«گازەت – حالىقتىڭ كوزى, قۇلاعى ءھام ءتىلى» دەگەن ەدى التى الاشتىڭ ارداعى احمەت بايتۇرسىنوۆ. بۇل تۇجىرىم بۇگىنگى كۇنى بارلىق باسىلىمعا جۇرمەيدى دەسەك تە, ەلدە قانداي گازەت-جۋرنالدىڭ كوپ تارالىپ, كوپشىلىكتىڭ نە وقيتىنىنا قاراپ, قوعامداعى وي-سانا مەن تۇرمىس-سالتتىڭ, مادەنيەت پەن الەۋەتتىڭ قانداي شامادا ەكەنىن اڭعارۋعا بولاتىن سەكىلدى.
راس, ءسوز بوستاندىعى جاريا ەتىلىسىمەن, ءبىزدىڭ ەلدە دە گازەت شىعارام دەگەننىڭ ەشكىم قولىن بايلاعان جوق. مەرزىمدى باسىلىمدار كوپتەپ شىعىپ, جۋرناليستەر – جۇمىسقا, قوعام ەركىن سوزگە قارىق بولعان كەزدەر دە ءوتتى.
الدا دا قانداي «ءداۋىر» اينالىپ كەلەتىنىن ەشكىم دە بىلمەيدى.
ايتسە دە, جۋرناليستيكاعا قاتىستى ۇنەمى كوكەيدە جۇرەتىن ساۋال: مەرزىمدى باسىلىم شىعارۋدى بيزنەسكە اينالدىرۋعا بولا ما؟ ءبىزدىڭ قوعامدا قانداي دا ءبىر گازەت, جۋرنال شىعارىپ, سونى كاسىپ كوزىنە اينالدىرىپ, پايدا كورگەندەر بار ما؟
جالپى, تاۋەلسىز باسىلىم شىعارۋدىڭ قيىنشىلىعى مەن ارتىقشىلىعى قانداي؟ بۇل ىسكە ازاماتتار قانداي ماقساتپەن بارىپ, نەگە قول جەتكىزۋى مۇمكىن؟
ءوزى اشىپ, شىعارعان باسىلىمىن اقپارات نارىعى كوشىنەن قالدىرماي, قازاق جۋرناليستيكاسى الەمىندە وزىندىك سۇرلەۋىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتقان كەيبىر ارىپتەستەرىمىزگە وسىنداي ساۋال قويىپ, جاۋاپ الىپ كوردىك.
جارىلقاپ قالىباي,
«اڭىز ادام», «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى:
تىڭ يدەيا, تاپقىرلىق قاجەت
ىلگەرىدە رەسپۋبليكالىق «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ ساياسي شولۋشىسى بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەدىم. مەن دە قاتارداعى جالاڭاياق جۋرناليستەردىڭ ءبىرى بولدىم. الماتىداعى باسپاناسىزدار قوزعالىسىنىڭ مۇڭىن جازامىن دەپ, كەيىن جەر تەلىمىنە قول جەتكىزدىم. 1999 جىلى سول جەرىمدى ساتىپ, تاپقان-تايانعانىمدى سالىپ, «ادام اتا – حاۋا انا» گازەتىن شىعاردىم. العاشقى ءنومىرى 2000 جىلعى ناۋرىز مەرەكەسىنە سايكەس كەلگەن باسىلىمدى جاڭا عاسىرداعى جاڭا ۇرپاقتىڭ وي-ساناسى, جاڭاشا بولمىسى, جاڭا زامانعا ساي ءومىر سالتى قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتەتىن دۇنيە بولسا ەكەن دەپ تىلەگەن ەدىم. ءوزىم سونىڭ الدىندا وتباسى, نەكە تاقىرىبى بويىنشا ديسسەرتاتسيا قورعاعانمىن. بۇل تاقىرىپتىڭ قىر-سىرىنا تەرەڭدەي قانىق بولعاندىقتان, ماعان سالالىق باسىلىمدى شىعارۋ قيىنعا سوققان جوق ەدى. گازەتتە تانىمال تۇلعالاردىڭ, انشىلەردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنا, وتباسى جاعدايىنا ارنالعان ايدارىمىز بولعان. سول ايدارمەن ماتەريال جاريالاعان كۇنى, ساتىلىمداعى گازەتىمىزدىڭ ءبىرى دە قالماي ءوتىپ كەتەتىنىن بايقادىم. سوسىن تەز ارادا ءدال سول ءنومىردى قايتا باستىرام, الگى گازەتىم تاعى دا ساتىلىپ كەتەدى… سوسىن «جۇلدىزدار وتباسى» دەگەن جاڭا گازەت شىعارايىن دەگەن وي كەلدى. بۇل جوبام ءساتتى بولدى. گازەتتىڭ وقىلىمى وتە جوعارى دەڭگەيگە جەتتى. ءسويتىپ, ونى 2007 جىلى جۋرنالعا اينالدىردىم.
جالپى, العاشقى جىلداردا مەن «ادام اتا – حاۋا انا», «جۇلدىز جورامال», «نەكە قيار», «جۇلدىزدار وتباسى» دەگەن ءتورت گازەت شىعارعانمىن. ولاردىڭ جاقسى تارالىپ, وقىرمان سۇرانىسىنا يە بولىپ جاتقانىن كورگەن ءبىر دوسىم ماعان كىشكەنتاي عانا بولمە بەرگەن. وعان دەيىن بىرەسە ۇيدە, بىرەسە جۇمىستا دايىنداپ, گازەت رەداكتسياسىنا ارنايى وفيس العان ەمەس ەدىم. ءبىز ءبىر بولمەدە بەس-التى, ءتىپتى, كەيدە ون ادامعا دەيىن وتىرىپ قىزمەت ەتتىك. ەڭبەگىمىز ءوز جەمىسىن بەرىپ جاتتى.
نەگىزى, بىزدە قوعامدىق-ساياسي باسىلىمدار كوپ قوي. مەنىڭ جوبام ەرەكشە بولدى. ءتىپتى, قازاق جۋرناليستيكاسىنا باسقاشا باعىت اكەپ قوستىم دەپ ايتا الامىن. ويتكەنى, بىزدە تانىمال ادامداردىڭ اۆتوبيوگرافياسى ەگجەي-تەگجەي قامتىلادى جانە ماتەريالداردىڭ ءبارى دە سۇحبات تۇرىندە, ءوز اۋىزدارىمەن بەرىلەدى. سودان دا بولار, باسىلىمدارىمىز ءوتىمدى بولدى. باستاپقىدا جاقسى پايدا اكەلدى دە. بىراق, كەيىن مەنىڭ يدەيامدى ۇرلاپ, جىگىتتەر «جۇلدىزبەن سۇحبات», «جۇلدىزبەن سىرلاسۋ» دەگەن سەكىلدى باسىلىمداردى, تەلە-راديو باعدارلامالارىن قاپتاتىپ شىعاردى… سوسىن تاعى ءبىر ءىس باستايىن دەپ, ءبىر ءنومىرى تۇگەلدەي ءبىر تۇلعاعا ارنالاتىن, كەيىپكەردى جان-جاقتى اشىپ جازاتىن وزگەشە باسىلىم – «اڭىز ادامدى» جارىققا شىعاردىق. «جۇلدىزدار وتباسى» جۋرنالى 75 مىڭ تيراجبەن جارىق كورسە, «اڭىز ادامنىڭ» العاشقى تانىستىرىلىم ءنومىرىنىڭ ءوزى 35 مىڭ دانامەن شىقتى. بۇل ءىسىمدى بازبىرەۋلەر اقىماقتىق ساناپ, ونىڭ تارالىمىنا كۇمانمەن قاراعان, بىراق, جۋرنالدىڭ ءبىر سانى قالماي ءوتىپ كەتتى.
قورىتا كەلە ايتپاعىم, باسىلىم شىعارۋدى بيزنەسكە اينالدىرۋعا بولادى. تەك, بۇل ىسپەن اينالىسامىن دەگەن ادامعا جاڭا وي, تىڭ يدەيا, تاپقىرلىق قاجەت. مەنىڭ جوبالارىمنىڭ قاي-قايسىسى دا ءساتسىز بولعان جوق. بىراق, قازىرگى كۇنى جۇرت گازەت وقىمايتىن بولىپ بارا جاتىر. اقپاراتتى ەل ينتەرنەت سايتتارى, ءارتۇرلى جەلىلەر, ءتىپتى, قاجەت بولسا, جەكەلەگەن ادامداردىڭ بلوگى, پاراقشاسى ارقىلى دا الا الادى. سوندىقتان دا, سوڭعى جىلدارى باسىلىمدى سايتىمەن بىرگە جاساپ وتىرمىز.
قازىبەك يسا,
«قازاق ءۇنى» جشس پرەزيدەنتى:
ساياسي باسىلىمدى تاۋارعا اينالدىرۋعا بولمايدى
– ەلىمىز تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ, ەندى مەملەكەتتىلىكتى نىعايتۋ, قوعامدى دامىتۋ مىندەتى العا قويىلعاندا ءوزىمدى مازالاعان كەيبىر كوكەيكەستى ماسەلەلەردى ماقالا قىلىپ جازىپ, رەداكتسيالارعا اپاراتىنمىن. ويىمدى اشىق ايتىپ, وتكىر جازاتىن بولعان سوڭ, كوبىنەسە ماقالالارىم جارىق كورمەي, كەيىن قايتىپ جاتاتىن. گازەت-جۋرنالدار وزدەرى شاماسى جەتكەن جەرگە دەيىن عانا شىندىقتى ايتادى, سوندىقتان, جازعانىڭنان وزىنە كەرەگىن الىپ, قالعانىن سىزىپ تاستاپ وتىرادى. بۇل, ارينە, ماعان ۇنامايدى. سوسىن, ءوز ويىمدى ايتىپ, ءوزىم جازعىم كەلگەن ماسەلەنى جازاتىن, ەلدىڭ مۇڭىن مۇڭداپ, جوعىن جوقتايتىن ءبىر باسىلىم اشقىم كەلدى. قانداي شىندىقتى ايتسا دا, تۇنشىقتىرماي, قازاقتىڭ ءۇنىن جاھانعا جەتكىزەتىن جول ىزدەگەن ەدىم. سوسىن ءوزىمنىڭ الماتىداعى جەرىمدى ساتىپ, قارجىمدى گازەت شىعارۋعا جۇمسادىم. العاشقى كەزدە ءارتۇرلى باعىتتاعى سەگىز گازەت جاسادىق. بىراق, ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرىپ, ءبىرىنىڭ شىعىنىن ءبىرى جاۋىپ وتىرعان سول باسىلىمدار اراسىنداعى «جاس قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ (ونى ەل اۋىزەكى «جاس قازاق» اتايتىن) سۇرانىسى جوعارى بولدى. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر, كەيىن ول گازەتتىڭ اتاۋى «قازاق ءۇنى» بولىپ وزگەرتىلدى.
وتكەن جىلدارى ءبىر ءورىستىلدى جۋرناليست Nomad.ru پورتالىندا قازاق باسىلىمدارىنا شولۋ جاساي وتىرىپ: «قازاق تىلىندە تۇراقتى تۇردە جارىق كورىپ كەلە جاتقان ەڭ تاۋەلسىز, ەركىن گازەت «جاس قازاق ءۇنى»» دەپ جازعان ەكەن. بۇل باسىلىمنىڭ شىعارۋشىسى دا, قارجىلاندىرۋشىسى دا ءوزىم بولعاننان كەيىن, مەن گازەتتىڭ شىن مانىندە تاۋەلسىز, تەك قانا, ۇلتتىڭ مۇراتىن, قازاقتىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن ساناۋلى باسىلىمداردىڭ ءبىرى ەكەنىنە كەپىلدىك بەرە الامىن.
بارشاعا ءمالىم, 2000 جىلدارى قازاق قوعامىندا كوپتەگەن سالالىق باسىلىمدار, پارتيالىق گازەتتەر جارىققا شىعىپ جاتتى. بىراق, ولاردىڭ ءبارى دە قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءسوزىن سويلەيتىن ەدى. ەڭ وكىنىشتىسى, قازىر سولاردىڭ كوپشىلىگى جابىلىپ قالعان. ال كەشەگى «جاس قازاق» گازەتى – بۇگىنگى «قازاق ءۇنى» ءالى دە شىعىپ جاتىر.
راس, ءبىزدىڭ گازەتىمىزدىڭ تاريحىندا ءبىر ءنومىردى ءبىر نومىرگە جالعاي الماي, توقتاپ قالامىز با دەگەن قاۋىپتى كەزەڭدەر از بولعان جوق. قارجىلىق قولداۋ كەپىلدىگى بولماعاندىقتان, قازىر دە ونداي جاعدايلار ورىن الىپ تۇرادى. بىراق, ءبىزدىڭ گازەتىمىز قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ, شىعىپ كەلە جاتىر. ونىڭ شىعۋىنا جول اشىپ وتىرعان – وسى گازەتكە دەگەن حالىقتىڭ سۇرانىسى. كوپ جاعدايدا ءبىزدىڭ گازەت وتپەي قالمايدى, كەرىسىنشە, جەتپەي قالادى. ەركىن, ساياسي سالماقتى, ۇلت مۇددەسىن مەملەكەت مۇددەسىمەن ۇشتاستىرىپ قارايتىن باسىلىم بولعاننان كەيىن, گازەتىمىزگە ەلدىڭ سۇرانىسى جوعارى.
گازەتتى شىعارۋعا قارجىنى ءوزىم تاۋىپ وتىرمىن. كەيدە مەملەكەت تاراپىنان, وبلىستاردان, باسقا دا ايماقتاردان تاپسىرىستار الساق, كەيدە جارنامالاردان قارجى تۇسەدى. كەيدە, ءتىپتى, ۇلت بولاشاعىنا, رۋحانياتقا جانى اشىعان ازاماتتار قولداۋ كورسەتىپ, مەشىتكە, بالالار ۇيىنە, ءتۇرلى قوعامدىق ورىندارعا تاراتۋ ءۇشىن گازەت جازدىرتىپ وتىرادى.
ايتا كەتەتىن نارسە, ەشبىر گازەت بىردەن قولداۋعا يە بولا بەرمەيدى. كەيىن تانىمال بولىپ, اقپارات كەڭىستىگىنەن باسىلىم ءوز ورنىن العاننان كەيىن وعان جاناشىرلار دا, قارجى ءبولىپ, قاراسۋشىلار دا تابىلۋى مۇمكىن. ماسەلەن, ءبىزدىڭ گازەتىمىزدى ساتىپ العىسى كەلگەن جەكەلەگەن قالتالى ازاماتتار از بولعان جوق. بىراق, مەن بەرمەدىم, سەبەبى, ولاردىڭ العا قويعان ماقسات-مۇددەسى ءبىزدىڭ ۇستانىمىمىزبەن ۇيلەسپەيتىن ەدى.
ال ەندى گازەت شىعارىپ, پايدا تابۋعا, گازەت شىعارۋدى بيزنەسكە اينالدىرۋعا بولا ما دەگەن ماسەلەگە كەلسەك, ساياسي سالماقتى باسىلىمدى ەشقاشان بيزنەس كوزىنە اينالدىرۋعا بولمايدى. ول مۇمكىن ەمەس. گازەت ورىس تىلىندەگى جارنامالىق باسىلىم بولسا, سول سەكىلدى سارجاعالدار سويىلىن سوعاتىن باسىلىم بولسا عانا, سونىمەن پايدا تاۋىپ, بيزنەس جۇرگىزۋگە بولاتىن شىعار. ال حالىقتىڭ رۋحىن كوتەرۋگە, ەلدىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا ارنالعان تاۋەلسىز باسىلىم شىعارۋ جانە ونى توقتاتپاي, جالعاستىرىپ وتىرۋ قاي كەزدە دە قيىن.
جالپى, ءبىزدىڭ گازەتىمىزدىڭ شىققانىنا بيىل ون بەس جىل تولىپ وتىر. بۇل تاۋەلسىز گازەتتى شىعارعاننان مەن قانداي دا ءبىر ماتەريالدىق, مانساپتىق پايدا كوردىم دەپ ايتا المايمىن. بىراق, وسى گازەتتى ومىرگە اكەلگەلى بەرى ءوزىم ەلدىڭ مۇددەسىن قورعاپ, حالىقتىڭ مۇڭىن جوعارى جاققا جەتكىزىپ, جالپى قازاق ءۇنىن جاريا ەتۋگە مۇمكىندىك الدىم.
شولپان سىزدىقوۆا,
«دەلوۆوي مير», «وتباسىم» جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى:
كوزىن تاۋىپ, قارجى تابۋعا بولادى
– مەن العاشقىدا 1997 جىلى جارناما گازەتىن شىعارعان ەدىم. بۇل جوبام سول تۇستا, ءدال استانانىڭ ارقاعا كوشەتىن كۇنىنە سايكەس كەلگەن. ناقتىراق ايتسام, 1997 جىلدىڭ 9 جەلتوقسان كۇنى گازەتىمىزدىڭ العاشقى سانى جارىققا شىققان بولاتىن.
بۇل سالا وزىمە جاقسى تانىس بولا باستاعاننان كەيىن, تاعى ءبىر جاڭا جوبانى قولعا الىپ, «دەلوۆوي مير استانا» اتتى جۋرنال شىعاردىم. ەكونوميكا سالاسىنا ارنالعان بۇل باسىلىمنىڭ العاشقى ءنومىرى 1999 جىلدىڭ 10 ماۋسىمىندا جارىق كوردى. ءبىر قىزىعى, ءدال سول كۇنى جاڭا استانامىزدىڭ ءبىرىنشى تۋعان كۇنى اتاپ ءوتىلىپ جاتقان. ءبىزدىڭ ەكىنشى جوبامىز دا وسىلاي ەلوردا تاريحىمەن ۇندەس بولىپ كەتتى. شىنىن ايتۋ كەرەك, «دەلوۆوي مير استانا» جۋرنالى – ەلوردامىزداعى ەڭ العاشقى جىلتىر قاعازدان جاسالعان جۋرنال. باسىلىمنىڭ جارىققا شىعۋىنا استانا اكىمدىگى تاراپىنان دا قولداۋ كورسەتىلدى. بىراق كەيىن ءبىز بۇل جۋرنالدى جاي عانا «دەلوۆوي مير» دەپ وزگەرتتىك. سەبەبى, باسىلىم, استانامەن عانا شەكتەلمەي, رەسپۋبليكا ايماقتارىنا تاراي باستادى.
جالپى, كەز كەلگەن ادام ءتيىمدى جولىن تاۋىپ, ەرىنبەي جۇمىس ىستەسە, كاسىپ كوزىن تابا الادى. بىراق, نە ءىستى باستاعاندا دا ويلانىپ, العا ناقتى ماقساتتار قويىپ, مۇمكىندىكتى شامالاپ, ەرتەڭگى كۇندى باجايلاپ العان ابزال.
بارشاعا بەلگىلى, ءبىزدىڭ ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ەركىن باسىلىمدار از شىققان جوق. بىراق, سولاردىڭ كوبى جابىلىپ قالدى. نەسىن جاسىرايىن, العاش جۋرنال شىعارعاندا مەنىڭ جوبامنىڭ ومىرشەڭدىگىنە دە كۇمانمەن قاراپ, ونى جابىلىپ قالادى دەپ ويلاعاندار از بولعان جوق. بىراق, مىنە, جۋرنال ون التى جىلدان بەرى شىعىپ كەلە جاتىر.
وسى تۇستا ايتا كەتەتىن تاعى ءبىر ماسەلە, ءبىز جۋرنالدىڭ العاشقى ءنومىرىن ورىس تىلىندە شىعارىپ, ەكىنشى ءنومىرىن تولىقتاي مەملەكەتتىك تىلدە دايىنداعانبىز. بىراق, ەكونوميكا تاقىرىبىن قاۋزايتىن قازاقشا جۋرنالدى وقيتىن اۋديتوريا از بولىپ شىقتى. سوندىقتان, ءۇشىنشى نومىردەن باستاپ, ءبىز ءوزىمىزدىڭ سالالىق باسىلىمدى ەكى تىلدە شىعارا باستادىق.
العاشقى جوبالارىم ءساتتى بولعاندىقتان, مەن بەرتىندە «وتباسىم» اتتى جۋرنال شىعاردىم. وعان, ارينە, ءوزىمنىڭ پرەزيدەنتتىڭ جانىنداعى وتباسى جانە ايەلدەر ىستەرى جونىندەگى كوميسسيانىڭ مۇشەسى بولعاندىعىم دا ىقپالىن تيگىزدى. مەملەكەتتىڭ ەڭ ماڭىزدى, ءمانى زور مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى – وتباسى قۇندىلىعىن ساقتاۋ ماسەلەسىنە وزىمشە ءۇن قوسقىم كەلدى. وعان ءتۇرلى ۇيىمداردان قولداۋ كورسەتىلىپ كەلەدى. نەگىزىنەن, «وتباسىم» جۋرنالىندا ۇزاق جىل وتاسىپ, اسىل تويلارىن وتكىزىپ جاتقان, تاجىريبەلى, ونەگەلى وتباسىلار تۋرالى جازىلادى. شاڭىراعى بەرىك وتباسىلارى بار مەملەكەت قانا ۇستانا الاتىن «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن دا ناسيحاتتاپ وتىرمىز. وتباسىنداعى تاربيە, سالت-سانا, ۇلتتىق ءداستۇر, تاعى باسقا قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن جانە وسىنداعى سالت-ءداستۇردىڭ ءوزى ءار ايماقتا ارقالاي بولىپ كەلەتىنىن كورسەتەتىن الۋان ءتۇرلى ايدارلار ارقىلى قىزىقتى ماتەريالدار جاريالاپ وتىرمىز. ەكى تىلدە شىعاتىن بۇل جۋرنال دا جاقسى تارالىمعا يە. ونى جازىلىپ الۋشىلاردىڭ قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. ەسەسىنە, ءار جوبانىڭ ءوزىنىڭ جەمىستى كەزەڭى بولادى عوي, «دەلوۆوي ءميردىڭ» تارالىمى ەپتەپ ازايدى. وعان, ارينە, كوپشىلىكتىڭ گازەت-جۋرنال الماي, وزىنە كەرەگىن ينتەرنەتتەن قاراي سالۋعا يكەمدەلىپ بارا جاتقانى تۇرتكى بولىپ وتىر. سول سەبەپتى, ءبىز بۇل باسىلىمدى ەلەكتروندى جۋرنالعا اينالدىرعالى وتىرمىز.
دايىنداعان:
ءنازيرا بايىربەك
