيىستى جوبالاۋ جۇمىستارىن ىستەۋىمىز كەرەك. سەبەبى, گاز قاۋىپسىز ەلەمەنت ەمەس. جوبالاۋدان كەيىن عانا مونتاجداۋ جۇمىستارى باستالادى. قازىرگى تاڭدا وڭتۇستىك-شىعىس ايماعىندا جوبالاۋ ءجۇرىپ جاتىر. بارلىق جۇمىستاردى قىستا اياقتايمىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. ايماقتى گازداندىرۋ جوسپارى 2021 جىلعا قويىلسا دا, وسى كۇندەرى ءتيىستى جۇمىستاردى مەرزىمىنەن بۇرىن اياقتاپ, گازدى ەرتەرەك جەتكىزۋگە تىرىسىپ جاتىرمىز. ياعني, وڭتۇستىك-شىعىستىڭ سول مەن وڭ جاقتارىنا دا 2020 جىلى گازدى جەتكىزسەك پە دەپ وتىرمىز.
ءتۇتىن ماسەلەسى قاشان شەشىلەدى؟
«Astana» تەلەارناسى: – ءتۇتىن ماسەلەسى قالا تۇرعىندارىن قاتتى تولعاندىرادى. بۇل پروبلەما بىرنەشە جىل بويى شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. بۇل قاشان شەشىلەدى؟ استانالىقتار قاشان قالا ىشىندە كەۋدەلەرىن كەرىپ, جەڭىل تىنىستاي الادى؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – بۇل پروبلەمانى بىرنەشە مەملەكەتتىك ورگان قارادى. ەلباسى دا وسى ماسەلەگە نازار اۋداردى. «سارىارقا» ماگيسترالدى گاز جەلىسى سونىڭ تاپسىرماسىمەن سالىنىپ جاتىر. بۇدان بۇرىن قالانى گازداندىرۋ ماسەلەسى بىرنەشە مارتە قارالدى. اقىرى «سارىارقا» گاز جەلىسىن سالۋ شەشىلدى. گازداندىرۋ دەگەنىمىز نە؟ بىرىنشىدەن, ءارتۇرلى ەكولوگيالىق زياندى قالدىقتاردىڭ مولشەرىن اۋادا ازايتۋ. گاز بەن كومىر قالدىقتارىنىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق 10 ەسەگە دەيىن جەتەدى. ياعني, گاز تارتىلعان سوڭ قالاعا زياندى قالدىقتاردىڭ تارالۋى 10 ەسەگە ازايادى. بۇل ونداعان, مىڭداعان توننالار مولشەرىمەن ولشەنەدى.
كەلەسى جىلى 1-جەو مەن 2-جەو-نىڭ بارلىق سۋ جىلىتاتىن قازاندىقتارىن گازعا اۋىستىرۋعا بولادى. ياعني, گازداندىرۋدىڭ ۇلكەن باستاۋ كوزى – جەو-لار. تۇرعىن الاپتاردى گازداندىرۋ باستالعاندا ۇيلەردى پەشپەن جىلىتۋ ازايادى. سوندا كەلەسى جىلىتۋ ماۋسىمىندا ەكولوگيانىڭ جاقسارعانىن ايقىن انعارامىز. 2021 جىلدىڭ اياعى مەن 2022 جىلدىڭ باسىندا ءتۇتىن ماسەلەسىن تولىعىمەن جويامىز. بىزدە ناقتى, بارىنە تۇسىنىكتى جوسپار بار. سول جوسپارعا سايكەس كەزەڭ-كەزەڭىمەن كومىردەن قۇتىلىپ, گازعا كوشەمىز.
3-جەو 2021 جىلى ىسكە قوسىلادى
«Astana» تەلەارناسى: – 1-جەو مەن 2-جەو گازعا قالاي كوشىرىلەدى؟ ونىڭ نەشە كەزەڭى بار؟ قوندىرعىلار ەسكى بولعاندىقتان, گازعا كوشىرۋدىڭ تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرى قانداي؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – 1-جەو-دا ءۇش قازاندىق بار. بۇل قازاندىقتاردى كەلەسى جىلى گازعا كوشىرمەكپىز. قازىرگى كەزدە دايىندىق جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر. قاجەتتى ماتەريالدار دايىندالىپ, جوبالىق-سمەتالىق قۇجات ازىرلەندى. سونىمەن قاتار 2-جەو-دا دا دايىندىقتى باستادىق. وندا التى سۋ جىلىتقىش قازاندىقتىڭ ۇشەۋىن كەلەسى جىلى گازعا كوشىرمەكپىز. نەگىزگى جۇمىستاردى جىلىتۋ ماۋسىمى كەزىندە, ناۋرىز ايىندا جۇرگىزەمىز. دايىندىق جۇمىستارىنىڭ ىشىنە جەو اۋماعىنا گاز تارتۋ, قاجەت قوندىرعىلاردى, اۆتوماتتىق باسقارۋ جۇيەسىن ورناتۋ, ءورتتى الدىن الۋ سەكىلدى كوپتەگەن تەحنيكالىق جۇمىستار كىرەدى. گازعا كوشىرۋدىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاما مەملەكەتتىك ساراپتاماعا جىبەرىلدى. بۇل قۇجاتتى الداعى قازان ايىندا الامىز دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. وڭ شەشىم بولسا, مەردىگەر ۇيىمدى انىقتاۋ جۇمىستارى باستالادى. گازعا كوشىرىلەتىن بارلىق قازاندىقتاردىڭ تەحنيكالىق ءاۋديتىن وتكىزدىك. ولاردىڭ تەحنيكالىق جاعدايىن باعالاۋ جۇمىستارىن تولىعىمەن جاسادىق. قازاندىقتاردىڭ جاعدايى وتە جاقسى ەكەن. ياعني, بەلگىلى ءبىر پروبلەمالار مەن شاتاق تۋدىراتىن جاعدايلاردىڭ الدىن الدىق. بۇعان قوسا, قازاندىقتاردى جاساعان بارناۋل تەحنيكالىق زاۋىت وكىلدەرىن شاقىردىق. ولاردىڭ ساراپشىلارى, تاۋەلسىز ساراپشىلار ءبارىن تەكسەردى. قازىر قازاندىقتار كومىردەن گازعا كوشىرۋگە دايىن دەپ ايتۋعا بولادى.
«Astana» تەلەارناسى: – قالادا 3-جەو سالىنىپ جاتقانىن بىلەمىز. قازىر جۇمىس ىستەپ جاتقان جەو-لار جۇيەگە ءتۇسىپ جاتقان سالماققا قانشالىقتى ءتوزىپ كەلە جاتىر؟ قالا جىلدام ءوسىپ جاتقاندىقتان, جاڭا جەو-عا سۇرانىس قانشالىقتى بولىپ وتىر؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – 3-جەو بويىنشا قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىنىڭ 70 پايىزى جاسالدى. قازىر جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماعا تۇزەتۋ ەنگىزىلىپ جاتىر. ءبىز سۋ جىلىتۋ جانە ەنەرگەتيكالىق بولىمدەردى ەكىگە بولدىك. سۋ جىلىتۋ قازاندىقتارىن بىردەن گازعا كوشىرىپ جاتىرمىز. كومىر قوسىمشا قۇرال رەتىندە ەنگىزىلىپ وتىر. 3-جەو بويىنشا جۇمىستاردى جالعاستىرامىز. 2021 جىلى ورتالىقتى ىسكە قوسۋدى جوسپارلاپ قويدىق. مۇنى ىسكە قوسۋ قالا ءۇشىن وتە ماڭىزدى. سەبەبى, بۇل ورتالىق جىلۋ قۋاتىن 15 پايىزعا كوبەيتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. قالا ءوسىپ جاتىر. بۇل جاعىن دۇرىس ايتتىڭىز. ءتيىستى ينستيتۋتتار, ساراپشىلاردى شاقىرىپ, قالا اكىمى دەڭگەيىندە ماسەلەنى قارادىق. قازىر 2030 جىلعا دەيىن قالاعا قانشا جىلۋ قۋاتى كەرەك بولاتىنىن ەسەپتەپ شىعاردىق. ءتيىستى باعدارلاما قابىلداندى. گازداندىرۋ جىلۋ قۋاتىن ارتتىرۋعا دا سەپتىگىن تيگىزەدى. وسىلايشا بۇكىل قالانى پروبلەمالارسىز جىلۋ مەن ەلەكترەنەرگياسىن قامتاماسىز ەتەمىز.
كومىردىڭ باعاسى 12,5-13,5 مىڭ تەڭگەدەن اسپايدى
انار مولدابەكوۆا, كورەرمەن: – قالادا جىلىتۋ ماۋسىمى قاشان باستالادى؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – بۇل جۇمىس ەكى كەزەڭنەن تۇرادى. الدىمەن جىلۋدى جىبەرەتىن جولداردى ىسكە قوسامىز. ولاردىڭ قىسىمدارى تەكسەرىلىپ, قازىر جىلۋ رەجيمىندە تۇر. ياعني, 100 پايىز دايىن. قازىر وتىنىشتەر بويىنشا بالاباقشالار مەن مەكتەپتەرگە, ەمحانالار مەن اۋرۋحانالارعا جىلۋدى جىبەرىپ جاتىرمىز. جىلىتۋ ماۋسىمىن تولىعىمەن 15 قازانعا دەيىن باستايمىز. ەگەر بۇل مەرزىمگە دەيىن تەمپەراتۋرالىق رەجيم وزگەرە باستاسا, 5 كۇن بويى اۋا تەمپەراتۋراسى 10 گرادۋستان تومەن بولسا, وندا جىلۋدى قوسامىز. وتكەن جىلى جىلۋدى قىركۇيەك ايىنىڭ اياعىندا قوسقان ەدىك. بيىل كۇز مەزگىلى جىلى بوپ تۇر.
«Astana» تەلەارناسى: – قالادا كومىر الۋعا قۇقىلى ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى بار. بۇل جۇيە تۋرالى اڭگىمەلەپ بەرسەڭىز.
ەرمەك قيزاتوۆ: – قالا اكىمدىگىنىڭ سايتىندا كومىر الۋعا قۇقىلى ازاماتتاردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى بەرىلگەن. ولارعا الەۋمەتتىك ستاتۋسقا, تۇراتىن اۋدانىنا بايلانىستى بەلگىلى ءبىر مولشەردە قارجى بولىنەدى. قالادا جالپى كومىر تاراتاتىن سەگىز ورىن بار. كومىردى جەتكىزۋمەن نەگىزىنەن ءۇش كومپانيا اينالىسادى. وتكەن جىلداردىڭ ولقىلاقتارىن ەسكەرىپ, ولارمەن كەزدەسۋلەردى وتكىزىپ, مەموراندۋمدارعا قول قويدىق. ەڭ الدىمەن كومىردىڭ ساپاسىنا بايلانىستى اڭگىمە جۇرگىزدىك. قورىتىندىسىندا ەنەرگەتيكالىق كومىردى پايدالانۋدان باس تارتۋعا, ونى تۇرمىستىق كومىرمەن ارالاستىرماۋعا كەلىستىك. نەگىزگى جەتكىزۋشىلەر دە انىقتالدى. كومىر شۇباركول, قاراجىرا رازرەزدەرىنەن جەتكىزىلەدى.
سوسىن كومىرگە قاتىستى دۇرلىگىستى تۋدىرماۋدىڭ ارەكەتىن جاسادىق. مۇنىڭ مەحانيزمى ازىرلەندى. قالادا جەكە سەكتورعا جىلىنا شامامەن العاندا 500 مىڭ توننا كومىر كەرەك. وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ 125 مىڭ تونناسى اكەلىندى. 20 مىڭ تونناداي قويمالاردا جاتىر, وزگە 105 مىڭ توننا جەكە سەكتورعا جەتكىزىلدى.
كومىردىڭ باعاسى بويىنشا جاۋاپتى مەملەكەتتىك ورگاندارىمەن جۇمىس ىستەپ, باعانى مەموراندۋممەن بەكىتتىك. تونناسى ساپاسىنا بايلانىستى شامامەن 12,5 مىڭ تەڭگەدەن, 13,5 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا ساتىلادى دەپ كەلىستىك. قازىر كۇن سايىن, دەمالىس كۇندەرى دە كومىر باعاسى مەن ساتىلۋىنىڭ مونيتورينگىن جۇرگىزىپ وتىرمىز. بىزدە iKomek 109 ارنايى قىزمەتى دە بارىن بىلەسىزدەر. وعان بەلگىلى ءبىر زاڭبۇزۋشىلىقتار ورىن العاندا حابارلاسۋعا بولادى.
«Astana» تەلەارناسى: – الەۋمەتتىك كومىردى الۋ ءۇشىن تۇرعىندارعا قايدا حابارلاسۋ كەرەك؟
ەرمەك قيزاتوۆ: – ەڭ دۇرىسى, اكىمدىكتىڭ سايتىنا جۇگىنۋ. وندا ەرەجەلەردىڭ ءبارى جازىلعان.
دايىنداعان
امانعالي قالجانوۆ
