استاناداعى قازاق ساڭىراۋلار قوعامىنا باس سۇققانىمىزدا, ونداعىلار بىزگە اڭتارىلا قارادى. «جازۋعا كەلگەنىمىزدى» ايتتىق. «قىركۇيەك ءالى كەلگەن جوق قوي» دەدى. «ساڭىراۋلار كۇنى» عانا كەرەكپىز بە دەپ ويلاساق» دەگەندەي سىڭاي تانىتتى. قوڭىرقاي تىرشىلىگىمەن كۇن كەشىپ جاتقان قاراپايىم جانداردىڭ جانارىندا «بىلايعى كۇندە ءبىزدى دە ىزدەيتىن جان بالاسى بار ەكەن اۋ» دەگەن جازۋ تۇردى…
ء…يا, ءبىز ولاردى سوڭعى رەت قاشان, قاي كەزدە ىزدەپ بارىپ ەدىك؟
دالانىڭ ءدۇبىرىن, تىرشىلىك يەسىنىڭ كۇبىرىن ەستي الماسا دا, مۇلگىگەن تىنىشتىقتى جۇرەكپەن سەزىنە بىلەتىن مۇنداي جانداردى قوعام قاجەت ەتىپ وتىر ما؟ قايدا بارسا دا, قاپتاعان ماسەلەگە تاپ بولىپ جۇرەتىن ولار جانكەشتىلىكتىڭ ارقاسىندا ادامداردىڭ اراسىندا ءجۇر.
استانامىزدا مۇنداي جاندار 600-گە جۋىق. ساڭىراۋلار قوعامىنا رەسمي تىركەلگەنى – 400. ولاردىڭ 313-ءى – سۋردو-اۋدارماشىلاردىڭ كومەگىنە جۇگىنەتىن قۇلاعى مۇكىس ازاماتتار. ساڭىراۋلار قوعامى مۇمكىندىگىنشە ولاردىڭ باسىن قوسىپ, جاعدايىن جاساپ, جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىپ وتىر. «بىلتىر بىزدەگى جۇمىسشىلاردىڭ سانى 87 بولسا, بيىل 56 ادامعا دەيىن قىسقاردى. ولاردىڭ بارلىعىن بىردەي جۇمىسقا الىپ, جارىلقاساق بولار ەدى. بىراق بۇعان ەش مۇمكىندىگىمىز جوق. بارلىق جابدىقتارىمىز بار. الايدا جۇمىس جوق. قاڭتارىلىپ وتىرمىز» دەيدى كاسىپورىن توراعاسى جانگەلدى راحمانۇلى.
تاپسىرمانى تياناقتى ورىندايتىن مۇنداي مامانداردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە جاعداي قاراستىرىلماي وتىرعانى وكىنىشتى. وسىعان دەيىن تىگىنگە قاتىستى بارلىق قىزمەتتەردى, مەكتەپكە, بالالار الاڭىنا قاجەتتى قۇرال-جابدىقتاردى ساپالى جاساپ كەلگەن جۇمىسشىلاردىڭ ەكى قولدى قۋسىرىپ بوس وتىرعانى قىزىق. ال ءبىز استانامىزعا 8 مىڭنان استام جۇمىسشى ماماندار قاجەت دەپ داۋرىعىپ ءجۇرمىز. مىنە, پارادوكس! تەك بۇل عانا ەمەس, كاسىپورىنداعى ماماندار قاعازبەن قاتىستى قانداي دۇنيە بار, سونىڭ ءبارىن ساپالى ەتىپ باسىپ شىعارا الادى. بۇعان ءبىز ءوزىمىز كۋا بولدىق. باسپاحانا بولمەسىنە كىرگەنىمىزدە ءتۇرلى بۋكلەتتەر, ەسىمحاتتار, ماراپاتتاۋ قاعازدارى, قىزمەتتىك كۋالىكتەر, كىتاپشالار بىرىنەن-ءبىرى وتەردەي جايناپ جاتتى.
نەگىزى, ماسەلە مۇگەدەكتەردىڭ قولىنان كەلەتىن, شاماسى جەتەتىن جۇمىستاردى تاپسىرىس رەتىندە زاڭداستىرىپ بەرۋدە جاتىر. مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ, قۇرىلىسشىلاردىڭ, تەمىرجولشىلاردىڭ قىزمەتتىك كيىمدەرى مەن تەمىرجول جاعدايىنداعى توسەك-جابدىقتاردى تىگۋدى, كىر جۋ, قۇرىلىس جۇمىستارى, جىل سايىنعى مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ جوندەۋ جۇمىستارى سىندى جۇمىستاردى تەك وسىنداي كاسىپورىندارعا جۇكتەۋ كەرەك سياقتى.
ساڭىراۋلار قوعامىنىڭ بۇل وقۋ-وندىرىستىك كاسىپورنى 1962 جىلى قۇرىلعان. قانشاما قيىنشىلىقتى باستان وتكەرسە دە بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان كاسىپورىننىڭ بازاسى وتە مىقتى. تاپسىرىستىڭ ءتۇر-ءتۇرىن ورىنداۋعا مۇمكىندىكتەرى بار. جۇمىسشى كۇشى دە جەتەرلىك. تەك سويلەۋ قابىلەتىن جوعالتقانداردىڭ مۇڭىن جوقتايتىن جاندار جوق, قوعام وعان قۇلىقسىز.
«شىنى كەرەك, كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندەگى كەلمەسكە كەتكەن ساڭىراۋلار قوعامىن ساعىنامىن مەن. ول كەزدە مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ تۇراقتى جۇمىسى بولاتىن ەدى. جالاقىلارى دا كادىمگى ادامدارمەن تەڭ تۇسەتىن. ساڭىراۋ دەگەن اتى بولماسا, ولاردىڭ قولىنان كەلمەيتىنى جوق. نارىق زاڭى ءومىر ءسۇرۋ قاعيدالارىنا وزگەرىستەر ەنگىزىپ, ناتيجەسىندە ءبىزدىڭ بار-جوعىمىزعا ەشكىم باس اۋىرتپايتىنداي حالگە جەتتىك» دەيدى كاسىپورىن تىگىنشىسى جۇماگۇل ارعىن.
بۇرىن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتكەن مەكەمە كوممۋنالدىق تولەمدەرگە جەڭىلدىك الاتىن ەدى. مۇگەدەكتەر ۇيىمدارىنا مەملەكەتتىك تاپسىرىستار كوپتەپ بەرىلەتىن. قازىر تاپسىرىس ءۇشىن تەندەرگە قاتىسۋ كەرەك. بۇل تەندەرگە كىمدەر قاتىسپايدى؟ جۇيەسىز جۇمىس ولاردىڭ جولىن اشپاي وتىرعانى سوندىقتان. ەلىمىز بويىنشا 149 تىگىن تسەحتارى بار كاسىپورىندار تەندەردىڭ جاريالانعانىن اڭدىپ, ۇتىپ الۋعا تالاسىپ وتىراتىندىقتان, بۇعان دا كوپ مۇمكىندىك بولا بەرمەيدى. مەملەكەتتىك تاپسىرىستىڭ 30 پايىزىن قوعامدىق ۇيىمدارعا بەرۋ كەرەك دەگەن زاڭدىق نورمانىڭ ورىندالۋى قاداعالانىپ جاتقان جوق.
سوندىقتان ولار كوبىنە حالىقارالىق سايىستارعا, كونكۋرستارعا قاتىسىپ, اقشا تابۋدىڭ امالىنا كوشكەن. ولاردىڭ اراسىندا ءومىر مەن ونەردە دە, سپورتتا دا بيىكتى باعىندىرعاندار كوپ. وسىنىڭ ارقاسىندا وزدەرىن قارجىلاندىرىپ كەلەدى. «بولاشاقتا مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جاندارعا ارنالعان ونەر ورتالىعىن اشۋ كەرەك. مىناۋ ءوزىڭىز كورىپ وتىرعان اياداي بولمەدە ءبىزدىڭ ونەرپازدار دايىندالادى. كونتسەرت بەرەدى. اسىرەسە, شەتەلدەگى سايىستارعا دايىندالۋ ءۇشىن بۇل وتە تارلىق ەتەدى. ال ءوزىمىزدى سول جارىستار ارقىلى قامتاماسىز ەتىپ وتىرعاندىقتان, ءبىز سياقتى جاندارعا ارنالىپ ونەر ورتالىعى اشىلسا» دەيدى كاسىپورىن توراعاسى.
تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى, استانادا ەستۋ جانە سويلەۋ قابىلەتىنەن ايىرىلعاندار ءۇشىن كاسىپ مەڭگەرەتىن ارنايى وقۋ ورنى جوق. قانشاما جىلدان بەرى قوردالانىپ كەلە جاتقان ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتۋعا ەشكىم اسىقپايدى.
ارباعا تاڭىلعاندارعا ارنالعان پاندۋستار سياقتى, ساڭىراۋلارعا ارنالعان ارنايى قۇرىلعىلار ءبىزدىڭ ءاربىر مەكەمەمىزدە, قوعامدىق ورىنداردا بولۋ كەرەك ەكەن. «ءبىز قازىرگى تاڭدا قالا اكىمدىگىمەن بىرلەسىپ, رەيدكە شىعىپ ءجۇرمىز. بىزگە ارنالعان قۇرىلعىلار قازاق دراما تەاترىندا عانا بار ەكەن. تەمىرجول ۆوكزالىنان تاپپادىق. مۇنداي ورىنداردا مىندەتتى تۇردە بولۋى كەرەك. قازىر ايت نە, ايتپا نە, جالپى قوعامنىڭ بىزگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرگەن» دەپ مۇڭايدى كاسىپورىن توراعاسى.
راسىندا دا, بۇل ازاماتتار ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ, قىزمەت ءتۇرىن ەركىن تاڭداۋ, سونىڭ ىشىندە ەڭبەككە بايلانىستى قۇقىقتارى تولىق ساقتالماي وتىرعانى جانعا باتادى.
ەستىمەيتىن ادامنىڭ ەبى جوق دەپ كىم ايتتى؟
گۇلجان
راحمان
