وتكەن جەكسەنبىدە گەرمانيادا ەلدىڭ پارلامەنتى – بۋندەستاگ سايلاۋى بولىپ ءوتتى. ونىڭ قورىتىندىسى كانتسلەر انگەلا مەركەلدىڭ ءتورتىنشى مەرزىمگە قىزمەتىندە قالاتىنىن كورسەتىپ بەردى. بىراق نەمىس ەلىنىڭ ءباسپاسوزى ىلە-شالا مۇنى «ارپالىستى جەڭىس» دەپ اتاپ ۇلگەردى.
ولاي بولاتىنى, ەل بيلەۋشىسى باسقاراتىن حدس-حسس وداعى سوڭعى جارتى عاسىرداعى ەڭ تومەنگى كورسەتكىشپەن, سايلاۋشىلاردىڭ بار-جوعى 33 پايىزدىق داۋىسىمەن كوشتىڭ باسىنا شىقتى. ونىڭ نەگىزگى قارسىلاسى – سدپگ پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى مارتين شۋلتس 20,5 پايىزدىق كورسەتكىشكە جەتتى. وسىلايشا, اتالمىش پارتيانىڭ تاريحىنداعى ەڭ تومەنگى ناتيجە تىركەلدى.
بۇل دا ەشتەڭە ەمەس, ەڭ تاڭعالارلىعى – ناتسيستىك سيپات پيعىلدى ۇستاناتىن وڭشىل باعىتتاعى «گەرمانيا ءۇشىن التەرناتيۆا» پارتياسى سايلاۋدا 12,6 پايىز داۋىس الىپ, بۋندەستاگقا ءۇشىنشى بولىپ ەنىپ كەتتى. بۇرىن پارلامەنتتە ورىن الۋ بىلاي تۇرسىن, تىرشىلىك ەتۋى بىلاي تۇرسىن, ءتىپتى اتىن اتاۋدىڭ ءوزى قىلمىس سانالىپ كەلگەن ەلدە ناتسيستەردىڭ بيلىكتىڭ تارماعىنا تەگەۋرىندى تولقىن بولىپ قوسىلۋى ەشكىم كۇتپەگەندەي توسىن وقيعا ەدى. ءسويتىپ, ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان كەيىن ءبىرىنشى رەت گەرمانيا پارلامەنتىنە ناتسيستەر كەلگەلى تۇر. بۇعان نە اسەر ەتتى, وعان قالاي جول بەرىلدى؟ سايلاۋ الدىندا انگەلا مەركەلمەن كواليتسيا قۇرۋدان باس تارتقان سوتسياليستەر ليدەرى مارتين ءشۋلتستىڭ پىكىرىنشە, اسىرە ۇلتشىلداردىڭ بۇلايشا بۇرق ەتىپ كوتەرىلۋلەرىنە كانتسلەردىڭ سوڭعى جىلدارداعى ارەكەتتەرى اپارىپ جەتكىزگەن.
ەلدە قازىر مۇنداي كوزقاراستاعى تۇلعالار كوپ. ماسەلەن, ساياساتكەر سارا ۆاگەنكنەحت مۇنىڭ گەرمانيادا ورىن الىپ كەلە جاتقان كوپ جىلعى ساياساتتىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ايتادى. «جۇرت كوپتەن بەرى تاعدىردىڭ تالكەگىنە لاقتىرىپ تاستالا سالعانداي كۇي كەشىپ كەلدى, – دەدى ول. – مۇنى ۇلكەن كواليتسيانىڭ ەكى پارتياسى جاسادى. بۇگىنگى بالاماشىلاردىڭ اكەسى مەن شەشەسى دە سولار. بۇل ەكەۋى ءوز ارەكەتتەرىنە وراي ءتيىستى جەمىستەرىن دە الىپ وتىر». ال گەرمانيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى زيگمار گابريەل سايلاۋ الدىندا كوپتەگەن نەمىس سايلاۋشىلارىنىڭ استىرتىن ميگراتسيا, قاۋىپسىزدىك جانە جۇمىسسىزدىق ماسەلەلەرى وڭدى شەشىلمەگەندىكتەن, وسىنىڭ جايىن ءبىر رەتكە كەلتىرۋگە ۋادە بەرىپ وتىرعان «گەرمانيا ءۇشىن التەرناتيۆا» پارتياسىنا داۋىس بەرەتىنىن مالىمدەگەن. «ەگەر ءبىز جۇرتتى نارازى رايدان قايتارىپ, دەر كەزىندە وزىمىزگە قاراي بۇرا الماساق, مۇنىڭ سوڭى ورنى تولماس سۇمدىق زارداپقا اپارادى. 1945 جىلدان بەرى ءبىرىنشى رەت رەيحستاگ (بۋندەستاگ رەيحستاگ عيماراتىندا) مىنبەرىنە ناعىز ناتسيستەردى شىعاراتىن بولادى» دەگەن ەدى ول. ونىڭ سول ايتقانى اقىرى ايداي كەلدى.
وسى ەكى ارالىقتا بەرلين, كەلن, فرانكفۋرت جانە ميۋنحەن سەكىلدى ءىرى قالالاردى «گەرمانيا ءۇشىن التەرناتيۆا» پارتياسىنىڭ جەڭىسىنە قارسىلىق بىلدىرگەن كوپشىلىكتىڭ ستيحيالى شەرۋلەرى شارلاپ ءوتتى. ولار كوشەلەر مەن ساياباقتار بويلارىندا ۇران سالىپ, ايقاي كوتەرۋمەن عانا شەكتەلىپ قالعان جوق, كەيبىر جەرلەردە پارتيا تەڭ توراعالارىنىڭ وتباسىلارىنا شابۋىل جاساۋ وقيعالارى ورىن الدى.
بىلاي قاراعاندا, اتالعان پارتيانىڭ پايدا بولعانىنا دا كوپ ۋاقىت وتە قويعان جوق. ونىڭ قۇرىلتاي سەزى 2013 جىلى عانا وتكەن. پارتيا سول جىلعى قىركۇيەكتە-اق بۋندەستاگ سايلاۋىنا قاتىسۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن 5 پايىزدىق كەدەرگى شەگىنەن وتە بىلگەن. ال سايلاۋدا 30-دان استام پارتيامەن جارىسقا ءتۇسىپ, الدىڭعى ساپتان تابىلدى. بۇعان, شىنىندا دا, ەلدىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا ورىن الىپ جۇرگەن جاعدايلار بىردەن-ءبىر سەبەپكەرلىك ەتتى. سوڭعى جىلدارى نەگىزگى سەرپىن بەرۋشى قوزعاۋشى كۇشى گەرمانيا بولىپ تابىلاتىن ەۋروپانىڭ ينتەگراتسيا ساياساتى كۇللى جۇرتتىڭ كوز الدىندا قيراي باستادى. مەركەلدىڭ بەلسەندى ارەكەتىنىڭ ارقاسىندا كارى قۇرلىق تەرەڭ داعدارىستى كەزەڭگە تاپ كەلدى. سولتۇستىك افريكا مەن تاياۋ شىعىستان كەلگەن ميگرانتتار تاسقىنى ەۋرووداق ەلدەرىن باسىپ قالىپ, ولارداعى ىشكى احۋالدىڭ تۇراقسىز حالگە ۇشىراۋىنا جول اشىپ بەردى. وسىنىڭ سالدارىنان ەۋروپاداعى داۋلەتى شالقىعان ساناۋلى باقۋاتتى ەلدىڭ ءبىرى – ۇلىبريتانيا وداقتى تاستاپ شىعۋعا ءماجبۇر بولدى. بۇل جاعداي گەرمانيانىڭ ارقاسىنداعى اۋىرتپالىقتى ارتتىرا ءتۇستى. بۇعان قوسا, بريتانيالىقتاردىڭ جولىن قۋعىسى كەلەتىن ەلدەر قاتارىن قالىپتاستىرىپ بەردى.
مۇنىڭ ارعى جاعىندا دونالد ترامپ باستاعان اقش اكىمشىلىگىنىڭ گەرمانياعا دەگەن قىسىمى كەنەت كۇشەيىپ كەتتى. اق ءۇي باسشىلىعى ەندى بەرليننەن سىرتقى قارىزدارىن تەز وتەۋ جونىندەگى ۋلتيماتۋمىن تاباندى تۇردە العا شىعاردى. بۇل جاعدايدا قاراپايىم نەمىس جۇرتى ەۋرووداقتىڭ داعدارىسقا ۇشىراعانى ءۇشىن كىنالى ادامعا ونشالىقتى قاتتى قولداۋ كورسەتە بەرمەۋگە ۇيعارعان سياقتى. الدە ولار مەركەلدەن ءوز ايىبىن مويىنداۋدى كۇتتى مە ەكەن؟
2015 جىلى انگەلا مەركەل ەلدىڭ شەبىن افريكادان, سيريادان كەلگەن مىڭداعان بوسقىندارعا ايقارا اشىپ تاستادى. مۇنداعى ونىڭ كوزدەگەن ماقساتتارىنىڭ ءبىرى دەموگرافيالىق ءوسىمى قاتتى توقىراۋعا ۇشىراپ وتىرعان ەلدىڭ اۋقىمىن جانعا تولتىرىپ, قوسىمشا ەڭبەك رەسۋرستارىن تارتۋ, ءسويتىپ, ەۋروپا ەكونوميكاسىن جوعارى دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرۋ بولعان سەكىلدى. كوشى-قون ساياساتىنىڭ كەلەسى دارمەنى گفر-گە تەك قانا جوعارى كاسىبي مامانداردى تۇراقتاندىرىپ الىپ قالۋعا سايدى. بىراق بۇل جوسپار كەيىن ءىشىنارا عانا ورىندالدى. ازىرگە نەمىس قوعامى بوسقىنداردى وزدەرىندە ورنالاستىرۋدان اسا كوپ پايدا تابا قويعان جوق. مۇنىڭ ەسەسىنە ميگرانتتار ەلدەرىنە رەكوردتىق مولشەردەگى وراسان زور قارجىلار جىبەرە باستاعاندارىمەن عانا ەرەكشەلەندى.
قالاي بولعاندا دا, وسىنداي نارازى كوڭىل كۇيدىڭ ناتيجەسىندە گەرمانيا ساياساتىنىڭ كوگىنە, سول ارقىلى كۇللى الەمنىڭ كوكجيەگىنە «ءۇشىنشى رەيحتى» كوكسەۋشىلەردىڭ جاڭا تولقىنداعى ۇرپاقتارى كەلگەلى جاتىر. ولاردىڭ بۇل باعىتتا, بۇل ماقساتتا قانشالىقتى تاباندى دا تەگەۋرىندى تىرلىكتەر جاساي الاتىنىن الداعى ۋاقىت كورسەتەدى. بىراق ەۋروپانىڭ قاق تورىندە ءناتسيزمنىڭ جاڭا قاۋپى پايدا بولۋى وقيعاسىنىڭ ءوزى دۇنيەنىڭ تىنىشتىعى مەن ونداعى حالىقتاردىڭ بەيبىت ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن ونشالىقتى ورنىقتى نىشان ەمەس.
سەرىك ءپىرنازار
