استانا – الەمدىك دەڭگەيدەگى قالا. ەلوردانىڭ بۇل مارتەبەسى «Astana Invest 2015» VI حالىقارالىق ينۆەست فورۋمى اياسىندا ايقىن كورىندى. القالى جيىندا الەمنىڭ وتىز شاقتى الپاۋىت ەلىنەن كەلگەن ءۇش مىڭنان استام وكىل باس قوستى. بۇلاردىڭ ءبارى دە – بيزنەستە ۇلكەن جەتىستىككە جەتىپ, دۇنيەجۇزىنە بەلگىلى بولعان تۇلعالار. كوپشىلىگى بيزنەس قاۋىمداستىققا ىرى ينۆەستور رەتىندە دە تانىمال. مىنە, وسىنداي ۇلكەن ورتاعا استانانىڭ ينۆەستيتسيالىق جاعدايى, ەكونوميكالىق الەۋەتى, وزىق تەحنولوگيالارى مەن بىرەگەي ءوندىرىسى جان-جاقتى تانىستىرىلدى. «استانادا جاسالعان», «Smart استانا», «استانا EXPO-2017», «زاماناۋي قالالىق كولىك», «استانا لرت», «اstana Solar» جانە ەلوردالىق كاسىپكەرلەردىڭ وزگە دە ينۆەستيتسيالىق جوبالارىنىڭ كورمەسىن اسىقپاي ارالاعان مارتەبەلى مەيماندار, بەدەلدى ينۆەستورلار ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق كۇش-قۋاتىنا جوعارى باعا بەردى.
فورۋم جۇمىسى سالتاناتتى جاعدايدا باستالعاننان كەيىن قر پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتاەۆ ءسوز الدى. ول قازاقستاننىڭ بيزنەسكە قولايلى ەل رەتىندە تانىلىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى. سوڭعى ون جىل كولەمىندە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋدا جاقسى ناتيجەلەر بايقالعان. كوپتەگەن اۋقىمدى جوبالار جۇزەگە اسقان. وسىنداي جوسپارلى ىستەر جۇيەلى جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقاندىقتان قازاقستان جاھاندىق باسەكەلەستىك كورسەتكىشى بويىنشا العاشقى 40 ەلدىڭ قاتارىنا كوتەرىلگەن. باقىتجان ءابدىرۇلى ءسوز اراسىندا ەلىمىزدەگى سالىقتىق جەڭىلدىكتەر تۋرالى دا باياندادى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىن ينۆەستورلارعا 25 جىلعا دەيىن جالعا بەرۋ ماسەلەسى تۇپكىلىكتى شەشىلگەنىن دە قاپەرگە سالا كەتتى. مۇنىڭ ءبارى – ەلىمىزگە ينۆەستورلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ, ولاردىڭ سەنىمدى جۇمىس جاساۋىنا قولايلى جاعداي قالىپتاستىرۋ ماقساتىندا جۇزەگە اسىرىلعان شارالاردىڭ ءبىر پاراسى. ەلىمىز الەمدەگى وزىق ەلدەردىڭ, سونىڭ ىشىندە مەملەكەت-قالا سينگاپۋردىڭ بىرەگەي تاجىريبەلەرىن قولدانۋعا, ونى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەرىنە لايىقتاپ ەنگىزۋگە باسا كوڭىل بولىنەتىنىن دە جەتكىزدى.
بۇدان سوڭ مىنبەگە كوتەرىلگەن استانا قالاسىنىڭ اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ەلورداعا قىزىعۋشىلىق تانىتقان ءىرى ينۆەستورلارعا, جالپى قۇرمەتتى قوناقتارعا العىسىن ءبىلدىردى. ونىڭ ايتۋىنشا, استاناعا وسى ۋاقىتقا دەيىن 100 ملرد دوللار ينۆەستيتسيا تارتىلعان ەكەن. بۇل – ەلوردامىزدىڭ بيزنەسكە قولايلى ورتا ەكەنىنىنە ايقىن دالەل بولسا كەرەك.
– ەلوردامىز كۇن وتكەن سايىن قارىشتاپ دامىپ كەلەدى. سوڭعى ۋاقىتتا ەلىمىز بويىنشا جالپى ايماقتىق ءونىم كورسەتكىشىندە استانانىڭ ۇلەسى ءۇش ەسە ارتتى. تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى دا قىزۋ قارقىنمەن ءجۇرىپ جاتىر. مۇنىڭ ءبارى ءبىزدىڭ ەكونوميكالىق ءال-اۋقاتىمىزدىڭ جوعارى ەكەنىن كورسەتەدى. ءبىز ءار ينۆەستورمەن جەكە جۇمىس ىستەۋگە ءازىرمىز, ولاردىڭ ىسكەرلىك قىزىعۋشىلىقتارىنا بارىنشا قولداۋ جاسايمىز. سول سەبەپتەن دە بىزدە جەكە بيزنەستىڭ كاپيتالىنا ەشقانداي قاۋىپ-قاتەر جوق. وزدەرىڭىز قالاعان نارىقتى يگەرۋگە اشىق, قولايلى تەكتىكتەردى قينالماي تابۋلارىڭىزعا بارلىق مۇمكىندىكتەر بار. ونىڭ ۇستىنە نارىقتى يگەرۋدى قولعا الۋ جولدارى زامان تالابىنا ساي ۇنەمى جاڭارتىلىپ وتىرادى. بولاشاقتا «EXPO-2017» كورمەسى نەگىزىندە قازاقستاندا قارجىلىق ورتالىق قۇرىلاتىن بولادى. ول اعىلشىن قۇقىعى نەگىزىندە دۋبايداعى ەڭ ءىرى قارجىلىق ورتالىق سەكىلدى جۇمىس ىستەيدى. قازاقستان وسىعان وراي 20 وزىق قارجىلىق مەملەكەتتىڭ قاتارىنان كورىنەدى دەگەن ويدامىز. وسىعان بايلانىستى قازىر كوپتەگەن ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلۋ ۇستىندە, – دەدى ادىلبەك رىسكەلدىۇلى.
ءيا, بۇل قارجى ورتالىعى استانانى ينۆەستورلار قورىقپاي اقشا قۇياتىن قالاعا اينالدىرۋى ءتيىس. استانا قارجى ورتالىعىندا جۇمىس جاسايتىن كاسىپورىندار نەمەسە كاسىپكەرلەر 50 جىلعا دەيىن سالىقتان بوساتىلادى ەكەن. ولاردىڭ قۇقىعىن حالىقارالىق اربيتراج قورعايدى. سوندىقتان, قارجى ورتالىعىنا قاتىساتىن بولاشاق ينۆەستورلارعا ەشقانداي قاۋىپ-قاتەر جوق دەسە دە بولادى.
ەلوردا اكىمى يندۋستريالدى پارك, «استانا – جاڭا قالا» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى تۋرالى دا كەڭىرەك اڭگىمەلەدى. بۇل پاركتە قازىرگى ۋاقىتتا ينۆەستيتسيالىق كولەمى 1 ميلليارد دوللار بولاتىن الپىسقا جۋىق جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقان كورىنەدى. كاسىپورىندار شىعارعان ءونىمنىڭ جالپى قۇنى 2 ملرد دوللاردان اسقان. قالانىڭ ينفراقۇرىلىمىن جاڭعىرتۋ باعىتىندا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالار دا كەڭىنەن ەنگىزىلەدى.
ينتەللەكتۋالدى كولىك جۇيەسى مەن استانا قالاسىنىڭ تىرشىلىك جۇيەسىن كەشەندى قامتاماسىز ەتۋ دە جاقسى جولعا قويىلعان.
– استانانىڭ ەكونوميكالىق-ىسكەرلىك الەۋەتى جوعارى بولاشاقتىڭ قالاسى ەكەنىنە ءبارىڭىز دە كەشەلى بەرى ءشۇباسىز كوز جەتكىزدىڭىزدەر دەپ ويلايمىن. مۇندا بىرەگەي جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋعا جول اشىق, بارلىق مۇمكىندىكتەر جاسالعان. ەلوردامىزدىڭ ينۆەستيتسيالىق قولايلى جاعدايى قازىرگى زامانعى تەحنولوگيالارمەن جۇمىس جاسايتىن جاڭا ءوندىرىس ورىندارىنىڭ قۇرىلۋىنا سەپتىگىن تيگىزەدى. بۇگىنگى فورۋم اياسىندا قازاقستاندىق جانە شەتەلدىك كومپانيالار اراسىندا جالپى قۇنى 1,99 ميلليارد دوللار بولاتىن 34 مەموراندۋمعا قول قويىلماقشى. بۇل كەلىسىمدەر بارلىق تاراپتار ءۇشىن جەمىستى بولارى ءسوزسىز. فورۋمعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارىنە ساتتىلىك تىلەيمىن. سىزدەردى حالىقارالىق «EXPO-2017» كورمەسىنە دە بەلسەندى قاتىسۋعا شاقىرامىن, – دەپ اياقتادى ءسوزىن ادىلبەك جاقسىبەكوۆ.
فورۋمدا امەريكالىق ميللياردەر دجيم رودجەرس, «fDi» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى كورتني فينگار, جاھاندىق باسەكەلەستىك يندەكسىنىڭ اۆتورى كساۆەر سالا-ي-مارتين, SYSTRA كومپانياسىنىڭ شىعىس ەۋروپا بويىنشا ديرەكتورى الان گودري, ءومىر سۇرۋگە قولايلى قالالار ورتالىعىنىڭ دامۋ مۇمكىندىكتەرى بولىمشەسىنىڭ ديرەكتورى و تۋان كي, World Free Zones Organization باس ديرەكتورى سامير امرۋني, مالايزيالىق «APEC» كومپانياسىنىڭ ەكس-اتقارۋشى ديرەكتورى مايكل تەي سياقتى بەلگىلى بيزنەسمەندەر قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالۋعا مۇددەلى ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. ماسەلەن, دجيم رودجەرس قازاقستاننىڭ كەڭ بايتاق دالاسى قىزىقتىراتىنىن ايتتى. وسىنداي تىڭ جاتقان دالادا اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قارجى سالۋ تۋرالى وي ونى بىرەر كۇننەن بەرى مازالاپ جۇرگەنىن جاسىرمادى.
فورۋمنىڭ ءبىرىنشى ءبولىمىن «fDi» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى كورتني فينگار قورىتىندىلاپ, استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ باسشىلىعىنا «استانا GlobalFreeZoes رەيتنگىدەگى جاڭا قالا» نوميناتسياسىنداعى سەرتيفيكاتىن تاپسىردى. بۇدان سوڭ استانا قالاسى اكىمدىگى مەن «Global Gas Group» جشس اراسىندا استانا قالاسىن گازداندىرۋ جوباسىن ىسكە اسىرۋدا جانە قىتايلىق «China Railway Asia-Europ Constraction Invesment Co. Ltd.» كومپانياسىمەن جوبانى ىسكە اسىرۋداعى ءوزارا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. ەلىمىزدەگى يننوۆاتسيالار كوشباسشىسى سانالاتىن ەلەكتروندى-وپتيكالىق اسپاپتار وندىرىسىمەن اينالىساتىن «قازاقستان اسەلسان ينجينيرينگ» جشس, تاڭداۋلى ەكسپورتتاۋشى رەتىندە «لوكوموتيۆ قۇراستىرۋ زاۋىتى» اق, ماشينا جاساۋدا كوش باستاپ كەلە جاتقان «تۇلپار-تالگو» جشس, قۇرىلىس يندۋسترياسىندا ۇزدىك تانىلعان تەمىر-بەتون بۇيىمدارىن وندىرەتىن «ابك ماقسات» جشس, بالامالى ەنەرگەتيكانى دامىتۋدا تاڭداۋلى جوبانى قولعا العان «استانا سولار» جشس ينۆەستيتسيالىق جوبا سەرتيفيكاتتارىنا يە بولدى.
ال تۇستەن كەيىن بىرنەشە جينالىس زالىندا «استانا – تۇراقتى دامۋشى قالا», «استانا كولىكتىك جانە ينفراقۇرىلىمدىق حاب», «استانا يننوۆاتسيالىق حاب», «مۋنيتسيپالدىق كولىك» دەگەن تاقىرىپتار بويىنشا سەسسيالار مەن شەبەرلىك سىنىپتارى قاتار ءجۇردى. وسىنىڭ ىشىندە «استانا يننوۆاتسيالىق حاب» جوسپارلى سەسسياسىنا باسقوسقاندار يننوۆاتسيالىق يدەيالار تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالدى. سەسسياعا اقش, كانادا, سينگاپۋر, ۆەنگريا ەلىنەن كەلگەن بيزنەسمەندەر قاتىسقان بولاتىن. ولار ءوز ەلدەرىندەگى يننوۆاتسيالىق جوبالاردى مىسالعا كەلتىرە وتىرىپ, قىزىقتى بايانداما جاسادى. قازاقستان تاراپىنان بۇعان يننوۆاتسيالىق جوبالار بويىنشا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن 12 كومپانيا وكىلى قاتىستى. جيىننىڭ تاقىرىبى «Smart استانا: يدەيادان ونى جۇزەگە اسىرۋعا دەيىنگى جول» دەپ اتالعاندىقتان, ەڭ العاشقى بولىپ ءسوز العان استانا قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ءنۇرالى اليەۆ «Smart استانا» جوباسىنا كەڭىرەك توقتالدى:
– ايقىن ماقساتتار ناقتى ناتيجەلەرگە جەتكىزەتىنى بەلگىلى. سوندىقتان, ءبىز دە بولاشاق بيىكتەردى باعىندىرۋ ءۇشىن الدىمىزعا جان-جاقتى ويلاستىرىلعان ناقتى ماقساتتار قويىپ وتىرمىز. سونىڭ ەڭ باستىسى – استانانى الەمدەگى ەڭ دامىعان 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسۋ. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن 2014 جىلى «Smart استانا» جول كارتاسىن ازىرلەگەن ەدىك. ونى ازىرلەۋ بارىسىندا الدىمەن پاريج, شانحاي, بارسەلونا, ريگا سياقتى «اقىلدى قالالاردىڭ» ءىس-تاجىريبەسىن جان-جاقتى زەرتتەگەن بولاتىنبىز. سوندىقتان كۇتكەن ناتيجەگە قول جەتكىزدىك. Smart تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ ارقاسىندا استانا تۇرعىندارى ساپالى قىزمەتتەرگە قول جەتكىزدى, وندىرىستىك شىعىن ازايا باستادى. ءبىز بۇگىنگى باسقوسۋدا «Smart استانا» جوباسىنىڭ قازىرگى جاعدايى مەن بولاشاق دامۋ باعىتىن تالقىعا سالامىز, – دەپ ءسوزىن تۇيىندەدى ن.اليەۆ.
«اقىلدى قالالار» دامىتۋ ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى بيلل حاتچيسوننىڭ «اقىلدى قالالار جانە ۇلكەن مۇمكىندىكتەر, دەرەكتەر» تاقىرىبىنداعى بايانداماسى دا اسا قىزىقتى بولدى. ال, ASTAINABLE جوباسىنىڭ ناتيجەلەرىمەن Egic International كومپانياسىنىڭ ەۋروپا جانە ورتا ازيا ەلدەرى بويىنشا ديرەكتورى مەتيۋ لۋسە تانىستىردى. بۇل جوبا استانادا 2014 جىلى وتكەن VII استانا ەكونوميكالىق فورۋمنان سوڭ قولعا الىنعان ەدى. سوندا ASTAINABLE جوباسىن بىرلەسىپ ىسكە اسىرۋ بويىنشا استانا اكىمدىگى مەن فرانتسيالىق EIFFAGE-EGIS-GDFSUEZ كونسورتسيۋمى اراسىندا مەموراندۋمعا قول قويىلعان بولاتىن. بۇل جوبا قالا نىساندارىن جانە كوممۋنيكاتسيالارىن بىرىڭعاي 3D كارتاعا قوسۋدى قولعا الدى. سونىڭ ناتيجەسىندە قالاداعى ءتۇرلى وقيعالاردى الدىن الا باعالاۋ, قوسىمشا كوممۋنيكاتسيالاردى سالۋ جۇمىستارى جەڭىلدەگەن. سونىمەن قاتار, قالا تۇرعىندارىنىڭ اشىق رەسۋرستى قولدانۋىنا مۇمكىندىك تۋا باستاعان.
بۇدان سوڭ «استانا – قاۋىپسىز قالا» جوباسىن دامىتۋ, «اقىلدى قالانى» سالۋ ءۇشىن اقپاراتتىق كەڭىستىك قۇرۋ, ەنەرگيانى جيناقتاۋ جۇيەسىن پايدالانۋ ارقىلى بولىنگەن ەنەرگورەسۋرستاردى ءتيىمدى تۇردە كادەگە اسىرۋ تاقىرىپتارىندا دا تۇششىمدى اڭگىمەلەر ايتىلدى.
«Astana Invest 2015» VI حالىقارالىق ينۆەستتسيالىق فورۋمى اياسىندا بىرقاتار ستراتەگيالىق ماڭىزدى مەموراندۋمدارعا قول قويىلدى. سونىڭ ءبىرى – استانا قالاسى اكىمدىگى مەن يراندىق «Pars Iran Group» كومپانياسى اراسىنداعى دايىن تاعام تۇرلەرىن شىعارۋ تۋرالى كەلىسىم. جوبا اياسىندا مەكتەپتەر, جوعارى وقۋ ورىندارى, اۋرۋحانا سەكىلدى الەۋمەتتىك مەكەمەلەر ءۇشىن دايىن تاعام تۇرلەرى شىعارىلاتىن ءوندىرىس قۇرىلماق. وزىق تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالاتىن ءوندىرىس ورنى استانانىڭ سانيتارلىق جاعدايىن جاقسارتىپ قانا قويماي, ازىق-تۇلىك نارىعىنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتپەك.
جالپى, فورۋم ءوزىنىڭ دىتتەگەن ماقساتىنان شىقتى. اتاعى الەمگە ايگىلى ينۆەستورلار باس قوسقان جيىن ينۆەستيتسيالار يىرىمىنە اينالىپ جۇرە بەرگەندەي اسەر بەردى. الدىن الا جوسپار بويىنشا قىرىققا جۋىق مەموراندۋمعا قول قويىلدى. بۇلاردىڭ ءبارى دە – ەل ەكونوميكاسىن, استانانىڭ الەۋەتىن ارتتىراتىن, حالىققا پايداسى زور جوبالار. ءساتىن سالىپ, ەل-جۇرتىمىزعا يگىلىگى مول بولعاي دەيمىز.
مەندوللا شامۇراتوۆ
