جاقىندا ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى جاريالاعان ەلىمىزدەگى لاس قالالاردىڭ تىزىمىندە نۇر-سۇلتان قالاسى كوش باستاپ تۇر. حالقى جىل سايىن كوبەيىپ, ونەركاسىپ ءوندىرىسى دە جىلدان جىلعا ۇلعايىپ كەلە جاتقان باس قالانى سوڭعى جىلدارى ىس-تۇتەك باسىپ, اۋا ساپاسى كۇرت ناشارلاپ كەتكەنى راس. دەگەنمەن, قالاعا كوگىلدىر وتىن جەتكىزىلىپ, تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ قارقىن العالى شاھاردىڭ اۋا ساپاسى قايتا جاقساراتىنى انىق. بىراق نۇر-سۇلتاندا كومىر جاعاتىندار ازايىپ, تۇرمىستىق قالدىقتار وڭدەۋدەن وتكىزىلىپ جاتقانىمەن, قالا توڭىرەگىندەگى اقمولا وبلىسىنىڭ اۋدان, اۋىلدارىندا اۋاعا تارالاتىن ىس-تۇتەكتى ازايتۋ, جينالعان تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋ ءىسى قارقىن الماسا, ەلوردانىڭ اۋا ساپاسى ايتارلىقتاي جاقسارىپ كەتۋى ەكىتالاي. اسىرەسە, استانا توڭىرەگىندەگى اۋىلداردىڭ قوقىس ماسەلەسى دۇرىس شەشىلمەسە, ەلوردا قوقىستان تازارمايدى.
ازيا دامۋ بانكىنىڭ مالىمەتىنشە, قازاقستاندىقتار كۇنىنە 13 مىڭ توننا, جىلىنا 5 ملن توننا قوقىس شىعارادى ەكەن. وسى كورسەتكىش بويىنشا ەسەپتەسەك, ءاربىر قازاقستاندىقتىڭ ۇلەسىنە جىلىنا 300-450 كەلى قوقىستان كەلەدى. قازاقستاننىڭ «جاسىل» ەكونوميكاعا كوشۋ تۇجىرىمداماسىنا سايكەس ەلىمىزدە تۇرمىستىق قالدىقتاردى وڭدەۋ 2030 جىلى 40 پايىزعا, 2050 جىلى 50 پايىزعا جەتۋى ءتيىس ەدى. بىراق ەلىمىزدە قوقىس وڭدەلۋ جۇمىسىنىڭ اياق الىسى ءالى دە سىلبىر. ماسەلەن, 2020 جىلعى 3-توقساندا قايتا وڭدەلگەن جانە كادەگە جاراتىلعان قتق ۇلەسى 15, 8 پايىزدى قۇراعان. تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ جانە ونى كادەگە جاراتۋ جاعىندا نۇر-سۇلتان قالاسى ەل بويىنشا الدا (30 پايىزدان اسادى) بولعانىمەن, اقمولا وبلىسىنىڭ بۇل جاعىنداعى كورسەتكىشى 3 پايىز عانا. دەمەك, نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اۋا ساپاسىن جاقسارتىپ, قالانى قوقىستان تازارتۋ ءۇشىن قالا توڭىرەگىندەگى اۋدان, اۋىلداردىڭ دا تۇرمىستىق قالدىقتاردى قايتا وڭدەۋ قۋاتىن جوعارىلاتۋ كەرەك.
سوڭعى جىلداردى «جاسىل ەل» باعدارلاماسى بويىنشا, ەلوردا توڭىرەگىندەگى 100 مىڭ گەكتار اۋماق جاسىل جەلەك جامىلدى. بۇل قالانىڭ اۋا ساپاسىن جاقسارتىپ عانا قويماي, قىس بولسا اق بورانى ۇلىپ تۇراتىن ارقا جەرىندە جەلدەن قورعانۋعا دا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزدى. الايدا قالا توڭىرەگىندەگى اۋدان, اۋىلداردا قوقىستى ءونىمدى ءبىر جايلى ەتۋ, قايتا وڭدەۋ ىسىنە دەن قويىلمادى. ءتىپتى, استاناعا ىرگەسى ءتيىپ تۇرعان كوپتەگەن اۋىلداردا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءجوندى قوقىس پوليگوندارى جوق. كوبى بۇرىنعىداي اۋىلدىڭ شەتىنە اپارىپ توگەدى. ونى سۇرىپتاپ, زالدىسىن ءبىر جاققا, كەرەككە جارايتىنىن ءبىر جاققا ەكشەپ جاتقان ەشكىم جوق. ءۇيىنىڭ ماڭىندا ۇيىلگەن قوقىستى كولىككە ارتىپ, اۋىلدىڭ شەتىنە اپارىپ توگە سالۋعا جۇرتتىڭ ەتى ۇيرەنىپ كەتكەن. 2019 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ ەلىمىزدەگى پوليگونداردا پلاستماسسا, پلاستيكا, پوليەتيلەن, پوليەتيلەن تەرەفتالات قاپشىقتارىن, ماكۋلاتۋرا, كارتون جانە قاعاز قالدىقتارى, قۇرامىندا سىناپ بار شامدار مەن اسپاپتاردى, قورعاسىن-قىشقىلدى باتارەيكالاردى, ەلەكتروندى جانە ەلەكتر جابدىقتارىن, ءتۇرلى-ءتۇستى جانە قارا مەتالداردى كومۋگە تىيىم سالىنعان. مۇنى دا ەسكەرىپ جاتقان اۋىل تۇرعىندارى جوق. ءبارىن جيناپ اپارىپ, اۋىلدىڭ شەتىنە توگەدى. جەرگىلىكتى ورگاندار ونى دەر كەزىندە كومەتىنىن كومىپ, ورتەيتىنىن ورتەپ, ءبىر جايلى ەتپەگەندىكتەن, ءبىر بوران سوقسا, جەلمەن ۇشىپ جوعالادى. قاتتى بوران سوققان سايىن استانانى قوقىس باسىپ قالاتىنىنىڭ ءبىر سەبەبى – وسى. ويتكەنى اۋىلداردا ءجونى دۇرىس قوقىس پوليگونى جوق. جوعارىدا اتاپ وتكەن 2019 جىلعى جارلىققا سايكەس تۇرمىستىق قالدىقتاردى سۇرىپتاپ, تۇرگە ايىرىپ جيناۋعا شارت-جاعداي مۇلدە جوق. ناقتىلاپ ايتساق, تەك استانا توڭىرەگىندەگى اۋىلدار عانا ەمەس, قازاقستانداعى بارلىق اۋىلداردىڭ ماڭى كۇل-قوقىس پوليگونىنا اينالىپ كەتكەن. اۋىل تۇرعىندارى تۇرمىستىق قالدىقتاردان باستاپ مالدىڭ قيىنا دەيىن سوندا توگەدى. ولگەن مالدىڭ جەمتىگى دە سوندا اپارىلادى. سونىڭ اسەرىنەن اۋىلداردى قارا شىبىن باسقان. ەلدى مەكەندەردىڭ باسىم بولىگىندە قالدىقتاردى زالالسىزداندىرۋ جۇمىسى جۇرگىزىلمەيدى, قوقىس پوليگوندارىنىڭ شەكارالارى انىقتالىپ, قورشالمايدى. كونتەينەرلەر تۋرالى ءسوز قوزعاۋدىڭ ءوزى باسى ارتىق اڭگىمە. اۋىل ىرگەسىندە شاشىلعان قوقىستى, تسەللوفانداردى جەپ, مال ولەتىن جاعداي دا جوق ەمەس. ونى قاداعالاپ, قالىپتاسقان جاعدايدى وزگەرتۋگە ارەكەت جاساپ جاتقان ەشكىم جوق. بىلايشا ايتقاندا, تۇرمىستىق قالدىقتى وڭدەۋ تەك ءىرى قالالاردىڭ ىرگەسىنەن ارىعا بارا الماي تۇر.
قورىتا ايتقاندا, باس قالانىڭ ورتا تازالىعىن جاقسارتىپ, اۋا ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن تەك قانا نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ورتا تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ جەتكىلىكسىز. كەرىسىنشە, باس قالانىڭ توڭىرەگىندەگى, ياعني 200 شاقىرىم اۋماق ىشىندەگى قالا, اۋدان, اۋىلداردىڭ ورتا تازالىعىنا باسا نازار اۋدارىپ, ىس-تۇتەك كوزدەرىن ازايتۋ, قوقىس وڭدەۋ قۋاتىن ارتتىرۋعا دەن قويعان ءجون. اۋىلدارداعى قوقىس پوليگوندارىن تەگىن كونتەينەرلەرمەن قامتاماسىز ەتىپ, ونى ۋاعىندا تازالاپ تۇرۋعا ارناۋلى مەكەمەلەردى جاۋاپتاندىرعان دۇرىس. ال قازاقستانداعى قوقىس باسقان اۋىلداردىڭ جاعدايى – مەملەكەت باسا نازار اۋداراتىن ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. ويتكەنى دالا لاستانسا, قالا قوقىستان كوز اشپايدى.
