دەمالىس كۇندەرى ەلورداداعى «حان شاتىر» ساۋدا ورتالىعىنىڭ جانىندا اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ جارمەڭكەسى ءوتىپ ءجۇر. سول جارمەڭكەگە بارىپ, بىرنەشە رەت ەت ساتىپ الدىم. كىرەبەرىستەگى باعاندا: «سيىر ەتىنىڭ باعاسى – 1600 تەڭگە, جىلقى ەتىنىڭ باعاسى – 2000 تەڭگە» دەپ جازىلىپ تۇرعانىمەن, سورەلەردى ارالاپ ءجۇرىپ, ەت باعاسىن سۇراساڭ, اككى الىپساتارلار سيىر ەتىن 2200 تەڭگەگە, جىلقى ەتىن 2500 تەڭگەگە ساتىپ تۇرعانىن كورەسىڭ. سوندا كىم كىمدى الداپ تۇر؟ تۇتىنۋشى مالىن 12 اي اسىراپ, ارزانعا ساتقان شارۋا الدادى ما, الدە, «وپتوم» باعامەن ارزانعا ساتىپ الىپ, ۇستەمەاقى قوسىپ ساتقان الىپساتار الدادى ما؟ وسى ماسەلەنى قانشاما رەت ايتىپ, جازعانىمىزبەن ءالى شەشىلەتىن ءتۇرى جوق.
اي سايىن قانشا كەلى ەت جەيمىز؟
ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسى مىناداي قىزىقتى مالىمەت (2021 جىلدىڭ 2 توقسانىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا) تاراتتى. ماسەلەن, ەلىمىزدىڭ ءبىر تۇرعىنى اي سايىن ورتاشا ەسەپپەن 6,75 كەلى ەت جەيدى ەكەن. ەتتى ەڭ كوپ تۇتىناتىن وڭىرلەر ۇشتىگىنە قاراعاندى (7,97 كەلى), الماتى (7,96 كەلى) جانە اتىراۋ (7,68 كەلى) وبلىستارى كىرەدى. ەتتى از جەيتىن ايماقتارعا شىمكەنت (4,1 كەلى), تۇركىستان وبلىسى (4,94 كەلى), قىزىلوردا وبلىسى (5,47 كەلى) جاتادى. ءبىر تۇرعىنى اي سايىن 6,73 كەلى ەت جانە ەت ونىمدەرىن تۇتىناتىن نۇر-سۇلتان قالاسى بۇل رەيتينگتە 12-ءشى ورىندا تۇر. قوش دەلىك.
كىمگە سەنەمىز: مينيستر قاراشوكەەۆكە مە, الىپساتارلارعا ما؟
ءبىزدىڭ اقجاعالىلار كەيدە ويلانباي سويلەيدى. وتكەندە اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ەربول قاراشوكەەۆ «ەلىمىزدە ەتپەن ءوزىمىزدى 100 پايىز قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. بىراق ەتتىڭ باعاسى قىمباتتايدى» دەگەن مالىمدەمە جاسادى. مينيستر ءوزىنىڭ سوزىنە ءوزى قارسى شىققانىن بىلە مە ەكەن, دەدىك تە قويدىق. جۋرناليستەردىڭ ەتتىڭ باعاسى نەگە ءوسىپ جاتىر دەگەن سۇراعىنا جاۋاپ بەرگەن ەربول قاراشوكەەۆ: «سيىر ەتىمەن ءوزىمىزدى – 97 پايىز, قويى ەتىمەن – 100 پايىز, جىلقى ەتىمەن 97 پايىز قامتاماسىز ەتىپ وتىرمىز. ىشكى نارىقتاعى ەتكە دەگەن سۇرانىس تولىعىمەن ەلىمىزدە وندىرىلگەن كولەممەن جابىلادى. شەتەلدەردەن اكەلىپ جاتقان ەتتىڭ كولەمى كوپ ەمەس» دەپ جاۋاپ قايىردى.
ءبىر قىزىعى, كوكتەمدە ەتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگى تۋىندامايدى دەگەن مينيستر باعانىڭ ءوسۋى ىقتيمال دەپ ەكىۇشتىلاۋ سويلەدى. ول باعانىڭ قىمباتتاۋىنا جەم-ءشوپتىڭ قۇنىنىڭ ءوسۋى سەبەپ بولادى دەگەن بەلگىسىزدەۋ بولجام جاسادى. «ەت ءوندىرىپ جاتقان شارۋا قوجالىقتارى شىعىندارىن وتەۋى كەرەك قوي. سوندىقتان ەتتىڭ باعاسى وسەدى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز. بىراق قاتتى ءوسۋى بولمايتىن شىعار» دەپ دولبارلادى ە.قاراشوكەەۆ. سوندا دەيمىز-اۋ, قۇزىرلى مينيسترلىكتىڭ باسشىسى ەت وندىرىسىنە قاتىستى احۋالدى بىلمەي, جورامالداپ سويلەگەنى نەسى؟ جىل سايىن اگروونەركاسىپتىك كەشەنگە, سونىڭ ىشىندە مال شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا ميللياردتاعان قاراجات بولىنەدى. مالدىڭ جەم-ءشوبىن جيناۋعا كەتەتىن جۇمىستارعا بولىنگەن نەسيە اقشا مەن جاردەماقشادا ەسەپ-قيساپ جوق. سوندا دا بۇل سالا ەڭسەسىن تىكتەي الماي وتىر.
2022 جىلدىڭ باسىندا ەت باعاسى تاعى قىمباتتايدى دەگەن بولجام ايتىلۋدا. سەبەبى جەم-ءشوپ پەن جانار-جاعارمايدىڭ قۇنىنىڭ ءوسۋى ەتتىڭ باعاسىنا اسەر ەتەدى دەيدى ماماندار. وتاندىق فەرمەرلەر قازىردىڭ وزىندە وسى جاعدايدى ەسكەرىپ, قولىنداعى بار مالىن جاپپاي ساتۋعا شىعارۋدا. باعانى ءوسىرۋدىڭ نەگىزگى فاكتورى – فەرمەرلەردىڭ جەم-شوپكە جۇمساعان شىعىنى. ماسەلەن, 2020 جىلدىڭ قازانىنان بيىلعى قازان ايىنا دەيىن ارپانىڭ ءبىر تونناسىنىڭ قۇنى 53 مىڭ تەڭگەدەن 95 مىڭ تەڭگەگە دەيىن قىمباتتاعان. ءۇشىنشى كلاستاعى بيدايدىڭ قۇنى 87 مىڭ تەڭگەدەن 120 مىڭ تەڭگەگە دەيىن ءوسىپتى. بارىنە سەبەپ – ەگىن ءتۇسىمىنىڭ ازدىعى.
بيداي مەن ارپامەن قاتار كادىمگى شابىندىقتاعى ءشوپتىڭ دە باعاسى ءوستى. قالالىق جەرلەردە ءبىر كولىك تىركەمەسىنە تيەلگەن ءشوپتى 20 مىڭ تەڭگەگە پۇلداسا, اۋىلدىق جەرلەردە ونىڭ قۇنى 35-40 مىڭعا دەيىن جەتتى. وسىنى كورىپ وتىرعان فەرمەرلەر مالدىڭ باسىن ازايتۋعا كىرىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە سۇرانىستىڭ ارتۋى باعاعا جاعىمسىز ىقپال ەتۋدە. بۇل, اسىرەسە, مال باسىن تىكەلەي ساۋدالاۋدا انىق بايقالىپ وتىر. ەلوردانىڭ بازارلارىندا دا ەتتىڭ قۇنى – 2300-2500 تەڭگە كولەمىندە. ال جارمەڭكەگە اكەلىپ, ءوز ونىمدەرىن ساۋدالاعان ءونىم وندىرۋشىلەر سيىر ەتىنىڭ كەلىسىن 2000-2300 تەڭگەدەن ساتادى.
2022 جىلى باعا تاعى وسەدى
ساراپشى ماماندار جىلدىڭ سوڭىندا جانە كەلەر جىلى ەتتىڭ باعاسى 2-2,5 ەسەگە دەيىن قىمباتتايتىنىن بولجاۋدا. قازاقستان ەت وندىرۋشىلەر وداعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى اسقار جۇباتىروۆ قىستىگۇنى ەتتىڭ باعاسىنىڭ وسۋىنە نارىقتاعى ءونىمنىڭ ازايۋى سەبەپ بولاتىنىن ايتادى. «2021 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن سيىر ەتىنىڭ باعاسى ءار كەلىسىنە 3000 تەڭگەدەن اسپايدى. بىراق وسىرگەن مالىنا كۇرت قىمباتتاعان جەم-ءشوپ ساتىپ العان سوڭ, ەتتىڭ ءار كەلىسىنە كوبىرەك قۇن سۇرايدى. بيىل ەتتىڭ ورتاشا باعامەن ساتىلعانىنىڭ سەبەبى, ونىڭ قۇرامىنا وتكەن جىلعى جەم-ءشوپتىڭ قۇنى كىردى. بۇرىن ونىڭ تونناسى 60-70 مىڭ تەڭگە بولسا, قازىر ول 120 مىڭعا دەيىن ارتتى. دەمەك, كەلەر جىلدىڭ سوڭىندا سيىر ەتىنىڭ ءبىر كەلىسى 4000 تەڭگەدەن ساتىلادى دەگەن ءسوز» دەيدى ا.جۇباتىروۆ.
بۇرىنعى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ قازىر فەرمەرلەردىڭ بۇزاۋلايتىن سيىرلاردى جاپپاي سويۋعا جىبەرۋى ەت نارىعىنداعى احۋالدى ودان ءارى ۋشىقتىرادى دەپ سانايدى. «قازىر جۇرت جاپپاي مالىن سويىپ, ساتىپ جاتىر. ماسەلەن, ولار وگىزدەردى عانا ەمەس, ءسۇت, ەت بەرەتىن بۇزاۋلايتىن سيىرلاردى دا جاپپاي ەتكە وتكىزۋدە. بۇل – قىمباتشىلىقتاعى تىعىرىقتان شىعۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى. الايدا فەرمەرلەردى جەڭىلدىكپەن نەسيەلەۋ جانە جاردەماقشامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىن تەزدەتىپ شەشپەسەك, تولدەيتىن مالداردىڭ 30 پايىزى ەتكە وتكىزىلۋى مۇمكىن. 2021 جىلى 1 قازانداعى ساناق بويىنشا, ەلىمىزدە بار-جوعى 1 ملن 73 مىڭ باس بۇزاۋلايتىن سيىر بولسا, سونىڭ ىشىندە 500 مىڭعا جۋىعى سويىلىپ, مال باسىنىڭ ازايۋىنا اكەلەدى» دەيدى ا.مامىتبەكوۆ. بىراق ۇكىمەت بۇل ماسەلەگە باسىن قاتىرىپ وتىرعان جوق.
ەت دەگەندە بەت بار ما؟
ەت وندىرۋشىلەر وداعىنداعى ماماندار ەتتىڭ باعاسى قاتتى قىمباتتايتىن بولسا, يمپورتتىڭ كومەگىنە سۇيەنەمىز دەيدى. بىزگە يمپورت, نەگىزىنەن, رەسەي مەن بەلارۋستان كەلەدى. ايتپاقشى, اۋىلداعى قازاقتىڭ مالىنىڭ سانىنىڭ ازايعانىن مىناداي دەرەكتەردەن دە كورۋگە بولادى. «ەت دەگەندە بەت بار ما؟» دەيتىن قازەكەڭدى ەتپەن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى پاراگۆاي مەن ۋرۋگۆاي اسىراپ وتىر ەكەن!!! ال ەندەشە! «2019 جىلدىڭ قاڭتار-تامىز ايلارىندا قازاقستان 42 ملن-نان استام اقش دوللارىنا ءىرى قارا مالدىڭ ەتىن ساتىپ العان. يمپورتتىق ونىمدەر بەلارۋس, ۋكراينا, رەسەي جانە پاراگۆايدان جەتكىزىلگەن. سونداي-اق قازاقستان 3,4 ملن اقش دوللارىنا ۋرۋگۆاي, ارگەنتينا, بولگاريا, موڭعوليا, يسلانديادان جىلقى ەتىن ساتىپ العان» دەپ جازادى «LS» سايتى. سوندا قازاقتىڭ ءوز مالىنىڭ ەتى قايدا؟ اۋىلدا مال وسىرەتىن جۇرتتىڭ ءبارى مال-جانىن ساتىپ, قالاعا كوشىپ كەتكەن بە دەگەن ويعا قالاسىڭ…
ەلىمىزدىڭ ءبىر تۇرعىنى اي سايىن ورتاشا ەسەپپەن ەت جەيدى
قاراعاندى وبلىسى 7,97 كگ (-1,9%)
الماتى وبلىسى 7,96 كگ (-2,2%)
اتىراۋ وبلىسى 7,68 كگ (7,7%)
شىعىس-قازاقستان وبلىسى 7,58 كگ (-7,8%)
اقمولا وبلىسى 7,57 كگ (-6%)
پاۆلودار وبلىسى 7,26 كگ (+4,9)
الماتى ق. 7,2 كگ (+6,5%)
سولتۇستىك-قازاقستان وبلىسى 6,96 كگ (+7,1%)
ماڭعىستاۋ وبلىسى 6,88 كگ (-8,9%)
جامبىل وبلىسى 6,84 كگ (+13%)
نۇر-سۇلتان ق. 6,73 كگ (+3,5%)
قوستاناي وبلىسى 6,55 كگ (+7,6%)
اقتوبە وبلىسى 6,26 كگ (-0,5%)
قىزىلوردا وبلىسى 5,47 كگ (+1,5)
تۇركىستان وبلىسى 4,94 كگ 9+0,5%)
شىمكەنت ق. 4,1 كگ (-10,1%)
