مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ «جاھاندىق سىن-تەگەۋرىندەر ءسامميتى» اتتى XI استانا ەكونوميكالىق فورۋمىنىڭ پلەنارلىق ماجىلىسىنە قاتىسىپ, سويلەگەن سوزىندە بيىلعى فورۋمنىڭ جاھاندىق سىن-تەگەۋرىندەرگە لايىقتى جاۋاپ تابۋ ماسەلەلەرىن دە قاراستىراتىنىن مالىمدەدى.
«اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ ونىمدىلىگى مەن رەسۋرستاردى پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ايتارلىقتاي ارتتىرۋ قاجەت. بۇل سالا ەندى جوعارى تەحنولوگيالىق سالالاردىڭ بىرىنە اينالۋعا ءتيىس. قازاقستاندا زاماناۋي جەتىستىكتەردى قولدانا وتىرىپ, 5 جىلدا اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ ونىمدىلىگىن
2,5 ەسە ارتتىرۋ ماقساتى قويىلىپ وتىر» دەپ اتاپ ءوتتى ەلباسى. سونىمەن بىرگە, نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستاندا اگلومەراتسيالاردى دامىتۋ جونىندەگى ستراتەگيا ىسكە اسىرىلىپ جاتقانىن, سونداي-اق استانانىڭ 20 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ بارىسىندا وتەتىن جىبەك جولى ەلدەرى ءىرى قالالارىنىڭ فورۋمى تۋرالى ايتتى.
نۇرسۇلتان نازارباەۆ اتالعان جاھاندىق 5 ترەند الەمدە ورىن الىپ جاتقان تۇراقسىزدىق جاعدايىنىڭ ارتا ءتۇسۋىنىڭ نەگىزگى فاكتورلارى بولىپ سانالاتىنىن جانە G-Global باستاماسىن ۇسىنعانىنا توقتالدى. بۇل باستاما G-7 جانە G-20 باستامالارىنا قاراعاندا بارلىق ەلدەردىڭ پىكىرلەرى مەن مۇددەلەرىن بىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك بەرىپ, مەيلىنشە تەڭگەرىمدى شەشىمدەر تابۋدىڭ ناقتى تەتىگىنە اينالا الادى. «وسى باسقوسۋدا ورنىقتى دامۋ, ەكونوميكالىق تەڭسىزدىكتى قىسقارتۋ, حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىقتىڭ, جالعان اقپارات تاراتۋدىڭ, كريپتوۆاليۋتانى قولدانۋ مەن ونى رەتتەۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرىن ايقىنداۋ ماسەلەلەرى تالقىلانادى. جاھاندىق داعدارىسقا قارسى شەشىمدەر ازىرلەۋ ىسىنە بۇكىل حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ اتسالىسۋى قاجەت ەكەنىن ەسكەرىپ, بۇل باستامانى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى اياسىنداعى الاڭدا جۇزەگە اسىرۋدى ۇسىنامىز» دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن مەملەكەت باسشىسى.
بۇل باسقوسۋ بۇرىنعىدان وزگەرەك…
17-19 مامىر ارالىعىندا «2018 اەف Global Challenges Summit» دەگەن اتاۋمەن وتكەن باسقوسۋعا الەمنىڭ 111 ەلىنەن 500-دەن استام سپيكەرلەر مەن
5 مىڭ ادام قاتىستى. مارتەبەلى مەيمانداردىڭ اراسىندا بۇۇ-نىڭ 8-ءىنشى باس حاتشىسى پان گي مۋن, ايگىلى فيزيك, تەوريالىق فيزيكانى جانە عالام قۇرىلىمى تۋرالى زاماناۋي تۇجىرىمدامالاردى دارىپتەۋشى ميتيو كاكۋ, «تسيفرلىق ەكونوميكا جونىندەگى باستامالار» اۆتورلارىنىڭ ءبىرى ەندريۋ ماكافي, امەريكالىق ونەرتاپقىش, ينجەنەر جانە پروگرامميست, Apple Computer كومپانياسىنىڭ تەڭ قۇرىلتايشىسى ستيۆ ۆوزنياك, فرانتسۋز ساياساتكەرى, فرانتسيانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى (2012-2017) فرانسۋا وللاند, بريتاندىق قارجىگەر, Chatham House توراعاسى دجيم و’نيل, ازيا ينفراقۇرىلىمدىق ينۆەستيتسيالار بانكىنىڭ پرەزيدەنتى تسزين ليتسيۋن, رەسەيلىك كاسىپكەر, «ياندەكس» كومپانيالار توبىنىڭ يەسى جانە باس ديرەكتورى اركادي ۆولوج جانە باسقالار بار. فورۋم شەڭبەرىندەگى پانەلدىك پىكىرتالاس, دوڭگەلەك ۇستەل, تۇساۋكەسەرلەردە ادامنىڭ ۇزاق ءومىر ءسۇرۋى, كەلەشەكتىڭ اقشاسى, ساندار الەمى, جاھاندىق قاۋىپسىزدىك, ءبىرتۇتاس ەكونوميكا, رەسۋرستار مەن قالالار الەمى, جاڭا تازا ەنەرگيا, بولاشاقتاعى تەحنولوگيالار سياقتى 11 جاھاندىق ماسەلە قىزۋ تالقىلاندى.
2050 جىلعى قالالار قانداي بولادى؟
قازىرگى تاڭدا عالامشار تۇرعىندارىنىڭ جارتىسىنان استامى قالالاردا تۇرادى. عالىمدار 2050 جىلعا قاراي جەر تۇرعىندارى سانى 10 ملرد ادامعا جۋىقتاپ, سونىڭ ىشىندە 70-80 پايىزى قالالاردا تۇراتىنىن بولجاۋدا. دەمەك, ادامزاتتىڭ بولاشاعى قالامەن تىكەلەي بايلانىستى. بىراق قالالار بارلىق ادامداردى قابىلداۋعا دايىن با؟ بولاشاقتىڭ قالالارى قانداي بولادى؟ بۇل تۋرالى فورۋمنىڭ 2-ءنشى كۇنى «مۇمكىن ەمەستى قايتارۋ. 2050 جىلعى قالالار كورىنىسى» اتتى پانەلدىك پىكىرتالاستا اڭگىمە ءوربىدى. بۇگىنگى تاڭدا الەم قالالارى ءوز كەلەشەگىنىڭ ۇزاق مەرزىمدىك جوسپارلارىن جاساۋدا. قىتايداعى شەتەلدەرمەن دوستىق قارىم-قاتىناس جاساۋ قاۋىمداستىعىنىڭ ديرەكتورى لي شينليۋ وتە قىزىقتى تۇساۋكەسەر وتكىزدى. ونىڭ ايتۋىنشا, جاڭا عاسىرداعى تەحنولوگيالىق توڭكەرىس قالالاردىڭ قىزمەتىن, كەلبەتىن مۇلدەم وزگەرتەدى. «قالا – وركەنيەتتىڭ سيمۆولى. الداعى ۋاقىتتا ول ادامداردىڭ ءومىرى ءۇشىن اسا جايلى, قولايلى مەكەن عانا بولماق. مىسالى, قىتاي ۇكىمەتى بەيجىڭنەن شەتكى اۋدانىنان مۇلدەم جاڭا تۇرپاتتاعى قالا سالۋدى ۇيعاردى. شوان تولىقتاي جاسىل, يننوۆاتسيالىق مەكەن بولماق. ونىڭ تۇرعىندارى اپات, توتەنشە جاعداي دەگەن ماسەلەگە باس اۋىرتپايدى. سەبەبى كەز كەلگەن اپاتتىڭ الدىن الۋ, تەز ارادا جويۋ جۇيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرىلەدى. ونىڭ اۋاسى دا, كوشەلەرى دە, الەۋمەتتىك ورتاسى دا مۇلدەم باسقاشا. ول جەردە الەمدەگى ەڭ وركەنيەتتى قالا سالىنادى» دەدى ول.
«اقىلدى» قالالاردى قۋىپ جەتەمىز
كەشە كونگرەس-ورتالىقتا «قالالار «اقىلدى» بولىپ تۋا ما؟» دەگەن تاقىرىپتا دوڭگەلەك ۇستەل ءوتتى. وسى جيىندا استانا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ماليكا بەكتۇروۆا استانانىڭ «اقىلدى» قالا تۇرعىسىنان قالاي دامىعانى جونىندە ءسوز سويلەدى. ونىڭ ايتۋىنشا, 5-6 جىل بۇرىن جاسالعان دامۋ ستراتەگياسى ءوز جەمىسىن بەرۋدە. «ءبىز ەڭ الدىمەن قوعامدىق ورتانى, الەۋمەتتىك قىزمەتتى بارىنشا جەتىلدىرۋگە كۇش سالدىق. مىسالى, قاۋىپسىزدىك جۇيەسىن الايىق. «اقىلدى» تەحنولوگيالاردىڭ ناتيجەسىندە وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا قىلمىس – 37 پايىزعا, كوشەدەگى جول-كولىك وقيعالارى 40 پايىزعا ازايدى. استانادا قازىر قوعامدىق كولىك ەڭ قاۋىپسىز جاعدايدا» دەدى ول. سونىمەن قاتار, بۇرىن قاعاز تۇرىندە بەرىلەتىن قىزمەتتەر ونلاين-تارتىپكە كوشكەنىن ايتتى. «سمارت-استانا» قوسىمشاسى ارقىلى قازىر حالىققا 17 قىزمەت ءتۇرىن كورسەتەمىز. كەز كەلگەن كولىكتىڭ كەستەسىن, بيلەتىن دە ۇيدە وتىرىپ ساتىپ الاسىز. ۆەلوسيپەدتى جالعا الۋعا, اۆتوبۋسقا مىنۋگە قاجەتتى كارتانى دا ونلاين تولتىراسىز. بۇل – از عانا ۋاقىتتا جەتكەن جەتىستىگىمىز. الداعى ۋاقىتتا «اقىلدى» قالالاردى قۋىپ جەتەمىز!» دەدى م.بەكتۇروۆا.
روبوت بارلىق جۇمىستى اۋىستىرادى دەگەن قاۋىپ جوق
فورۋمدا جۇرتتىڭ نازارىن وزىنە ەرەكشە اۋدارعان ادامنىڭ ءبىرى – الەمگە ايگىلى فيزيك, تەوريالىق فيزيكانى جانە عالام قۇرىلىمى تۋرالى زاماناۋي تۇجىرىمدامالاردى دارىپتەۋشى, «مۇمكىنسىزدىكتەر تەورياسى» بەستسەللەرىنىڭ اۆتورى ميتيو كاكۋ. ول كەلەشەكتە ەسەپشى, بروكەر سياقتى ماماندىقتى قۇلتەمىر اۋىستىرادى دەگەن پىكىر ايتتى. «قازىر ولار پانا, اس ىزدەگەن تاراقاندارعا قاتتى ۇقسايدى. بىراق ۋاقىت وتە «اقىلدى» بولادى. تىشقان, اتجالمان, قويان, قاسقىر, يت ءتارىزدى داميدى. جۇزجىلدىقتىڭ سوڭىندا ولار مايمىلدى قۋىپ جەتەدى. ءتىپتى ايتقانىڭدى تىڭداعىش ماشينادان كىسى ولتىرۋشىگە دە اينالۋى مۇمكىن» دەپ ساقتاندىردى عالىم. م.كاكۋدىڭ ايتۋىنشا, ادۆوكات, زاڭگەر, عالىم, پوليتسەي, ارتىستەر ەش ۇرەيلەنبەي-اق قويسىن. سەبەبى بۇل ماماندىقتاردى قۇلتەمىرلەر اۋىستىرا المايدى.
فيزيك-تەورەتيك قاتىسقان جيىنداردىڭ بىرىندە مارتەبەلى مەيمانعا ءبىر-ەكى ساۋال قويدىق
– ميتيو مىرزا, قازىرگى كەزدە الەمنىڭ دامىعان ەلدەرىندە جۇمىس ورىندارىن قۇلتەمىرلەر اۋىستىرۋدا. مىڭداعان ادامدار جۇمىسسىز قالىپ جاتىر. بۇدان قانداي دا ءبىر زور قاۋىپ بار ما؟
– وسى باسقوسۋدا ايتقانىمداي, روبوتتار كوپتەگەن سالالاردا قولدانىلۋدا. مىسالى, مەديتسينادا ىسىك اۋرۋلارىن تەز انىقتاۋعا كومەك بەرەدى. ناۋقاستاردى ەمدەۋدە دە جاردەمى مول. بىراق ولار ادامنىڭ بەت-الپەتىن انىقتاۋعا ءالى دارمەنسىز. ءوندىرىس ورىندارىندا كەيبىر اۋىر جۇمىستاردى قۇلتەمىرلەر اتقارىپ ءجۇر. لاس جۇمىستاردى دا ولارعا سەنىپ تاپسىرۋعا بولار ەدى. مىسالعا, كادىمگى كۇل-قوقىستى جيناۋدى الايىق. ولار كۇل-قوقىستى جيناپ الىپ, جۇك كولىكتەرىنە تيەي المايدى. ءوزىڭىز ويلاڭىزشى, قۇلتەمىر ۇشاقتى باسقارا الا ما؟ جوق! ونداي ۇشاق جەرگە قۇلايدى. ويتكەنى ول ادام سياقتى ويلاي المايدى. ال ادامنىڭ ويلاۋ دارەجەسىنە جەتۋى ءۇشىن كوپتەگەن عاسىرلار كەرەك.
– ءسىز ولار شىعارماشىلىق جانە يننوۆاتسيالىق جۇمىستاردى دا اتقارا المايدى دەگەندى ايتتىڭىز.
– ءيا. الەمگە تانىمال روك-ن-رولل – انگليانىڭ رۋحاني بايلىعى. ونى ادامزاتتىق قۇندىلىق دارەجەسىنە جەتكىزگەن – ادام. ال قۇلتەمىرلەر ءان شىعارىپ, بي بيلەي الا ما؟ جوق! ولار ءان شىعارا المايدى, ءتىپتى ادام شىعارعان ءاندى كوشىرە المايدى. دەمەك, يننوۆاتسيالىق جانە شىعارماشىلىق جۇمىستاردى قۇلتەمىرلەر ەشقاشان اۋىستىرا المايدى دەگەن ءسوز. بۇل جەردە الداعى ونداعان جىلداردى ايتىپ تۇرمىن.
