جىلدار بويى ەستىپ كەلگەن تسيفرلاندىرۋ تۋرالى اڭىزىمىزدىڭ اقيقاتى ءبىر جىلدا-اق اشىلا سالدى. ىندەت ەلىمىزدەگى تسيفرلاندىرۋ مەن اقپاراتتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ مۇشكىل ءحالىن كورسەتىپ, كوپ جىلعى بىلىقتى اشكەرەلەدى. باسىمىزعا كۇن تۋعاندا ەلىمىزدىڭ شالعاي ايماقتارىنىڭ ءالى دە عالامتوردان ماقۇرىم جاتقانىن, ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, الەۋمەتتىك قولداۋ كورسەتۋ سالالارىنا دا تسيفرلاندىرۋدىڭ ءيىسى جەتپەگەنىن بىلدىك. دەگەنمەن قولىمىزدان كەلگەنشە قايرات قىلىپ, جوقتان بار جاساعانىمىز دا وتىرىك ەمەس. ءتىپتى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ تا باعدارلامانى قايتا قاراۋدى تاپسىردى. وسىلايشا كوروناۆيرۋس ۇيىقتاپ جاتقان «تسيفرلى قازاقستاندى» قايتا وياتتى.
جىر بولعان 42500
ينتەرنەتتىڭ الەگى اقىسىز ەڭبەك دەمالىسىنا كەتىپ, جۇمىسسىز قالعان ازاماتتارعا وتەماقى بەرۋدەن باستالدى. بيلىكتەگىلەر eGov پورتالى ارقىلى ءوتىنىش قالدىرۋعا كەڭەس بەردى. بۇل حاباردى ەستىگەن جۇرتتىڭ ءبارى جاپاتارماعاي پورتالعا اعىلىپ, ءبىر ساعاتتا 15 ملن ادام كىرىپ, سايتتى ىستەن شىعاردى. كەيىن 42500.enbek.kz سايتى اشىلدى. بىراق ول دا مۇنداي اۋىرتپالىقتى كوتەرە العان جوق. ءبىر جالاقى الىپ, ءبىر نەسيەسىن تولەپ جۇرگەن جۇرت قاۋىپتى ىندەتكە قاراماستان حقكو-عا اعىلدى. Telegram-بوتقا جولى بولعان 2 ملن ادام ءوتىنىش بەرىپ ۇلگەرگەن. وسى ناۋقان كەزىندە ەلىمىزدەگى ينتەرنەت پايدالانۋشىلار 3 ەسەگە وسكەن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, كارانتيندە حالقىمىزدىڭ 40 پايىزى كۇن سايىن 7 ساعاتىن عالامتوردا وتكىزىپتى. ويتكەنى باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا قازاقستانداعى ءموبيلدى تاريفتەر سۋ تەگىن. ينتەرنەتتىڭ ارزاندىعى جاعىنان الەمدە 3-ورىندامىز. 2018 جىلى قازاقستانداعى تسيفرلى ساۋاتتىلىق 77 پايىزدى قۇراعان. جوسپار بويىنشا بيىل 80, ءارى قاراي 85 پايىزعا جەتپەك ەدى. بىراق ساراپشىلار پاندەميادان كەيىن عالامتور پايدالانۋشىلاردىڭ سانى كۇرت وسەتىنىن, ەلەكتروندى قىزمەتتەر ءۇشىن ارنايى ورتالىق اشپاسا بولمايتىنىن ايتىپ ءجۇر.
ونلاين ءبىلىمدى دە الدىق
ينتەرنەتتەگى پروبلەمالار اقپاراتتاندىرۋ جۇيەسىندە دە قايتالاندى. 42500 تەڭگەنىڭ جىرى بىتپەي جاتىپ كارانتيندەگى بالالاردىڭ ونلاين وقيتىنى بەلگىلى بولدى. جالعىز قازاقستان عانا ەمەس, دۇنيە جۇزىندەگى 1,5 ملرد وقۋشى ونلاين ءبىلىم الا باستادى. قاشىقتان وقۋدى COVID-19 اكەلمەسە دە, ءبىز وعان 10 شاقتى جىلدا كوشىپ قالار ەدىك. سەبەبى «تسيفرلى قازاقستان» باعدارلاماسى بويىنشا e-learning جانە kundelik جوبالارى جۇزەگە اسىرىلعان. وكىنىشكە قاراي, 30 ملرد تەڭگە بولىنگەن بۇل ەلەكتروندى وقىتۋ جۇيەسى اتى بار, زاتى جوق دۇنيەگە اينالعانىنا كوزىمىز جەتتى. پاندەميا كەزىندە قاشىقتان وقىتۋ ماسەلەسى الدىمىزدان كولدەنەڭ شىققاندا, ميللياردتاپ اقشا بولىنگەن e-learning جۇيەسىنىڭ ءىزىن دە تاپپادىق. سوندا جۇمسالعان قارجىنىڭ دالاعا كەتكەنى مە؟ كۇندەلىك پلاتفورماسىنىڭ دا جۇكتەمەگە جۇيكەسى شىدامادى. عالامتورى جوق 1200 مەكتەپ پلاتفورمالارعا قوسىلا دا المادى. اتا-انا مەن مۇعالىم ابىگەرگە ءتۇسىپ, جىلارمان بولدى. ەڭ كۇلكىلىسى عالامتورسىز وتىرعان شالعايداعى اۋىل بالالارى تاپسىرمانى پوشتا ارقىلى السا, عالامتور جىلدامدىعى ءالسىز ايماقتار WhatsApp جەلىسى, تەلەارنالارداعى ۆيدەوساباقتار ارقىلى وقىدى.
ءيا, ىندەتتىڭ اكەلگەن قيىندىقتارى كوپ بولسا دا, كوروناۆيرۋس ونلاين پلاتفورمالارمەن جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتتى. ءدال قازىرگى قاشىقتان ءبىلىم بەرۋدە مۇعالىمگە كامەراسى بار كومپيۋتەر, جىلدام ينتەرنەت جانە پلانشەت كەرەك بولسا, وقۋشىعا تەلەفون مەن عالامتور عانا كەرەك. بولاشاقتا قابات-قابات مەكەمەنى تۇرعىزىپ, نە بولماسا ونى جالداۋدىڭ قاجەتى دە بولماي قالۋى مۇمكىن. ويتكەنى بولمەنىڭ ءبىر بۇرىشىنا ۇستەل مەن تاقتا قويىپ, ساباق وتە الاتىنىمىزعا كوز جەتكىزدىك. ياعني بىزگە قاجەتتى جابدىقتاردىڭ ەكونوميكالىق مۇمكىندىگى الدەقايدا ازايدى.
DamuMed-ءتىڭ داۋرەنى كەلەر مە؟
جۇرتشىلىق ءۇشىن بەلگىسىز بولىپ كەلگەن DamuMed مەديتسينالىق باعدارلاماسى ەندى عانا تانىلا باستاعاندا, دارىگەرلەر داۋعا قالىپ ۇلگەردى. كوروناۆيرۋسپەن سىرقاتتانعان ەلوردا تۇرعىنى اراي ورداباەۆا ەمحانادان ەم الا الماعان سوڭ DamuMed قوسىمشاسى ارقىلى دارىگەر قابىلداۋىنا جازىلماقشى بولادى. بىراق اۋىرۋ تاريحىندا اراي ورداباەۆانى «شىلدەدەن بەرى 4 رەت دارىگەردە ەمدەلگەن» دەپ كورسەتكەن. بۇعان تاڭعالعان ناۋقاس بارلىق قازاقستاندىقتارعا مەديتسينالىق كارتالارىڭىزدى تەكسەرىڭىزدەر دەپ الەۋمەتتىك جەلىدە دابىل قاقتى. سايتقا كىرگەندەردىڭ ءبىرى جۇكتى ەكەنىن, ەلدە جارتى جىلدان بەرى تۇرمايتىن ازامات دارىگەردىڭ قابىلداۋىندا بولعانىن ءبىلىپ جاعاسىن ۇستادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تەكسەرىسىنەن كەيىن جارتى جىلدا ءدال وسىنداي 13500 جالعان دەرەك انىقتالعان. ەمدەلۋشىلەردىڭ جەكە مۇراعاتىن رۇقساتسىز تولتىرۋ دارىگەرلەرگە نە ءۇشىن كەرەك؟ ويتكەنى گينەكولوگ, وفتالمولوگ سىندى كەيبىر دارىگەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسى قابىلداعان ناۋقاستار سانىنا قاراي بەرىلەدى. ال ەكىنشىدەن بۇعان ۇكىمەتتىڭ كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكەن ەمحانالارعا ايرىقشا قولداۋ كورسەتەمىز دەۋى دە سەبەپ بولۋى مۇمكىن. وسىلايشا حالىق ءۇشىن ونلاين ەمدەلۋدىڭ قىزىعى ەرتە باسىلدى.
تسيفرلىق ساۋاتتىلىق
سوڭعى جىلدارى الەم ەلدەرى بويىنشا ينتەرنەتتىڭ جىلدامدىعى جاعىنان 61-ورىننان 66-ورىنعا تۇسكەنبىز. بىزدەگى جىلدامدىق – سەكۋندىنا 41 مبايت جۋىق. الەمدەگى ورتا كورسەتكىش 75 مبايت قۇرايدى. «تسيفرلى قازاقستان» جوباسى 2017 جىلى قابىلدانىپ, 3 جىلدا 80 ملرد تەڭگەگە جۋىق قاراجات بولىنگەن. ەندىگى ماقسات – وسىدان ساباق الىپ, ناتيجە شىعارۋ.
ولقىلىقتاردىڭ بەتىن اشقان كارانتين مۇمكىندىكتەرگە دە جول اشتى. تسيفرلى ءداۋىردىڭ جاڭا باسپالداعىنان-اق بۇرىنعى جيىن-توي ازايىپ, حالىق سانالى تۇردە ارەكەت ەتۋگە كوشكەن. ءتىپتى وسى جىلى «ونلاين توي» دەگەن جاڭا ۇعىممەن دە قاۋىشتىق. ايتپاقشى, جىل سايىن مەملەكەتتەن قىرۋار قارجى ءبولىنىپ, رەسپۋبليكالىق, حالىقارالىق دەڭگەيدە وتكىزىلەتىن كونفەرەنتسيالار مەن فورۋمدار دا ونلاين جۇيەگە اۋىستى. ءبىر جاعىنان مەملەكەت بيۋدجەتىن ۇنەمدەسە, ءبىر جاعىنان بيلەت, جاتاتىن ورىن, تاماق دەگەن ارتىق شىعىندارسىز دا مازمۇندى شارالار وتكىزۋگە بولاتىنىنا كوز جەتكىزدى. تاعى ءبىر بايقاعانىمىز, ونلاين ساۋدا مەن ونلاين بيزنەس كوبەيگەن. بۇل دا كارانتينگە قاراماستان قول قۋسىرىپ جاتپاي ەڭبەك ەتۋدىڭ جاڭا ءتاسىلى. حالىق تسيفرلاندىرۋعا بەيىمدەلىپ, ونلاينعا كوشە باستاعانى سول ەدى, وسى جاققا دا ادەتتەگىدەي الاياقتار الدىمەن كەلدى. قوعامدا ءالى دە تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتىڭ قالىپتاسپاعانىن پايدالانىپ, «ەgov پورتالىنان قاجەتتى قۇجاتتارىڭىزدى الىپ بەرەمىز» دەپ كوپتى تاقىرعا وتىرعىزعاندار دا كەزدەستى. ال اۋىلداعى اعايىنعا تالشىقتى وپتيكا جەلىسى ارقىلى ينتەرنەت جەتكىزىلە باستاعانى سول ەدى, زەينەتكەرلەر «سالىنىپ جاتقان جەلى دەنساۋلىعىمىزعا زيان ەكەن. تارتپاڭدار» دەپ شىقتى. نە كەرەك, ەل اراسىندا تسيفرلىق ساۋاتتىلىقتىڭ ءالى دە جەتىسپەيتىنى, ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ دۇرىس جۇزەگە اسپاعانى بايقالىپ-اق ءجۇر.
ءيا, كارانتيننەن كەيىن الەم عانا ەمەس, ادامداردىڭ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسى دا وزگەرەدى. جۇمىس بەرۋشىلەر قاشىقتان جۇمىس ىستەگەندەردىڭ بارلىعىن بىردەي كەڭسەگە قايتارمايدى. پروتسەسس ونسىز دا ۇزىلمەي تۇرسا, ولاردى عيماراتقا تىعۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ ونلاين وقۋ ءداستۇرلى وقۋمەن باسەكەگە تۇسەدى. قىسقاسى, وزگەرىسكە دايىن بولىڭىز…
كوكتەم قارقىن
