سوڭعى ەكى جىلدا الەمدىك اقپارات كەڭىستىگىندە نازاردان تۇسپەگەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەسى پاندەميادان كەيىن دە وزەكتىلىگىن جويمايدى. سەبەبى «ءبىرىنشى بايلىقتىڭ» قادىرى ەندىگى جەردە دە ارتا تۇسپەسە, كەمىمەك ەمەس. وسى ورايدا ەلوردا مەديتسيناسىنىڭ جاي-كۇيىمەن تانىسىپ, استانالىقتاردىڭ ساۋلىعىن ساقتاۋدا قانداي كەدەرگىلەر بار ەكەنىن نۇر-سۇلتان قالاسى قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى تيمۋر مۇراتوۆتان ارنايى سۇحبات بارىسىندا سۇراپ بىلدىك.
– بۇگىنگى تاڭدا باستاپقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك بەرۋدە مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ سالاسى حالىق سۇرانىسىن قانشالىقتى قاناعاتتاندىرۋدا؟
– مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ دەگەن ءسوز بولمايدى, مەديتسينا ماماندارى ەشكىمگە قىزمەت كورسەتپەيدى. ءبىز قاجەت ەتكەن ادامدارعا مەديتسينالىق كومەك كورسەتەمىز. وسىنى ءتۇسىنىپ العان ءجون. باستاپقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك – مەديتسينانىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى, بۇل كونتسەپتسيانى ددۇ قولدايدى. كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى نيكولاي سەماشكو جاساعان «سەماشكو جۇيەسى» بويىنشا جۇمىس ىستەدىك. بۇل جۇيەدە ديسپانسەرگە ورنالاستىرۋعا كىرەتىن مەكەمەلەر جەلىسىن, مەملەكەتتىك سانيتارلىق قىزمەتتى قۇرۋ كوزدەلدى, ياعني الەۋمەتتىك گيگيەنا جانە اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولىندى. ول جۇيە ناقتى ءبىر اۋرۋدى ەمەس, بارلىق اۋرۋلارىمەن بىرگە ناۋقاستى ەمدەۋدى كوزدەسە, ءمامس تۇجىرىمداماسى ءبىر اۋرۋدى ەمدەۋگە باعىتتالعان, ياعني ءوز دەنساۋلىعى تۋرالى پاتسيەنتتىڭ ءوزى ويلانۋى كەرەك.
– كوبىنە ءبىزدىڭ ازاماتتار دامىعان ەلدەر مەديتسيناسىن ۇلگى ەتە وتىرىپ, بىزدە نەگە سولاي ەمەس دەپ ناليدى…
– كلينيكالىق مەديتسيناسى جوعارى دەڭگەيگە قويىلعان دامىعان ەلدەردىڭ بارىندە بىردەي بمسك ارقىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىلعان دەۋگە كەلمەيدى. ول ەلدەردىڭ ازاماتتارى دارىگەرلەردىڭ كومەگىنە كوبىنە پروفيلاكتيكا ءۇشىن جۇگىنەدى. ماسەلەن, وڭتۇستىك كورەيادا جىل باسىندا پاتسيەنتتەرگە سكرينينگتەن ءوتۋ قاجەتتىلىگى تۋرالى ەسكەرتىلەدى, ەگەر ولار قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن تەكسەرۋگە كەلە الماي جانە كەلەسى بىرنەشە جىلدا اۋىرىپ قالسا, ساقتاندىرىلعان بولسا دا, ەمدەۋ شارالارىنىڭ جارتى اقىسىن ءوزى تولەيدى. «ول ەلدىڭ حالقىنىڭ مەديتسيناسىنا نەگە كوڭىلى تولادى؟» دەگەن سۇراقتى وزىمە ءجيى قويامىن. سەبەبى ولار بۇرىنعى ءبىز سەكىلدى پاتسيەنتتى ويلاپ, ولار ءۇشىن قام جەيتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسىن تاڭدامادى. ولاردىڭ ساقتاندىرۋ مەديتسيناسى بويىنشا ستاتسيونارلىق كومەك قىمبات تۇراتىندىقتان, حالقى پروفيلاكتيكاعا ەرەكشە كوڭىل بولەدى.
– كادر ماسەلەسىن, بالكىم, اناعۇرلىم جوعارى جالاقى شەشەر؟
– جالپى پراكتيكاداعى دارىگەرلەر جالاقىسىن كوتەرۋ جاعدايدى وزگەرتە قويۋى نەعايبىل. ارينە, دارىگەر جالاقىسىن كوتەرۋ كەرەك, الايدا جاس دارىگەردىڭ ۇستازى جانە جۇمىسقا اسىعاتىن ىنتاسى بولۋى قاجەت. مىنانى ءتۇسىنۋ كەرەك: وسى ماماندىقتى تاڭداپ, ادامدارعا كومەك كورسەتۋدى مىندەتىڭە العان ەكەنسىڭ, وندا مەديتسينا شەتەلدەگىدەي جوعارى تابىستى بيزنەس ورتا ەمەس ەكەنىن دە ۇعۋعا ءتيىسسىز. دەگەنمەن, جالاقىدان بولەك, ءبىرىنشى ورىنعا جاقسى ۇستاز بەن جايلى ينفراقۇرىلىمدى قويار ەدىم. العاشقى بەس جىلدا جاس دارىگەر ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرىپ, سالاعا ماشىقتانادى. وعان تاجىريبە جيناقتاپ, جان-جاعىنا قاراپ, مەڭگەرۋشىدەن پاتسيەنتتىڭ ماسەلەسىن قالاي شەشەتىنىن ۇيرەنۋ كەرەك. بۇل جاس ماماننىڭ پراكتيكالىق ساباقتارىنىڭ باستاۋى بولادى.
– سوندا بۇدان شىعار جول قايسى؟
– ءبىز بيىل ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ كونتسەپتۋالدى جوسپارىن قابىلدادىق. ەلوردانىڭ شەت ايماقتارىندا ارنايى ماماندار كومەگىن الۋ ءۇشىن تولىققاندى ەمحانالار سالىنادى. بۇل رەتتە ولاردى كادرلارمەن تولىقتىرۋ باستى ماسەلە بولعالى تۇر. دەگەنمەن قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي, ماسەلەنى شەشۋگە بارىنشا تىرىسامىز.
– ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە, ەلدە التى مەديتسينالىق جوو بار, كونكۋرس ۇنەمى اۋقىمدى بولادى, مەملەكەتتىك كۆوتا كوپ بولىنەدى, سوندا دا نەگە كادرلار جەتىسپەيدى؟
– بىزدە ورتا بۋىنداعى, ياعني شامامەن 40-45 جاستاعى دارىگەرلەر جوق. جوو اياقتاعان كەزدە ءبىزدى ءتۇرلى سالالارعا تارتتى, كوبى باسقا ماماندىق تاڭداپ كەتتى, كەيبىرى جەكە كومپانيالارعا كىرىپ الدى. كلينيكالىق مامانداردى وسىلاي جوعالتۋدان جاستار تالىمگەرلەرگە ءزارۋ بولىپ قالدى. ولاردىڭ ءرولىن قازىردە وزدەرىنەن بەس جاس ۇلكەندەر اتقارىپ ءجۇر. ماسەلەنى شەشۋ جولدارىن قاراستىرىپ جاتىرمىز.
– دارىگەر مارتەبەسىن قالاي كوتەرۋگە بولادى؟ نەگە بۇگىنگى مەديتسينا تۋرالى تەك تەرىس پىكىر كوپ ايتىلادى؟
– دارىگەر مارتەبەسىن ولار ناقتى ءبىر اۋرۋدى ەمەس, بارلىق اۋرۋلارىمەن بىرگە ناۋقاستى ەمدەي باستاعاندا كوتەرۋگە بولادى. بۇرىن قالاي ەدى؟ بۇرىن دارىگەر كەلىپ تۇرعان ءوز پاتسيەنتى بولماسا دا, ونى قولىنان جەتەكتەپ باسقا كابينەتكە اپاراتىن. الايدا ءبىزدىڭ قالا بۇعان ۇيرەنىسە المادى. ال شەتەلدە بۇل – قالىپتى تاجىريبە, سەبەبى تاعى ءبىر دياگنوز – ول باسقا ساقتاندىرۋ جاعدايى دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىز قيىن بولسا دا پاتسيەنتتەرگە قور تەك ءبىر دياگنوز ءۇشىن تولەيتىنىن ايتىپ تۇسىندىرۋگە تىرىسامىز. بۇرىن ءبارى جالپى قارجىلاندىرىلاتىن, ياعني 200 توسەك ورىنعا ناقتى ءبىر اقشا تيەسىلى جانە ونى اۋرۋحانا جىل سوڭىنا دەيىن الادى, ال قازىر مەديتسينالىق ۇيىم ءوز كۇنىن ءوزى كورۋى ءتيىس. سوندا تابىس قايدان كەلەدى؟
قوعامدا دارىگەر مارتەبەسى تۋرالى سان الۋان پىكىر بار. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى باسقا باعىتتى كوزدەيدى, الايدا حالىق مۇنى ءبىز ويلاعانداي قولدامايدى. سوعان قىنجىلاسىڭ. ەلىمىزدەگى مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋدا الەمدىك ۇردىستەردىڭ قولدانىلۋى ءبىزدىڭ جاعدايىمىزعا كەلىڭكىرەمەيدى.
– ۋنيۆەرسيتەت كلينيكاسى كادر ماسەلەسىن شەشۋگە كومەكتەسەر مە ەدى؟
– ارينە, ۋنيۆەرسيتەت كلينيكاسى وتە كەرەك, ستۋدەنتتەر توسەكتە جاتقان ناۋقاستى قاراۋ ارقىلى ۇيرەنەتىندەي ەمدەۋ-وقىتۋ پروتسەسىن دە جولعا قويۋ كەرەك. الايدا بۇل ماسەلەنىڭ شەشىمى وڭاي ەمەس. ءبىز بولون تۇجىرىمداماسىن قابىلداپ, تەوريالىق بولىگىن الەمدىك ستاندارتتارعا دەيىن جەتكىزدىك, بىراق بىزدەگى نەگىزگى جۇمىس بولىگى ءالى اقساپ تۇر. تاربيە بەرۋ جۇيەسى ءبىزدىڭ كەزىمىزدە مەملەكەت تاراپىنان قاراستىرىلدى, سايكەسىنشە, ەمدەۋ ۇيىمدارى جوو-دان كەيىنگى تاربيە جۇمىستارىن مىندەتتى جۇمىس رەتىندە جالعاستىردى. ماسەلەن, جوو بىتىرگەننەن كەيىن ءوز باسىم 2,5 جىل تەك اۋرۋ تاريحىن زەرتتەۋمەن جانە جازۋمەن عانا اينالىستىم. سوسىن بارىپ وتا جاساۋ دارىگەرىنىڭ اسسيستەنتى بولدىم, ءبىر جىل وتكەن سوڭ بارىپ كىشكەنە حيرۋرگيالىق وتالاردى ءوز بەتىمشە جاساي باستادىم. وسىلاي ون جىل بويى جۇمىس ىستەدىم. بۇگىنگى تاڭدا مەديتسينادا پراكتيكا مەن تەوريانىڭ اراسىندا ۇلكەن الشاقتىق بار. ءبىزدىڭ جالپى پراكتيكاداعى جاس دارىگەرلەر جۇمىسقا مامان بولىپ كەلەدى. بىراق ولار وزدەرىنە تولىق سەنىمدى ەمەس, بۇل – وتە اۋىر جاعداي.
– ستۋدەنتتەر ەمحاناسى توڭىرەگىندە دە داۋلى اڭگىمە كوپ. ولاردىڭ جالپى قاجەتتىلىگى بار ما ءوزى؟
– جەكەلەگەن ستۋدەنتتەر ەمحاناسىنا دەگەن سونشالىقتى ءبىر قاجەتتىلىكتى مەن كورىپ تۇرعان جوقپىن. ستۋدەنتتەر قادام بويىنشا قولجەتىمدىلىك قاعيداتىمەن تىركەلۋى كەرەك.
– ال ەمحانالاردىڭ قاجەتتىلىگى بار ما؟
– شىندىعىندا, ەمحانالار قاجەت. ەمحانالار كوپتەگەن ماسەلەلەردى, قىمبات تۇراتىن ستاتسيونارلىق ەمدەۋدى ازايتىپ, ستاتسيونار الماستىرۋشى تەحنولوگيانى ارتتىرۋ كەرەك. ءارى جالپى پراكتيكاداعى دارىگەر دە كوپ نارسەنى شەشەدى.
– وندا ءالسىز تۇستارى قايسى؟
– قازاقستاندا باستاپقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك بويىنشا دەكلاراتسيا ەكى رەت قابىلداندى. جالپى دەنساۋلىق ساقتاۋ جۇيەسى نەگىزگى ءۇش تۇعىردان تۇرادى. ءبىرىنشىسى – بىلىكتى كادرلار, ەكىنشى – ينفراقۇرىلىمنىڭ جەتكىلىكتىگى, ءۇشىنشىسى – بارلىق مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىراتىن مەديتسينالىق ۇيىمدار قۇرۋ. وسى جەردە ماسەلە تۋىندايدى. كادرلار ماسەلەسى وسى كۇنگە دەيىن وتكىر كۇيىندە قالىپ وتىر, ولارعا دەگەن سۇرانىس جوعارى. جالپى كادر ماسەلەسىندە بىزدە اپاتتى جاعداي قالىپتاسقان دەۋگە بولادى.
ءبىزدىڭ جالپى پراكتيكاداعى دارىگەر قۇزىرەتى شەڭبەرىندە فەلدشەردەن باستاپ تەراپەۆت-پەدياترعا دەيىنگى ارالىقتاعى قىزمەتتەردى اتقارادى. وعان ەكى ايلىق بالا مەن 85 جاستاعى قارتتىڭ دياگنوزىن انىقتاۋ وتە قيىن. وسى ماسەلەنىڭ بارىنەن شىعۋدىڭ ەكى جولى بار: ءبىرىنشىسى – «سەماشكو جۇيەسىنە» ورالۋ, ياعني كەيىنگە شەگىنىس جاساۋ, ەكىنشىسى – قازىرگى قولدا باردى سوڭىنا دەيىن جەتكىزىپ, ساپالى دەڭگەيگە اپارۋ جانە سول ارقىلى ۇزاق جۇمىس ىستەۋ. جالپى پراكتيكاداعى دارىگەردى تەراپەۆت پەن پەدياترعا ءبولۋ ارقىلى ارنايى ماماندارعا باراتىندار سانىن ازايتىپ, كوپتەگەن ماسەلەلەردى ءوز بەتىنشە شەشۋگە مۇمكىندىك الۋعا بولادى. ال ينفراقۇرىلىمعا كەلەتىن بولساق, ءسىز جالپى پراكتيكاداعى دارىگەر بولمەسىنەن كورگەن جابدىقتاردى لور دارىگەر بولمەسىنەن دە كورىپ پە ەدىڭىز؟ ارينە, جوق, سەبەبى جالپى پراكتيكاداعى دارىگەرلەردىڭ ءبارىنىڭ بولمەسىن جابدىقتاي بەرگەنشە, ول جابدىقتى ارنايى مامانداردىڭ بولمەسىندە جيناقتاعان دۇرىسىراق. «سەماشكو جۇيەسى» كەزىندە ءار ەمحانادا پاتسيەنتتەردى ماماندارعا جولدايتىن ساۋاتتى تىركەۋ قىزمەتى جۇمىس ىستەگەنىن ەسكە سالامىز. مەن پاتسيەنتتەردى بىردەن ارنايى ماماندارعا جولدايتىن تەراپەۆت پەن پەدياترلاردى بولەك ۇستاۋدى ءجون كورەتىندەردىڭ ءبىرىمىن.
– تەمىرجول اۋرۋحاناسىنىڭ ەندىگى تاعدىرى نە بولادى؟
– مەنىڭشە, ول ەسكى قالاداعى جۇرتشىلىققا كەرەك. قر دسم ەسەبى بويىنشا ەلوردادا توسەك ورىن سانى جەتكىلىكتى, بىراق مەن ولاي ويلامايمىن. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى, رەسپۋبليكالىق جانە ۆەدومستۆولىق ۇيىمداردى قوسا العاندا, توسەك ورىنداردى ەسەپتەيدى. الايدا كوپتەگەن كلينيكالار تەك جوسپارلى تۇردە پاتسيەنتتەر قابىلدايدى. جەدەل جاردەم ارقىلى جەتكىزىلەتىن, شۇعىل كومەك قاجەت ەتەتىن ناۋقاستار ءۇشىن №1, №2 جانە بۇرىنعى تەمىرجول اۋرۋحاناسى (قازىرگى №3 اۋرۋحانا) جۇمىس ىستەيدى. مەنىڭ ويىمشا, ول اۋرۋحانانىڭ ورنىنا جاڭا كورپۋس سالىپ, ونى قالاعا قايتارۋ كەرەك. ددۇ دەكلاراتسياسىنا سايكەس, امبۋلاتورلىق ەمدەۋ دەڭگەيىن ارتتىرا وتىرىپ, توسەك ورىن سانىن ازايتۋ قاجەت. ءبىز ءبارىبىر دە ستاتسيونارلىق كومەككە ءزارۋمىز. ول جەردە ۇزدىك كادرلار بار, مەنەدجمەنت پەن تالىمگەرلىك جۇيەسى جاقسى جولعا قويىلعان. ەكىنشى سەبەبى – پاتسيەنت اۋرۋحانادا ءوزىن سەنىمدى قورعالعانىنا ۋايىم جەمەيدى.
ايگۇل الجاقسينا
