«سول جىلدارى استانانى كوشىرۋدى مەن مەملەكەتتىك تۇرعىدان ەمەس, قۇرىلىسشى رەتىندە عانا پايىمداي الدىم. بۇگىندە بۇل ۇلى يدەيانىڭ ءجۇز مىڭداعان ادامداردىڭ ەكىنشى تىنىسىن اشقانىن, ەلدى جاڭا ءبىر كوكجيەككە كوتەرگەنىن تامسانا ايتىپ ءجۇرمىز. ول دا راس, دەگەنمەن, ەلورداسىن كوشىرۋگە تاۋەكەلدىككە بەل بۋعان, پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان تاريحىنىڭ بەتتەرىنە نە جەڭىسىن نە جەڭىلىسىن جازاتىن نىسانالى ءسات ەكەنىن جاقسى سەزىنە ءبىلدىم».
وسىنداي سىندارلى كەزەڭدە ەلباسىنىڭ جانىنان تابىلعان, جوعارعى جانە ورتالىق ورگانداردى اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ توراعاسى, ودان كەيىنگى جىلدارى جاڭا استانا اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولعان فاريت حابيبراحمانۇلى بۇگىندە «قازاقستان تەمىر جولى» ۇلتتىق كومپانياسى» اق پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىن اتقارادى. جيىرما جىلدى ارتقا تاستاعان جاس قالانىڭ العاشقى كىرپىشتەرىن قالاعان, ەلورداسىن قالىپتاستىرۋ كەزەڭىنىڭ باستاۋىندا تۇرعان تانىمال تۇلعامەن سۇحباتىمىزدا سول كۇندەردىڭ شەجىرەسىن قالپىنا كەلتىرۋگە تىرىستىق.
– 90 جىلدارى قازاق كسر مەملەكەتتىك قۇرىلىس كوميتەتىنىڭ توراعاسى, ودان كەيىنگى قايتا قۇرۋلاردان كەيىن, «كازاحستانستروي» مەملەكەتتىك-اكتسيونەرلىك كونتسەرنىنىڭ پرەزيدەنتى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلىس, تۇرعىن ءۇي جانە اۋماقتاردا قۇرىلىس سالۋ ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى مىندەتىن اتقاردىڭىز. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن تانىستىعىڭىز سول كەزدەن باستالدى ما؟
– قازاق كسر مەملەكەتتىك قۇرىلىس كوميتەتىنىڭ توراعاسى لاۋازىمىن ورتالىق كوميتەتتىڭ باسشىسى بەكىتەدى. ءبىرىنشى حاتشى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ بولاتىن. ونىڭ الدىندا 80-جىلدارى بولۋ كەرەك, «كوكشەتاۋقۇرىلىستا» باسشى بولىپ جۇرگەندە قىزمەت بابىمەن ارەكىدىك كەزدەسكەنىمىز بار. كەيىننەن ۇكىمەت مۇشەسى رەتىندە ءىس-ساپارلاردا بىرگە بولىپ, جاقىن تانىسۋىم 90-جىلدارعا تۇسپا-تۇس كەلەدى. ودان كەيىنگى كەزەڭدە تىعىز بايلانىستا بولدىم دەسە بولادى. وعان سەبەپ جوعارعى جانە ورتالىق ورگانداردى اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ توراعاسى قىزمەتىم ەدى.
مەملەكەتتىك كوميسسيا تىكەلەي پرەزيدەنتكە باعىناتىن شتاب. ول پرەزيدەنت اپپاراتىن دا, ۇكىمەتتى دە اۋىستىرعان جوق, بىراق, سولاردىڭ ورتاسىندا ءجۇرىپ, بايلانىستىرۋشى, شوعىرلاندىرۋشى مىندەتىن اتقاردى. ونىڭ اپپاراتىندا مەنىڭ وزىمنەن باستاپ وتىز ادام, مۇشەلەرى بارلىق مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆونىڭ باسشىلارىنان تۇردى. بۇلار مەملەكەتتى باسقارۋشى الدىڭعى بۋىن بولاتىن. ايىنا ءبىر نەمەسە شۇعىل جاعدايدا ەكى رەت جينالامىز. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنا دا ايىنا ەكى مارتە ەسەپ بەرىپ وتىردىم. استانانى اقمولاعا كوشىرۋگە مەملەكەتتىڭ بارلىق دەڭگەيدەگى اتقارۋشى ورگاندارى تولىق تارتىلدى. نەگىزگى سالماق اقمولا وبلىسىنا ءتۇستى.
كوميسسيانىڭ مىندەتى ستراتەگيالىق ناتيجەگە قول جەتكىزۋ بولدى. بۇل ءۇشىن قاي مينيسترلىك الدىمەن كوشىپ كەلۋى كەرەك, كوشىپ كەلەتىن قىزمەتكەرلەردىڭ پايىزدىق مولشەرى قانداي بولادى؟ قاي مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولار الدىمەن كەلۋى كەرەك؟ ءتىپتى, مۇنداعى مۇمكىندىكتەردىڭ شەكتەۋلىگىنەن مينيسترلىكتەردى جاقىن ورنالاسقان وبلىس ورتالىقتارىنا ءبولىپ قونىستاندىرۋ سياقتى ۇسىنىستار دا بولدى. مىسالى, ءبىر مينيسترلىك – قاراعاندىدا, ەندى ءبىرى پاۆلوداردا دەگەندەي. ناتيجەسىندە مينيسترلىكتەردىڭ ورتالىق اكىمشىلىگى اقمولاعا كوشىرىلىپ, نەگىزگى قۇرامى الماتىدا قالدى. قىزمەتكەرلەرگە كۆوتا ءبولىندى. جۇمىسشىلاردىڭ كەيبىر ساناتىن جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ەسەبىنەن قامتيتىن بولدىق. سونىمەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ العاشقى تولقىنىن قارسى الدىق. شامامەن 3600-گە جۋىق ادام. ولاردىڭ جۇمىس ىستەيتىن كەڭسەلەرىن, تۇرعىن جايلارىن شەشۋ مىندەتى تۇردى. كەيبىر مينيسترلىكتەر وزدەرىنە قاراستى رەزەرۆتەرىن ىسكە قوسىپ, كۇردەلى ماسەلەنى جىلدام شەشۋگە اتسالىستى. ينۆەستورلار تارتىلىپ, استانا قورى قۇرىلدى. العاشقى جىلدارى الماتى قۇرىلىسشىلارى, تۇرىك قۇرىلىسشىلارى بەلسەنە ارالاسىپ, مەملەكەت ەسەبىنەن العاشقى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرى پايدالانۋعا بەرىلدى.
– استانا الماتىدان اقمولاعا كوشىرىلدى. پرەزيدەنت اكىمشىلىگى, پارلامەنت, ۇكىمەت جاڭا جەردە جۇمىسىن باستاپ كەتتى. ءسىزدىڭ ودان كەيىنگى قىزمەتىڭىز قاي سالاعا اۋىستى؟
– وبلىس ورتالىعى كوكشەتاۋعا اۋىسىپ, اقمولانىڭ جاڭا استانا بولاتىنىنا ەشكىمنىڭ كۇدىگى قالمادى. ەندى ەلورداسىنىڭ ىرگەتاسىن قالاۋ مىندەتى تۇردى. بۇل كەزدە قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ بولسا, ونىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ مەن تاعايىندالدىم. ارنايى كونكۋرس جاريالانىپ, ونىڭ شەشىمىمەن ساۋلەتشى سەرىك رۇستەمبەكوۆتىڭ جوباسى ماقۇلدانىپ, جاڭا قالا سول جاعالاۋدا باس كوتەرەتىن بولدى. كەلەر جىلدارى بەلگىلى جاپون ساۋلەتشىسى كيسيو كۋروكاۆا ءوز ۇسىنىسىمەن كەلىپ, سەرىك رۇستەمبەكوۆتىڭ جوباسىن نەگىزگە الا وتىرىپ, قالانىڭ باس جوسپارىنا وزىندىك قولتاڭباسىن قالدىردى.
ايتا كەتۋ كەرەك, العاشقى جوبا كەڭەستىك تۇرعىدا قالىپتاسقان قالا سالۋ جوباسىن ەسكە تۇسىرەتىن ەدى. جاپون ساۋلەتشىسى ونى حالىقارالىق زاماناۋي قالالاردىڭ دەڭگەيىنە جەتكىزىپ, ءبىراز وزگەرىستەر ەنگىزدى. كوپىرلەر, قالا ورتالىعى, كولىك جولدارى جاڭاشا بەلگىلەندى.
دەگەنمەن, كۋروكاۆا جوباسى دا ماڭگىلىك ەمەس. جالپى, كەز كەلگەن جوبا ءارى كەتكەندە 10-15 جىلدى قامتيدى. كەڭەس كەزىندە بۇل 30 جىلعا بەكىتىلەتىن. الايدا ونى قايتا قاراۋ – زاڭدى نارسە. وسى جىلدار ىشىندە قالا وزگەرىپ, جوبا دا قايتا وڭدەلەدى. ول دا ءتىرى ورگانيزم سياقتى. قالانىڭ دا ءوز قاجەتتىلىكتەرى بار, تۇرعىنداردىڭ سانى ارتقان سايىن سۇرانىسقا قاراي تولىقتىرىلىپ وتىرۋى كەرەك. باستاپقى جوبا بويىنشا 800 مىڭ تۇرعىنى بولاتىن قالا دەپ ويلاستىردى. 2030 جىلدارى وسىنشاما قالا تۇرعىندارى بولادى دەپ جوبالاندى.
كەلەسى ماسەلە قالانىڭ ينفراقۇرىلىمى ەدى. ول دەگەنىمىز – ۇيلەردى جىلىتۋ, سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ, ەلەكتر ەنەرگياسىن جەتكىزۋ. العاش كوشىپ كەلگەندە قالاداعى جەو شەشىلمەگەن پروبلەمالارى بولدى. سول كەزدە جاڭا ۇيلەردى جەرگىلىكتى جىلىتۋ قازاندىعىمەن سالدى. ول كەزدە ديزەل جانار مايىنىڭ باعاسى ارزان بولاتىن. شەتەلدەن ارنايى قازاندىقتى الىپ كەلىپ, جاڭا عيماراتتاردى جىلىتۋدىڭ ماسەلەسىن شەشكەندەي بولدىق. الايدا كوپتەپ سالىنا باستاعان ۇيلەردى جىلىتۋ ءۇشىن جىلۋ ەنەرگيا ورتالىعىنسىز بولمايتىن ەدى. قولداعى بار ورتالىقتاردى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىپ, قازاندىقتاردى جوندەپ, سوڭعى ءتورت-بەس جىلدىڭ كولەمىندە جاڭاسىن سالعانعا دەيىن جىلىتۋ ماسەلەسىن شەشىپ كەلدى.
تۇرعىندارى كۇن ساناپ ءوسىپ كەلە جاتقان ۇلكەن قالانىڭ تاعى ءبىر كۇردەلى ماسەلەسى – سۋ. جاڭا استانانىڭ ستراتەگيالىق ماڭىزدىلىعىنا سايكەس, قالانى قامتاماسىز ەتەتىن سۋدىڭ ەكى قاينار كوزى بولۋى ءتيىس. سول جىلدارى كوپ جىلدان بەرى بولماعان قۇرعاقشىلىق ورىن الىپ, ۆياچەسلاۆكا سۋ قورىندا (قازىرگى استانا سۋ قويماسى) ءتيىستى سۋ كولەمىن جيناقتاي المادى. دەمەك, جاۋىن-شاشىنسىز جىلدارى كەلەسى كوكتەمگە دەيىن سۋدىڭ قورى جەتپەي قالۋ قاتەرى بولدى. بۇل كۇردەلى ماسەلەنى ەرتىس – قاراعاندى كانالىنان سۋ جەتكىزۋ ارقىلى شەشىمىن تاپتىق. بۇل ۆياچەسلاۆ سۋ قويماسىندا مولشەرلى سۋ قورى جينالماسا, شۇعىل تۇردە ىسكە قوسىلۋى ءتيىس قوسىمشا سۋ كوزى. ەلەكتر جەلىسى دە قوسىمشا ستانسالار سالۋ ارقىلى ءبىرشاما جولعا قويىلدى.
– اۋقىمدى جوبانى بىرلەسە جۇزەگە اسىرعان ۇزەڭگىلەس ارىپتەستەرىڭىز تۋرالى نە ايتاسىز؟
– ادىلبەك جاقسىبەكوۆ, نۇرلان نىعماتۋللين, اسقار مامين, تولەگەن مۇحامەدجانوۆ سەكىلدى قوعام قايراتكەرلەرىمەن بىرلەسە ءجۇرىپ, قىزمەت ەتتىك.
ءبارىمىز ورتاق جۇمىستى اتقارىپ, ەڭ باستىسى, ونىڭ جاقسى ناتيجەسىنە جەتۋگە ۇمتىلدىق. وسى ءۇشىن ءبىر-ءبىرىمىزدى كەرەك جەرىندە قولداپ, جۇمىلا بىلدىك.
ولار مەنەن كوپ جاس كىشى بولاتىن, سول سەبەپتى «شال» دەيتىن. ول كەز «جاستاردىڭ» ۋاقىتى بولاتىن. مەنىڭ دە تاجىريبەم بولعانىمەن, ول وتكەن زاماننىڭ ادامىنىڭ, كەتىپ بارا جاتقان جۇيەنىڭ تاجىريبەسى ەدى. ولار جاڭا ءداۋىردىڭ تىنىسىن ءدال ءبىلىپ, الدى بيزنەستىڭ ىستىق-سۋىعىنان وتكەن جاندار ەدى. ول كەزدە 56 جاستامىن, قالىپتاسىپ قالعان شاعىم. ارىپتەستەرىمنىڭ كوزقاراستارى, جىگەرى, دۇنيەتانىمى ومىرگە باسقاشا قاراۋعا ىقپال ەتتى. مەن دە ولاردىڭ ويىنا تامىزىق بولاتىن جايتتاردى جەتكىزە ءبىلدىم دەپ ويلايمىن. جاسىراتىنى جوق, سول جىلدارداعى باسشىلىق قۇرامى وتە مىقتى بولدى.
بوس جاتقان دالاعا جان ءبىتىرىپ, تىرلىكتىڭ كورىگىن قىزدىرۋدىڭ قۋانىشىن سەزىنە ءبىلۋ دە ەرەكشە. بۇگىنگى كۇننىڭ مىنبەرىنەن العاندا تاتىمايتىنداي بولىپ كورىنۋى مۇمكىن. بىراق ءبىر قارىس جەرگە جول توسەلسە, شاعىن اسحانا اشىلسا دا قۋاناتىنبىز. ەڭبەگىمىزدىڭ ناقتى جەمىسى دە – وسى. ول كەزدە باسقا مۇمكىندىكتەردىڭ ۋاقىتى ەدى. جانە ۋاقىت تالابى دا مۇلدەم باسقاشا بولاتىن. سول جاعالاۋدا ءبىر ءۇي كوتەرىلىپ, ءتىپتى شاعىن كافە اشىلسا دا پرەزيدەنت كەلىپ لەنتاسىن قياتىن. بۇل ۇلكەن وقيعا ەدى. العاش رەت 60 شاقىرىمدىق سۋ قۇبىرىن جۇرگىزدىك. بۇل سول كەزدەگى جاعدايىمىزبەن سالىستىرعاندا بيىك قامالدى العانمەن بىردەي ەدى.
– استانانىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا كوپتەگەن پىكىرلەر ايتىلىپ قالادى. سونىڭ بىرىندە وسىنشاما كۇشتى بالكىم تەڭدەي ءبولىپ, بارلىق وڭىرلەردىڭ دامۋىنا سالعاندا قالاي بولار ەدى دەيتىندەر دە بار. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
– سوڭعى جىلدارداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, استانا قالا دامۋىنىڭ كورسەتكىشىنە, وزىق ۇلگىسىنە اينالىپ وتىر. وزگە وڭىرلەر دە باس قالامەن يىق تىرەسىپ, دامىپ كەلەدى.
ودان باسقا, ماسەلەگە ۇلتتىق كوزقاراسپەن قارالىق. مەنىڭ تۋعان جەرىم پەتروپاۆلدا قازاقتاردىڭ سانى بار-جوعى 7 پايىزدى قۇرايتىن. ال وڭتۇستىكتە وزگە ۇلتتاردىڭ كورسەتكىشى ءارى كەتسە, 7 پايىز شىعار. ءبىرتۇتاس ەل دەپ ايتۋعا كۇماندى. وسىنداي پروبلەما ۋكراينادا ورىن الىپ, ونىڭ سوڭى نەگە جەتكىزگەنىن كورىپ وتىرمىز. استانانى كوشىرۋگە سەبەپ بولعان نارسە بىرتۇتاستىققا قول جەتكىزۋ بولدى دەسەم قاتەلەسپەسپىن. سولتۇستىك وڭىرگە, ارقاعا مەملەكەت قۇرۋشى حالىق كەلدى, بۇل ءۇردىستى ءالى دە جالعاستىرا بەرۋ كەرەك.
سولتۇستىكتە وزدەرىن جاقسى سەزىنىپ, تەز قونىستانۋى ءۇشىن ەكى قولىنا جۇمىس تاۋىپ, بانكتەردەن ءتيىمدى نەسيە بەرىپ, ءوز ىستەرىن دامىتۋعا جول اشۋدى قاراستىرعان ءجون. سوندا عانا پەتروپاۆلدا قازاقتار 7 پايىز ەمەس, 77 پايىز بولادى. ۇلت قۇراۋشى حالىق ءوز جەرىندە سان جاعىنان اسىپ تۇسپەسە, بۇل كەڭ-بايتاق قازاق جەرى ءۇشىن وتە قاۋىپتى. بۇل رەتتە, ەلدىڭ ىرگەسىن بەكىتكەن ەلباسىنىڭ كورەگەندىگىن ايتپاي كەتۋگە بولماس.
1994 جىلدى ەسكە الىڭىزشى. ول كەزدە جەر مەن كوكتىڭ ورتاسىندا سالبىراپ قالعانداي جاعداي بولدى. نازارباەۆ قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىندە بۇل ۇسىنىستى ايتقاندا, قولداعاندار كەمدە-كەم. ەلەستەتىپ كورىڭىزشى, بۇل جوبا ىسكە اسپاي قالعاندا نە بولاتىن ەدى؟ ول كەزدە جالعىز نازارباەۆ كىنالى دەر ەدىك. «ايتىپ ەدىك قوي» دەپ كىسىمسىگەندەردىڭ قاتارى كوبەيەر ەدى. ەندى 20 جىل وتكەندە بىتكەن ءىستىڭ شۋاعىنا جىلىنىپ, ءبىز وسىلاي بولارىن ءبىلىپ ەدىك دەپ ەلباسىنا جاعىنعاندار كوبەيىپ, ءسىزدى قولداپ ەدىك دەيتىندەر دە شىعادى. وسىلاردىڭ دەنى كەزىندە ءبىرىنشى بولىپ, اياقتان شالدى.
– ءوزىڭىز وسىنداي قالا بولاتىنىنا سەندىڭىز بە؟
– سول جىلدارى استانانى كوشىرۋدى مەن مەملەكەتتىك تۇرعىدان ەمەس, قۇرىلىسشى رەتىندە عانا پايىمداي الدىم. بۇگىندە بۇل ۇلى يدەيانىڭ ءجۇز مىڭداعان ادامداردىڭ ەكىنشى تىنىسىن اشقانىن, ەلدى جاڭا ءبىر كوكجيەككە كوتەرگەنىن تامسانا ايتىپ ءجۇرمىز. ول دا راس, دەگەنمەن, جيىرما جىلدان اسا ۋاقىتتىڭ بەدەرىندە ەلورداسىن كوشىرۋگە تاۋەكەلدىككە بەل بۋعان, پرەزيدەنتتىڭ قازاقستان تاريحىنىڭ بەتتەرىنە نە جەڭىسىن, نە جەڭىلىسىن جازاتىن نىسانالى ءسات ەكەنىن جاقسى سەزىنە ءبىلدىم. ەڭ باستىسى, يدەيا جۇزەگە اسىرىلدى. استانا بۇگىندە ەلدىڭ بارومەترىنە اينالىپ وتىر.
– 20 جىل قالا عۇمىرى ءۇشىن كوزدى اشىپ-جۇمعانداي. وسى جىلدا شاھار تۇرعىزۋ تاجىريبەسىن جينادىق. سوندا دا الداعى ۋاقىتتا قاراستىراتىن, ەسكەرەتىن جايتتار جەتەرلىك بولار؟
– قالانىڭ تىرشىلىگى تولاستامايدى. ءوسىپ-وركەندەۋى ءۇشىن ءالى تالاي جۇمىستاردى اتقارۋ كەرەك. كوشەلەردەگى كەپتەلىستەردى جويۋ ءۇشىن قوعامدىق كولىك قىزمەتىن دامىتۋ, تالدىكولدى تازارتۋ دا – بۇگىنگى قالا باسشىلارىنىڭ باستى مىندەتى. ال قالا قۇرىلىسى تاجىريبەسىندە ءوز تۇيگەنىم بار. تۇرعىن ءۇي, مۋنيتسيپالدىق ۇيلەردى سالۋدى مەملەكەت قامتاماسىز ەتسە دە, جەكە قۇرىلىسشىلاردىڭ قولىنان وتەدى. ول زاماندا ورتالىقتاندىرىلعان باسقارۋشى بولعاننان كەيىن قۇرىلىس ساپاسى ونىڭ جوباعا سايكەس بەلگىلى ستاندارتتارعا ساي سالىنۋىن قاتال قاداعالاۋشى ەدى.
مەملەكەتتىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگى, كولىك قاۋىپسىزدىگى دەگەندەي ماڭىزدى ۇعىمدار بار. سول سياقتى قۇرىلىس سالاسىندا دا ءوزىمىزدى ءوزىمىز قامتاماسىز ەتىپ, ەشكىمنىڭ قولىنا قاراپ قالمايتىنداي جاعدايىمىزدى ويلاۋىمىز كەرەك. كەڭەس زامانىنىڭ ادامى رەتىندە تاعى دا بىلگەنىممەن بولىسەيىن. بۇرىندارى حالىق شارۋاشىلىعىنا قاجەتتى تاۋارلار توپقا بولەتىن. اسا ماڭىزدى بولىگىندەگى زاتتاردى ءوز ەلىمىزدە كوپتەپ شىعارىپ, كەڭ تاراۋىنا كۇش سالاتىن. حالىقتىڭ ساناۋلى توبى عانا قولدانىلاتىن سيرەك زاتتاردى شەتەلدەن الىپ كەلۋگە قارسىلىق بولمايتىن.
قۇرىلىستا دا اسا قاجەتتى, ونسىز بىتپەيتىن نارسەلەردى, تسەمەنت, كىرپىش, قۇبىرلار, ارماتۋرا, ءتىپتى شەگە-كۇرەككە دەيىن وزىمىزدەن شىعۋى كەرەك. ودان بولەك, بوياۋ مەن تاعى باسقاسىن قالاعان جەردەن ساتىپ الۋعا بولار ەدى. ونسىز دا جەلدەتكىش جەلىسى, جىلىتۋ جۇيەسى, ليفتىلەر شەتەلدەن ساتىپ الىنىپ, ميللياردتالعان قاراجات شەتەلدىك وندىرۋشىلەرگە كەتىپ جاتىر.
وسىدان 20 جىل بۇرىن, جوقتان بار جاساپ, شەتەلدىك كومپانيالاردان كەرەك-جاراقتى جەتكىزىپ, قالا قۇرىلىسىن توقتاتپاعاندارعا العىستى بولدىق. الايدا جىلدار وتە كەلە, ورتاداعى دەلدالدار ىرىلەنىپ, ءوز ەلىمىزدە تىم بولماسا, شەگە مەن كۇرەكتى شىعارۋعا مۇددەلى ەمەستىگىن بايقادىق. ولار ەكى ورتادا جۇرگەن «شەلنوكتار» ەمەس, ولاردىڭ قولى ۇزىن. ءجىپتى تارتا بەرسەڭ, بيلىككە دە جەتىپ جىعىلادى. بۇل ماڭگىلىككە كەتپەۋى كەرەك. ونى قايتا قاراۋعا مەملەكەت ساياساتى مەن ەركى كەرەك. ەندىگى جەردە, شەتەلدىك تاۋارلاردىڭ باسىمدىعىنا توسقاۋىل قويىپ, ءوزىمىزدىڭ ءوندىرىستى دامىتۋعا كۇش سالىپ, ونى جولعا قوياتىن مەملەكەت ساياساتى سالتانات قۇرسا جاقسى بولادى. ۇكىمەت يمپورتقا تاۋەلدىگىمىزدەن ارىلۋعا مۇددەلى بولسا كوش تۇزەلەر ەدى.
– وسىنىڭ سالدارى دەپ ويلامايسىز با, قازىرگى قۇرىلىس ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. اسىرەسە, بيۋدجەتتىك ۇيلەردىڭ جاعدايى قىنجىلتادى؟ مۇمكىن ءوزىڭىز ايتقان قۇرىلىستى ورتالىقتاندىرىلعان باسقارۋ جۇيەسىنە قايتادان الىپ كەلۋ كەرەك بولار؟
– مەملەكەتتىڭ قاتىسى مىندەتتى تۇردە بولعانى دۇرىس. ورىسشا ايتقاندا, «وتپۋستيت نا ۆولنىە حلەبا» دەگەن ۇعىم بار. ءبىزدىڭ جاعدايدا بۇنىڭ ءتيىمسىز ەكەنىنە كوزىمىز جەتىپ وتىر. مەملەكەتىمىزدىڭ ەكونوميكاسى وتپەلى كەزەڭدە تۇرعاندا ەتەك-جەڭىمىزدى جيناپ العانىمىز دۇرىس. رەتتەۋ, قاداعالاۋ – قاجەتتىلىك.
ارينە, بۇل ءىستىڭ باسىندا مەملەكەتتىك ورگان تۇرۋى كەرەك. ونداي ورگاندى مينيسترلىكتىڭ قۇرامىنداعى قۇرىلىس كوميتەتى تىندىرادى دەپ ويلامايمىن. ۋكراينا حالقى سانىنان العاندا بىزدەن ەكى جارىم ەسە ۇلكەن. ولار تۇرعىن ءۇيدى 6-7 ميلليون شارشى مەتر كولەمىندە تۇرعىزسا, ءبىز 18 ميلليون حالىقپەن 10-11 ميلليون شارشى مەتر قۇرىلىس سالىپ جاتىرمىز. ولاردىڭ حالقى سانىنان ەكى ەسە از بولساق تا, ولاردان ارتىق قۇرىلىستى قىزدىرىپ جاتىرمىز. ولاردا مينيسترلىك بار. بيۋدجەتى الماتىدان دا از قىرعىزستاندا مينيسترلىك بار. مەنىڭ ويىمشا, قۇرىلىس ماسەلەسىنە كەلگەندە مەملەكەت تاراپىنان لايىقتى كوڭىل ءبولىنىپ, قولعا الىپ وتىرماعان سياقتىمىز. كوميتەت دەڭگەيىندە بولسا, وندا كوميتەت سول اۋقىمدا عانا ماسەلەلەردى شەشۋگە ەركى بار. ودان جوعارى قۇرىلىم قۇرىلسا, وندا شىعار بەلەسى دە بيىگىرەك بولار ەدى.
– قۇرىلىس سالاسىندا تۇراقتى دامۋ ديناميكاسىمەن قاتار كولەڭكەلى تۇستارى دا بار دەيسىز عوي.
– وسى ارالىقتا قۇرىلىس سالاسىنىڭ يمپورتىمەن عانا اينالىساتىن ءبىر جۇيە پايدا بولدى. ءبىر استانادا ليفتىلەردىڭ جۇزدەگەن تۇرلەرى بار. ەسكالاتورلار, جەلدەتكىشەردىڭ ىشكى سىرتقى جەلىلەرى, قۇبىرلار, ينجەنەرلىك جەلىلەرى شەتتەن كەلىپ جاتىر. وسىلاردى شىعاراتىن ءوز جەرىمىزدە زاۋىت اشايىق دەسەك, ولار ورە تۇرەگەلەدى. ولارعا شەتتەن الىپ كەلگەنى ءتيىمدى.
ارينە, وڭاي ەمەس. ەشكىم جاڭا تەحنولوگياسىن, ەرتەڭگى كۇنىنە دايىنداعان ءونىمىن بىزگە ساتپايدى. ەسكىسىنە قولىمىزدى جەتكىزىپ, ونى ورناتىپ, ونى ىسكە قوسىپ, جەمىسىن جەيمىز دەگەنگە دەيىن ءبىراز ۋاقىت وتەدى. ول كەزدە تەحنولوگيا دا وزگەرىپ كەتۋى دە ابدەن ىقتيمال. سوندىقتان دا جاڭانىڭ ىزىنەن قۋشى بولىپ قالۋىمىز ابدەن مۇمكىن. ەكىنشى جاعىنان وتاندىق كاسىپكەرلەردى قولدايمىز دەپ ورتان قول دۇنيەلەرگە تەلىنىپ قالامىز. ونداي دا قاتەر جوق ەمەس.
قورىتا ايتقاندا, استانا قۇرىلىسى جاڭا مۇمكىندىكتەر اشىپ, جاڭا جولدى نۇسقادى. وسى تاجىريبەدەن ەلگە ءتيىمدى باعىتىمىزدى انىقتاۋعا مول مۇمكىندىك بار.
سۇحباتتاسقان
ايگۇل ۋايسوۆا
