اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋىمەن بىرگە ينتەرنەت الاياقتىق تا كوبەيدى. سونىڭ ىشىندە ەلوردامىزدا كيبەرقىلمىستىڭ سانى ارتقان. ال قىلمىستىڭ جاڭا تۇرىمەن كۇرەس قالاي جۇرگىزىلىپ جاتىر؟ ينتەرنەت الاياقتارىنىڭ ارباۋىنا قالاي تۇسپەۋگە بولادى؟ Elorda.info ءتىلشىسى بۇل جونىندە استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى كريمينالدىق پوليتسيا باسقارماسى كيبەرقىلمىسقا قارسى كۇرەس ءبولىمى باسشىسى ولجاس مايتكانوۆتان سۇراپ ءبىلدى.
– ولجاس قۋانىشۇلى, سوڭعى كەزدە كيبەرقىلمىستىڭ كوبەيىپ كەتكەنى بەلگىلى. استانا قالاسى بويىنشا احۋال قانداي؟
– بۇگىندە ۇرلىق, توناۋ جانە قاراقشىلىق سياقتى قىلمىستار بىرلەسكەن كۇش-جىگەردىڭ ارقاسىندا ازايدى. الايدا اقپاراتتىق تەحنولوگيالار قولداناتىن قۇقىق بۇزۋشىلىقتارعا كەلەتىن بولساق, بۇل قىلمىس ءتۇرى جىل سايىن ءوسىپ وتىر.
اعىمداعى جىلى استانا اۋماعىندا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانا وتىرىپ جاسالعان 3 700-دەن استام قىلمىستىق قۇقىق بۇزۋشىلىق تىركەلدى. ونىڭ ىشىندە اشىلعانى – 690. ال ازاماتتارعا كەلتىرىلگەن زالال 2 ملرد 600 ملن تەڭگەدەن اسادى.
دەگەنمەن, تاجىريبە كورسەتكەندەي, الاياقتاردىڭ قولىنان زارداپ شەككەندەردىڭ ءبارى بىردەي قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جۇگىنبەيدى. تيىسىنشە, ناقتى ساندار ايتىلعانداردان ەداۋىر ۇلكەن جانە ستاتيستيكا قانداي ەكەنىن تەك بولجاۋعا بولادى.
– الاياقتاردىڭ قۇرىعىنا كوبىنە كىمدەر تۇسەدى؟
– زيانكەستەر ادام تالعامايدى. بىراق وسال بولۋى مۇمكىن ادامدارعا ءۇيىر بولاتىنى بەلگىلى. سەبەبى ولاردى الداپ-ارباپ, وڭاي سەندىرۋگە بولادى.
ماسەلەن, ەگدە جاستاعى ادامدار. ولار كوبىنەسە جاڭا تەحنولوگيالارمەن تانىس ەمەس جانە سەنگىش كەلەدى. سونداي-اق جەڭىل اقشا ىزدەيتىن ادامدار دا وسى ساناتقا ەنەدى. ويتكەنى تاجىريبە كورسەتكەندەي, كوپتەگەن ازاماتتار كۇماندى جوبالارعا جيىپ-تەرگەن قاراجاتتارىن سالىپ, تەز كوبەيتىپ الامىز دەپ سانىن سوعىپ قالىپ جاتادى.
ەلوردالىق پوليتسيا دەپارتامەنتى استانا قالاسى اكىمدىگىمەن بىرلەسىپ تۇراقتى نەگىزدە ينتەرنەت-الاياقتىقتى ازايتۋعا جانە حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردى جۇرگىزۋدە
– ەلوردادا مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ جولىن كەسۋ ءۇشىن قانداي ءىس-شارالار ىستەلىپ جاتىر؟
– ەلوردالىق پوليتسيا دەپارتامەنتى استانا قالاسى اكىمدىگىمەن بىرلەسىپ تۇراقتى نەگىزدە ينتەرنەت-الاياقتىقتى ازايتۋعا جانە حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءىس-شارالاردى جۇرگىزۋدە.
ورتا جانە جوعارى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىندە, كوممەرتسيالىق جانە كوممەرتسيالىق ەمەس ۇيىمداردا «الاياقتاردىڭ ايلا-امالدارىنا قالاي تۇسپەۋگە جانە ءوز جيناقتارىن قالاي ساقتاپ قالۋعا بولادى؟» تاقىرىبىندا دارىستەر وتكىزىلەدى.
ازاماتتار كوپ جينالاتىن ورىنداردا ەرىكتىلەر قوزعالىستارىمەن بىرلەسىپ اقپاراتتىق-پروفيلاكتيكالىق سيپاتتاعى بۋكلەتتەر تاراتىلادى, كوشەلەردە ترافارەتتەردى پايدالانا وتىرىپ ەسكەرتۋ جازبالارى جازىلادى, سوو-دا جانە قالا بازارلارىندا ينتەرنەت الاياقتىقتان ساقتانۋ تۋرالى اۋديو جانە بەينەروليكتەر جۇرگىزىلەدى.
– ولجاس قۋانىشۇلى, وسى ورايدا, الاياقتاردىڭ نەگىزگى سحەمالارىن اتاپ وتسەڭىز؟
– الدىمەن, بانكتەردىڭ قاۋىپسىزدىك قىزمەتى نەمەسە قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ اتىنان جاسالاتىن قوڭىراۋلارعا مۇقيات بولۋ كەرەك. اڭگىمەلەسۋ بارىسىندا زيانكەستەر بانكتىك شوتتاردى پايدالانا وتىرىپ, قوڭىراۋ شالعان ادامعا نەسيە راسىمدەلگەنى تۋرالى حابارلاۋى مۇمكىن. بۇل جاعدايدا اڭگىمەنى ءۇزىپ, بۇل تۋرالى پوليتسياعا حابارلاۋ قاجەت. ەشقانداي قوسىمشالاردى ورناتۋدان ساقتانۋ كەرەك, اسىرەسە قۇرىلعىلاردى قاشىقتان باسقارۋعا ارنالعان قوسىمشىلاردان اۋلاق بولعان ءجون (AnyDesk, RustDesk, TeamViewer جانە ت.ب.).
ەكىنشىدەن, الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن ينتەرنەت-پلاتفورمالاردا تاۋارلار مەن قىزمەتتەردى ساتۋ. ادەتتە, بۇل اۆتوموبيلدەر, تۇرمىستىق تەحنيكا, جيھاز, كيىمدەر, اكسەسسۋارلار, تۇتىنۋ تاۋارلارى, تاماق ونىمدەرى جانە ت.ب. زيانكەستەردىڭ ماقساتى – پايدا تابۋ. ولار كەز كەلگەن جولمەن اقشا قاراجاتىن الدىن الا تولەم رەتىندە اۋدارۋدى سۇرايدى. ەگەر ءسىز ءونىمدى ءوز كوزىڭىزبەن كورمەسەڭىز, مۇنداي ساتىپ الۋلاردان باس تارتقان دۇرىس, ايتپەسە ءسىز ءوز جيناعىڭىزدان قاعىلۋىڭىز مۇمكىن.
ۇشىنشىدەن, فيشينگتىك سايتتاردى پايدالانۋ – الاياقتىقتىڭ بۇل ءتۇرى دەربەس دەرەكتەر مەن بانكتىك مالىمەتتەردى جيناۋعا باعىتتالعان. مۇنداي سايتتار ناقتى سايتتاردان ايىرماشىلىعى از بولادى.
مىسالى, ءسىز سايتتاردىڭ بىرىندە حابارلاندىرۋ جاريالادىڭىز جانە سىزگە بۇرىن تانىس ەمەس ادام حابارلاسىپ, جەتكىزۋ قىزمەتىن پايدالانۋدى سۇرايدى. سودان كەيىن ول راسىمدەۋ ءۇشىن سىلتەمەنى جىبەرەدى. سىلتەمەنى باسۋ ارقىلى ءسىزدىڭ دەرەكتەرىڭىزدى, ياعني اتى-ءجونىڭىزدى, تۋعان جىلىڭىزدى, بانك كارتاسىنىڭ ءنومىرىن, جارامدىلىق مەرزىمىن جانە CVV كودىن ەنگىزۋ سۇرالادى. وسى دەرەكتەر تولتىرىلعاننان كەيىن ءسىزدىڭ بانك كارتاڭىزدان اقشا قاراجاتىن اۋدارىپ الۋ باستالادى.
سونداي-اق جاڭا مۇمكىندىكتەر مەن تەحنولوگيالاردىڭ كەلۋىمەن كريپتوۆاليۋتا قوزعالىسى بەلسەندى دامىپ كەلەدى. مۇنى تۇسىنەتىن كوپتەگەن ادامدار جاقسى تابىسقا يە. بىراق بۇل باعىتتا ساۋاتسىزدىقتى پايدالانىپ, الاياقتىق جولمەن اقشا تاباتىن جامان نيەتتىلەر دە بار.
مىسالى, الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءسىز اكتسيالاردى نەمەسە كريپتوۆاليۋتالاردى ساتىپ الۋ جانە ساتۋ ارقىلى اقشا تابۋ ۇسىناتىن جارنامانى كوردىڭىز جانە ءوز دەرەكتەرىڭىزدى قالدىرىڭىز. سىزبەن, ۇلتتىق كومپانيانىڭ نەمەسە بروكەرلەرگە قىزمەت كورسەتەتىن باسقا ۇيىمنىڭ قىزمەتكەرى رەتىندە زيانكەستەر حابارلاسادى. ولار ءتيىمدى ۇسىنىستار تۋرالى ايتىپ, اقشا سالۋعا كوندىرەدى, باسىندا از مولشەردە اقشا سالۋىن ايتادى. بىرنەشە كۇننەن كەيىن ولار تاپقان پايداسىمەن سالىنعان اقشانى قايتارادى. وسىدان كەيىن ولار ەلەۋلى سوماداعى اقشانى سالۋدى سۇرايدى. سەنىمگە كىرگەن سوڭ, قوماقتى قارجىنى قايتارماي, الداپ كەتەدى.
سونىمەن قاتار, الاياقتار تەلەفون شالىپ, ديالوگ بارىسىندا اڭگىمەلەسۋشىلەرگە ولاردىڭ تۋىستارى وقيعاعا تاپ بولعانى جايلى ايتۋى مۇمكىن. وسىعان بايلانىستى, قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتەن بوساتۋ ءۇشىن اقشا قاجەت ەكەنىن جانە ولاردىڭ قىزمەتكەرى كەلىپ اقشانى الىپ كەتەتىنىن حابارلايدى. ءوز كەزەگىندە ولار ءارتۇرلى ينتەرنەت-پلاتفورمالاردا جەكە ەڭبەك قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن «دروپەرلەردى» نەمەسە كۋرەرلەردى جىبەرەدى. ال ولار بەرىلگەن مارشرۋت بويىنشا بارىپ, زارداپ شەككەندەردەن اقشانى الىپ, زيانكەستەردىڭ بانكتىك شوتتارىنا اۋدارادى.
– ال بۇل دروپەرلەر كىمدەر؟ ولار قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلا ما؟
– كوبىنەسە «دروپەرلەر» – جاس ازاماتتار, ستۋدەنتتەر, جۇمىسسىزدار جانە وڭاي تابىس ىزدەيتىندەر.
ءبىز وسى بەلگىسىز تۇلعالاردىڭ بانك كارتالارىن پايدالانا وتىرىپ, اقشانى قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋعا بايلانىستى قىزمەتكە قاتىساتىن ادامداردىڭ قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىنىن ايتقىمىز كەلەدى. مىسالى, جاقىندا بەلگىسىز تۇلعالاردىڭ بانكتىك كارتالارىن قولدانا وتىرىپ, قىلمىستىق جولمەن الىنعان اقشانى قولما-قول اقشاعا اينالدىرعانى ءۇشىن رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ ازاماتى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلىپ, 6 جىل مەرزىمگە سوتتالدى, سونىمەن قاتار قازىرگى تاڭدا وسىنداي ارەكەتتەرمەن اينالىسقان 79 دروپپەرگە قاتىستى تەرگەۋ امالدارى جۇرگىزىلۋدە.
سالتانات مۇراتقىزى
