ادام مۇراتى مەن ادامشىلىق جول-ءبىلىم مەن بىلىككە, ءومىر ونەگەسىنە, ءتالىم-تاجىريبە نەگىزىنە اكەلىپ سايادى. بۇل, اسىرەسە, ءومىر تاعىلىمى مول, ەڭبەكپەن ەسەيگەن, ءبىلىم-عىلىم نارىمەن سۋسىنداعان, قالىڭ كوپتىڭ العىسىنا بولەنگەن ونەگەلى جاندار تابيعاتىنا ءتان بولىپ كەلەدى. وسى رەتتەن كەلگەندە, اكادەميك سەرىك قيراباەۆتىڭ ادامي الەمىنەن, ءبىلىمي باعىتتارىنان, عىلىمي ءھام شىعارماشىلىق مۇراسىنان ايقىن اڭعارىلاتىن ايرىقشا قۇبىلىستاردىڭ ءبىرى الاش ۇراندى جۇرتىنىڭ ءبىرتۇتاس مۇراتى مەن رۋحانياتىن, كوركەمدىك الەمىن زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىنىڭ اسىل ارناسى, باستى ارقاۋى ەتۋى ەدى.
ول, اسىرەسە, ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنا ارنالعان وقۋلىقتارىندا, ءبىلىمي-عىلىمي باعىتتارداعى ىرگەلى ىزدەنىستەرىندە, ماڭىزدى ماقالا مەن زەيىندى زەرتتەۋلەرىندە كەڭ كولەمدە كورىنىس بەرەدى. تاقىرىپتى كەڭ تۇردە اشىپ, ءىزدەنىس ارنالارىن الۋان سالىستىرۋلارعا قۇرىپ, ماڭىزدى باعىتتارعا ءمان بەرىپ, ءبىلىمي-عىلىمي تالداۋلار جۇرگىزىپ, اسىل ءسوزدىڭ جانر جۇيەسىنە, قاھارمان بولمىسىنا, كوركەمدىك قۇپياسىنا ەركىن ەنىپ, ەستەتيكالىق قۇندىلىقتار مايەگىنە, ءماتىن قۇرىلىمىنا, تىلدىك-ستيلدىك قۇبىلىستارعا زور ماڭىز بەرىپ, ءجىتى دەن قويادى. بايىپتى باعالاۋ مەن تالداۋلار جاسايدى.
… ۇلت مۇراتىن ۇلىقتادى
اكادەميكتىڭ ءومىر مۇراتى مەن ىرگەلى ەڭبەكتەرىنىڭ تۇتاس تابيعاتىنان ۇلتتىق قۇندىلىقتار قاينارى, قازاق رۋحانياتىنىڭ ماڭىزدى ماسەلەلەرى ايقىن اڭعارىلادى. الاش مۇراتى مەن ونىڭ قايراتكەر-قالامگەرلەرىنىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى, كەڭەستىك كەزەڭ تۇسىنداعى ءسوز ونەرىن قاراستىرۋ, قازىرگى ادەبي ۇدەرىستىڭ ءتۇيىندى تۇستارىن بايانداۋ مەن باعالاۋ, تانۋ مەن تالداۋ, سارالاۋ مەن سالىستىرۋلارعا ارقاۋ ەتىلەدى.
ورتا جانە جوعارى مەكتەپكە ارنالعان وقۋلىقتار مەن وقۋ قۇرالدارى, «كەڭەس داۋىرىندەگى قازاق ادەبيەتىنىڭ» قىسقاشا وچەركى, «قازاق ادەبيەتىنىڭ تاريحى» اتتى كوپ تومدىقتىڭ // كەڭەس ءداۋىرى // جالپى رەداكتسياسىن باسقارۋى – ۇلت پەن ۇرپاق الدىنداعى ادالدىق پەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ, عىلىم مەن عالىمدىقتىڭ كوركەم دە شىنايى ۇلگىسى, بەدەرلى بەلگىلەرىنىڭ ءبىرى.
سونداي-اق, ۇلتتىق ادەبيەتتانۋ مەن سىننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى, حح عاسىرداعى قازاق ادەبيەتىنىڭ ءار كەزەڭىنە ارنالعان ادەبي-عىلىمي زەرتتەۋلەر, مادەني مۇرا مەن ونى وقىتۋ جايى, قازىرگى ايتىستىڭ تاريحى مەن تاعىلىمدى تۇستارى, ءبىلىم-عىلىم جۇيەسى, ەلدىك-ەرلىك سيپاتتارى كەڭ كولەمدە اشىپ, كەشەندى تۇردە قاراستىرادى. ارتىق-كەم تۇستارىنا توقتالىپ, ونىڭ ارعى-بەرگى سيپاتتارىن ايقىنداپ, وزەكتى ماسەلەلەرىن قازىرگى كەزەڭنىڭ تالاپ-تىلەكتەرى تۇرعىسىنان بايىپتى باعالايدى.
اكادەميكتىڭ ەسىمى مەن ەڭبەگى قالىڭ كوپكە, ورتا جانە جوعارى مەكتەپ جۇيەسىندە جۇرگەندىكتەن بارشاسىنا تانىس ءھام ءومىر مۇراتى مەن ۇستانىمى, كوزقاراسى مەن قولتاڭباسى, تاقىرىپقا ادالدىعى مەن ەڭبەكقورلىعى, تاباندىلىعى مەن تۇراقتىلىعى تۇرعىسىنان دا ارداقتى ءارى اياۋلى. ادامي الەمى, ۇستازدىق ءھام عالىمدىق قىرلارى دا ءماندى.
ارداقتى ازاماتتىڭ ەڭبەكتەرىنە جاس كەزىمىزدەن-اق قانىق بولساق تا, كورىپ, كەزدەسىپ, قاتار قىزمەت ەتۋ مەنىڭ ۇلەسىمە 1980 جىلداردىڭ سوڭىندا ءتيىپتى. قىزمەتتە ادال, ەڭبەكتە تالاپشىل عالىم-سىنشى سىرت كوزگە لەزدە-اق ەمىن-ەركىن ارالاسىپ, ەمەن-جارقىن جۇزدەسىپ, ەسكى دوستاي كەزدەسىپ-قاۋىشاتىن, سوسىن-اق اڭگىمە تيەگىن بۇكپەسىز دە ەركىن, اعىل-تەگىل اعىتاتىنداردىڭ «قاتارىندا» كورىنبەگەنىمەن, بەلگىلى ءبىر ماسەلە, تاقىرىپ-تاپسىرما تۇسىندا نەمەسە ءتول ادەبيەتتىڭ جالپى ماسەلەلەرى تۋرالى تالقىلاۋ, سۇحباتتاردا ادالدىعى, ىسكەرلىگى, تازالىعى تانىلىپ تۇرادى. وزىندىك كوزقاراس ەۆوليۋتسياسى ايقىن, تانىم-تالعامى تەرەڭ ەكەندىگىن اڭعارۋ دا كوپ قيىندىق تۋعىزبايدى. اسىرەسە, كەڭەستىك كەزەڭ تۇسىندا تۋعان قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ باعىتتارى, جەكەلەگەن اقىن-جازۋشىلار مەن ولاردىڭ ءومىرى, شىعارماشىلىعى, ءسوز ونەرى جانرلارىنىڭ وزىندىك بەلگى-ەرەكشەلىكتەرى, كوركەمدىك-يدەيالىق نىساناسى تۋرالى وي-پىكىر, تولعامدارى دەرەك-دايەگىمەن, تالداۋ مادەنيەتىمەن, تانىم تەرەڭدىگىمەن دەن قويعىزار ەدى.
بىزدىڭشە, بۇل باعىتتاعى ىزدەنىس, ەڭبەكتەردىڭ قاي-قايسىسىنان دا بايىپتى بارلاۋ, تەرەڭ دە تياناقتى تالداۋ, جۇيەلى زەرتتەۋ مەن زەردەلەۋدىڭ ءار الۋان ۇلگىلى ۇردىستەرىن, ورنەكتى ونەگەلەرىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. ورتاق بەلگى-ەرەكشەلىكتەر رەتىندە ايتارىمىز: قايسىبىر ماقالا, زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى مەن وقۋلىقتاردان تاقىرىپقا ادالدىق ايقىن اڭعارىلادى. جان-جۇرەكپەن سەزىنىپ, كوڭىلى قالاعان تاقىرىپتى تانىپ-ءبىلىپ جازاتىنى, تالاپ پەن تالعامدى تەڭ ۇستايتىنى تەرەڭ تانىلادى. كوزقاراس پەن قولتاڭبادان دا ورتاق, ۇندەس جايتتار كوپتەپ كەزدەسەدى. مۇنىڭ ۇلت مۇراتىن ۇلىقتاۋ تۇستارىندا, ءسوز ونەرىنىڭ ارعى-بەرگى كەزەڭدەرىن ايقىنداۋ ساتتەرىندە, تانىمال تۇلعالاردىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىن, شىعارماشىلىق مۇرالارىن تانىپ-تالداعان كەزدە كوكەيكەستىلىگى اڭعارىلىپ, زارۋلىگى مەن وزەكتىلىگى ارتاتىنى انىق.
… الاش ارىستارىن ارداقتادى
كورنەكتى عالىمنىڭ شىعارماشىلىعىندا, اسىرەسە, «اقتاڭداق الەم» سىرلارى مەن ۇلتتىق-ازاتتىق كۇرەستى, حالىقتىق مۇرات-مۇددەنى, دەربەستىك-تاۋەلسىزدىكتى اڭساعان الاش ارىستارىن ارداقتاۋعا ارنالعان زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى («قازاقتىڭ تۇڭعىش رەۆوليۋتسيونەر-
دەموكراتتارى», «اقجولتاي اعىباي باتىر – ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ قاھارمانى», «ابايتانۋدىڭ كەزەكتى مىندەتتەرى», «جەڭىستەر مەن قاتەلىكتەر ساباعى» سەكىلدى ماقالالار مەن «جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ», «ادەبيەتىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرى», «ۇلت تاۋەلسىزدىگى جانە ادەبيەت» كىتاپتارى, ت.ت.) ەرەكشە ماڭىزعا يە دەپ بىلەمىز. ناقتىراق ايتساق, «جازىقسىز جازاعا ۇشىراپ, رەسپۋبليكادا وتىزىنشى جىلدارى ورىن العان زورلىق-زومبىلىقتىڭ» قۇربانى بولعان – ا.بايتۇرسىنوۆتىڭ, م.جۇماباەۆتىڭ, ج.ايماۋىتۇلىنىڭ شىعارماشىلىق مۇرالارىن جيناپ, جۇيەلەۋ ىسىنە ازامات-عالىم رەتىندە دە, ۇكىمەت كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ءارى م.اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى (بۇرىنعى) مىندەتىن اتقارا ءجۇرىپ, بەلسەندى تۇردە ۇلەس قوسقانداردىڭ ءبىرى اكادەميك سەرىك قيراباەۆ بولاتىن-دى.
عالىم-سىنشىنىڭ ەڭبەك, ءومىر جولدارىنا بايىپپەن دەن قويساق, ادەبي-عىلىمي شىعارماشىلىق جۇمىستارى ستۋدەنتتىك كەزەڭدە باستالعانىن بايقايمىز. ءباسپاسوز بەن باسپا ورىندارىندا («ادەبيەت جانە يسكۋسستۆو» جۋرنالىندا ءبولىم مەڭگەرۋشىسى, «پيونەر» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى) ىزدەنىس ىزدەرىن, قالام قۋاتىن بار قىرىنان جارقىراتا كورسەتكەنى دە تەرەڭ تانىلادى. بۇدان كەيىنگى كەزەڭدە, ناقتىراق ايتساق, 1957 جانە 1964 جىلدارى كانديداتتىق, دوكتورلىق ديسسەرتاتسيالار قورعاپ, «عابيدەن مۇستافين», «سپانديار كوبەەۆ», «ساكەن سەيفۋللين» سىندى ماڭىزدى مونوگرافيالارى قالىڭ كوپشىلىككە جەتتى. ورتا مەكتەپتەر مەن جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن وقۋلىقتار جازىپ, سىن-زەرتتەۋ كىتاپتارى («ورلەۋ جولىندا», «وكتيابر جانە قازاق ادەبيەتى», «ونەر ءورىسى», «ادەبيەت جانە ءداۋىر تالابى», «شىندىق جانە شەبەرلىك», «جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ», «ادەبيەتىمىزدىڭ اقتاڭداق بەتتەرى», ت.ت.), ادەبيەت تاريحى (جاناق, شورتانباي, اقان سەرى ت.ب.), تەوريالىق ماسەلەلەر (ادەبي اعىم مەن باعىتتار, سىن مەن سىنشى, ت.ت.), ءبىلىم-عىلىم جۇيەسى, ۇستازدىق ۇلاعات حاقىندا ەلىمىزدىڭ ادەبي-رۋحاني الەمىنە مول شىعارماشىلىق ۇلەس قوستى. ۇلتتىق ءسوز ونەرى قايراتكەرلەرىنىڭ ءومىر-تاعدىرىن, ۇلگى-ورنەكتەرىن كوركەمدىك-يدەيالىق تۇرعىدان, تىلدىك-ستيلدىك, شەبەرلىك اياسىندا قاراستىرىپ, عىلىمي تۇجىرىمدار, ءماندى دە بايىپتى بايلامدار جاسادى. قازاق ادەبيەتى مەن مادەنيەتى تاريحىنا ەلەۋلى ەڭبەك رەتىندە ۇستاز-قالامگەر س.كوبەەۆتىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى مەن «عابيدەن مۇستافين» تۋرالى بيوگرافيالىق وچەركىنە, «ساكەن سەيفۋللين» اتتى ماڭىزدى مونوگرافياسىنا بۇگىنگى كۇننىڭ تالاپ-تىلەگىمەن قاراساق, ادەبي-عىلىمي جۇمىستارعا ەرتە بەيىمدەلىپ, وسى سالالارداعى باعىت – ارحيۆتىك قۇجاتتارعا, دەرەك-دايەككە دەن قويۋ, شىعار-
ماشىلىق ەڭبەك-مۇرالاردىڭ كوركەمدىك-يدەيالىق سيپاتىنا, دۇنيەتانىم ءيىرىمدەرىنە, تىلدىك-ستيلدىك قىرلارىنا, وي مەن سوزگە, سىر مەن سەزىمگە جان-جاقتى ءمان بەرۋ ارقىلى نەگىزگى ەرەكشەلىك – بەلگىلەردى, تالانت تابيعاتى مەن قالام قۋاتىن, باسقا دا ماڭىزدى تۇستاردى تاپ باسىپ كورسەتە ءبىلدى.
اسىل ءسوزدىڭ اكادەميگى
ايتۋلى تۇلعا قازاق ادەبيەتىنىڭ دامۋ, وركەندەۋ جولىندا ەڭبەكتەرىمەن ەل قۇرمەتىنە بولەنگەن – ج.جاباەۆ, ب.مايلين, س.مۇقانوۆ, س.ءشارىپوۆ, م.داۋلەتباەۆ, ءا.تاجىباەۆ, م.قاراتاەۆ, س.ەرۋباەۆ, ي.بايزاقوۆ, س.امانجولوۆ, ءا.ابىشەۆ, ق.بەكحوجين, د.ابىلەۆ, ت.مولداعاليەۆ, ق.سالىقوۆ, ت.ب. اقىن-جازۋشىلار جونىندە ادەبي-عىلىمي ماقالا, وچەركتەر جازدى. وندا اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءومىرى مەن قىزمەتى, ەرەكشەلىكتەرى, ىزدەنىس مۇراتتارى مەن كوزقاراس ەۆوليۋتسياسى كەڭىنەن كورىنىس تاپتى.
تەگىندە, ۋاقىتپەن ۇندەسىپ, ۇلىلارمەن سىرلاسۋ – عاجايىپ قۇبىلىس, عالامات ۇلاعات. بۇعان ۇستاز-عالىم, سىنشى س.قيراباەۆتىڭ شىعارماشىلىق مۇراسى, كوزقاراس ەۆوليۋتسياسى, ىزدەنىس ىزدەرى جان-جاقتى دالەل بولا الادى. اسىل ءسوز – ارداعى, كوركەم وي – بايتاعى بولعانىنا دا كوز جەتەدى. ءبىز دە ءوز كەزەگىمىزدە, الاشتىڭ ارىستارىن ارداقتاعان ىزدەنىس, زەرتتەۋلەردىڭ جاراسىمدى جالعاسقانىن, ارنالى اعىستاي كەڭ ءورىس العانىن قالار ەدىك. قازىنالى بيىكتىڭ كەڭ ارناسى, ورنەكتى ءورىسى وسىعان كەلىپ سايادى.
راقىمجان تۇرىسبەك,
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور
