ادەتتە جەلتوقسان كوتەرىلىسى جايىندا ءcوز قوزعالعاندا وعان قاتىسۋشىلاردىڭ تەك قانا ستۋدەنتتەر بولعانى ايتىلادى. الايدا سول ءبىر قاھارلى كۇندەرى بيلىكتىڭ شەشىمىنە قارسى كۇش بىرىكتىرگەندەردىڭ قاتارىندا جۇمىسشى جاستار دا بولعان ەدى. باس قالانىڭ الىپ وداقپەن بايلانىسىن قامتاماسىز ەتەتىن الماتى پوشتامت مەكەمەسىندە تەلەگرافيست بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ورازگۇل ءابدىراسۋل دا الاڭدا بولعان جۇمىسشى جاستاردىڭ ءبىرى.
الماتىداعى اۋىلدان كەلگەن قازاققا «ەكىنشى سۇرىپتى» ۇلت رەتىندە قاراپ, ولاردىڭ قوعامدىق ورىنداردا قازاق تىلىندە سويلەۋىنە اشىقتان-اشىق تىيىم سالۋى سياقتى ارەكەتتى كوزبەن كورگەن ورازگۇل ايداشقىزى دا جەلتوقسان كوتەرىلىسى كوپتەن كوكەيدە جۇرگەن جايتتارعا قوزعاۋ سالعانىن ايتادى.
– تەلەگرافيcت بولعان سوڭ ءبىز ەلدەگى, قالاداعى جاعدايلاردى العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ ەستيتىنبىز. سول سەكىلدى پلەنۋمنان سوڭ الاڭعا جاستار جينالعانىندا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ اقپار الدىق. العاشقى كۇنى قازاققا قازاق باسشىنىڭ بۇيىرماعانىن, ۇلتىمىزدىڭ ۇنەمى وزگەلەردەن قورلىق كورىپ جۇرگەنىن قىزمەتتىك جاتاقحاناداعى بولمەمىزدە از توپپەن تالقىلادىق تا قويدىق.
17 جەلتوقسان كۇنى ءبىر توپ ارىپتەس قىزدارمەن ءبىزدى ورتالىق تەلەگرافقا جۇمىسقا جىبەردى. 1-سىنىپتى تەلەگرافيست رەتىندە ءبىز ورتالىقتاعى ارىپتەستەرىمىزگە ۇنەمى كومەك كورسەتىپ تۇراتىنبىز. ءبىر قىزىعى, ورتالىققا كومەككە بارعانىمىزبەن, ونداعىلار بىزگە جۇمىس بەرمەيدى. اقىر بولماعان سوڭ سونداعى باسقا ۇلت وكىلىنەن شىققان تەلەگرافيستەرمەن سوزگە كەپ قالدىق. ءسوز اراسىندا بىرەۋى بىزگە «سەندەر جۇمىستى قايتەسىڭدەر؟ ودان دا انا الاڭداعى قازاقتارعا قوسىلىڭدار!» دەگەن سىڭايداعى اڭگىمە ايتتى. ءبىزدىڭ دە كۇتكەنىمىز سول ەدى. ءبىر توپ قىز بولىپ الاڭعا بەت الدىق. ءبىز كەلگەندە الاڭدا قاراقۇرىم حالىق جينالعان ەكەن. كوبىنىڭ قولىندا ۇران ءسوز جازىلعان قاعازدار, – دەپ باستادى اڭگىمەسىن ورازگۇل اپاي.
ودان ءارى جاستاردىڭ توبىمەن بىرگە الاڭ ماڭىنداعى عيماراتتاردىڭ سىرتىنداعى ءمارمار تاستى جالاڭ قولمەن سىندىرىپ, ۇكىمەت ۇيىنە قاراي اتقىلاعان. بىردەن مىنبەردە تۇرىپ, جاستارعا باسۋ ايتقان القالى توپتىڭ سوزىنە قۇلاق تۇرگەن. سونداي-اق وزدەرىن قورشاپ تۇرعان جاس ساربازدىڭ قامقورلىقپەن ايتقان جالىنىشتى ءسوزى دە قۇلاعىندا قالعان. الگى سارباز: «اعاتايلار, بىزگە نە ىستەسەڭدەر دە كونەمىز. تەك ارتقى جاققا بارماڭدارشى. ءبىز بارىنە شىدايمىز. ولار سىزدەردى ۇرىپ-سوققانى بىلاي تۇرسىن, ءولتىرىپ تاستاۋدان دا تايىنبايدى» دەپتى.
«ول ساربازدىڭ ءسوزىنىڭ ءمانىسىن كەيىن ۇقتىق قوي» دەيدى اپايدىڭ ءوزى. «كەشقۇرىم الاڭنان قۋ باستالعاندا كۇلاش بايسەيىتوۆا كوشەسىمەن قاشىپ بارا جاتىپ قولعا ءتۇسىپ قالدىم. ءبىزدى سول كەزدەگى لەنين اۋداندىق ميليتسيا بولىمىنە اپاردى. ماشينادان تۇسە بەرگەنىم سول ەدى, قىرعىزدىڭ ءبىر جىگىتى: «مىنا جاقپەن قاش» دەپ باعىت سىلتەپ جىبەردى. جالعىز ءوزىم قاشىپ شىعىپ, قاراڭعى كوشەلەرمەن زۋلاپ وتىرىپ, الماتى پوشتامتتىڭ جاتاقحاناسىنا كەلدىم. كومەندانت مىنەزدىلەۋ ورىس ايەل ەدى. كىرگىزبەيتىنىن جاقسى بىلەم. سول كەزدە الاڭ جاقتان كەلە جاتقان ءبىر توپ قىزدىڭ قاراسى كورىندى. ولار الگى كومەندانتقا «ەسىكتى اشپاساڭ – سىندىرامىز» دەپ قىسىم جاسادى. كومەندانتتىڭ امالى تاۋسىلىپ, ەسىكتى اشتى».
مۇنان سوڭ جاتاقحانا بولمەسىندە الاڭداعى جاعداي قىزۋ تالقىلانىپ جاتتى. اسىرەسە قىزدار پوشتامت قىزمەتكەرلەرىنە ءۇي بەرگەندە بايعۇس قازاقتى كوزگە ىلمەي ءبىرىنشى جانە سوڭعى قاباتتان پاتەر بەرەتىندىگىن اشىنا ايتىپ جاتتى. قىسقاسى, سول كۇننىڭ بايلامى الاڭعا قايتا شىعۋ بولدى. تاڭەرتەڭ الاڭ جاقتى قايتا بەتكە العان تەلەگرافيست قىزدار لەنين كوشەسىنىڭ بويىمەن كەلە جاتقان جاستاردىڭ قالىڭ توبىنا قوسىلعان.
«الاڭعا جاقىنداپ قالعانىمىز سول ەدى, «روسسيا» دۇكەنىنىڭ ۇستىندەگى پاتەردىڭ بالكونىندا وتىرعان ەكى كىسى اڭشى مىلتىعىمەن وق اتتى. ەشنارسەنى ەلەمەي قازپي-ءدىڭ قورشاۋدا قالعان جاتاقحاناسىنا بارىپ, قورشاۋدا قالعان ستۋدەنتتەردى بوساتىپ الىپ شىقتىق. الاڭعا كىرۋگە تىرىستىق. سولداتتاردىڭ قولىندا 1 مەترلىك تەمىر سويىل بار. ءبىر بايقاعانىم, كەيبىرەۋىنىڭ قولىندا قورعاسىن سىمدى كابەل بولدى. ول تيگەن ادام وڭبايتىنىن جاقسى بىلەم. جىگىتتەرگە اباي بولۋدى ەسكەرتىپ ءجۇردىم. بۇل كۇنگى قۋعىن تىپتەن قاتتى بولدى. قولىنا تۇسسەڭ شايناماي جۇتۋعا ءازىر سولداتتاردان قاشقان ەكپىنمەن ۇزىندىعى 3 مەترلىك قورشاۋدان سەكىرىپ تە كەتتىك. قاراڭعى كوشەلەرمەن ءجۇرىپ وتىرىپ, جاتاقحاناعا كەلدىك. ەرتەسى كۇنى ەشقايدا شىقپادىق. تۇسكى ساعات 16:00-دە ەكى تەرگەۋشى كەلىپ, مەنى الىپ كەتتى. قولدارىندا مەنىڭ سۋرەتىم بولدى. ونىڭ ۇستىنە كومەندانتتىڭ ءوزى ايتىپ قويعان. فرۋنزە اۋداندىق ميليتسيا بولىمىنە اكەلدى».
الاڭدا بولعانى فوتوسۋرەتپەن دالەلدەنىپ تۇرعان ورازگۇل ايداشقىزىن تەرگەۋ ۇزاققا سوزىلمايدى. سوندا دا بولسا حاتتاما ءۇشىن ءداستۇرلى سۇراقتارىن قويعان تەرگەۋشىلەر ءبىر تاۋلىكتەن سوڭ-اق جەلتوقسانشى قازاق قىزىن فرۋنزە اۋداندىق سوتىنا اكەلگەن. ورازگۇل اپايدىڭ كوپتومدىق ىسىمەن تانىسقان سۋديانىڭ دا اۋزىنان ءجىبى ءتۇزۋ ءسوز شىقپايتىنى بەلگىلى. «مۇندايلاردى اتىپ تاستاۋ كەرەك» دەپ مىڭگىرلەيدى دە, الاڭداعى «باسبۇزارلىعى» ءۇشىن 15 كۇنگە قاماۋ تۋرالى شەشىم شىعارىپتى.
«سۋديانىڭ شەشىمىنە قارسىلىعىمدى ءبىلدىرىپ جاتىرمىن. بىراق ول مەنىڭ ءسوزىمدى پىسقىرمادى دا, «جەلتوقسانشىلاردى اۋىر جازاعا تارتۋ كەرەك» دەگەن ويىنان قايتپادى. ميليتسيا قىزمەتكەرلەرى كولىككە سالىپ, ماسانشى كوشەسىنىڭ بويىنداعى اۋداندىق ميليتسيا ءبولىمى عيماراتىنىڭ جەرتولەسىندەگى كامەرالارىنا اكەپ جاتتى. سوندا باقىلاۋشى بولىپ جۇرگەن قازاق جىگىتتەرىنىڭ ازاماتتىعىنا ءدان ريزا بولدىم. ولار باسشىلىقتان رۇقسات الىپ, ءبىز جازامىزدى وتەپ شىققانشا ءبىزدىڭ كامەرالارعا باقىلاۋشى قىزمەتىن اتقاردى. تاماق اكەپ بەرىپ تۇرىپ, قولىمىزعا قاعاز ۇستاتتى. وندا «كەرەك-جاراقتارىڭ بولسا, جازىپ جىبەرىڭدەر» دەگەن ءسوز جازىلىپتى. باقىلاۋشىلار بىرەر كۇننەن سوڭ بىزگە دالىزگە شىعۋعا رۇقسات بەردى. سوندا كورشىلەس كامەرادا بۇگىندە «ناعىز جەلتوقسان» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ جەتەكشىسى بولىپ جۇرگەن قۇرمانعازى راحمەتوۆ اعامىز جاتقانىن بايقاپ قالدىم. قوس كامەرادا قاتار جاتقان قازاقتىڭ قىز-جىگىتتەرى شىققانشا «مەنىڭ قازاقستانىمدى» شىرقادىق.
ءبىر قىزىعى, ءبىزدىڭ كامەرادا جاتقان 30 جازاسىن وتەۋشىنىڭ اراسىندا جاسى ۇلكەن ۇيعىر ايەل بولدى. سول كىسىدەن «نەگە مۇندا جاتسىز؟» دەپ سۇرايمىز عوي. سويتسەك, توبەلەسىپ جاتقان كىشكەنتاي بالالاردىڭ اراسىنا تۇسكەنى ءۇشىن كورشىسى ۇستىنەن ارىز جازىپ جىبەرگەن ەكەن. كامەراعا باس جاراقاتىمەن تۇسكەن ءبىر قىز بولدى. وعان قولىمنان كەلگەنشە العاشقى مەديتسينالىق كومەك كورسەتكەم. جاقىندا سول قىزدى تاپتىم. ءساتى تۇسسە, ءبىر كەزدەسۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز» دەدى ورازگۇل اپاي.
15 كۇن قامالىپ شىققان جەلتوقسانشىلارعا مۇنان كەيىن كوپ ەسىك جابىلعان. اۋەلى كومسومول قاتارىنان شىعارىلىپ, جۇمىستان, قىزمەتتىك جاتاقحانادان ايىرىلعان. 1-سىنىپتى تەلەگرافيستەن قاتارداعى پوشتاشى قىزمەتىنە ءبىر-اق تومەندەتىلىپتى. ورازگۇل اپايدىڭ ءوزى الماتى پوشتامتتىڭ ديرەكتورى روزا ءجۇسىپوۆانىڭ قامقورلىعىن كوپ كورگەنىن ايتادى.
«ديرەكتورىمىز ادامگەرشىلىگى مول جان ەدى. وقيعادان جارتى جىل وتكەن سوڭ ماعان الماتىداعى 11-شاعىناۋداندا ورنالاسقان قىزمەتتىك جاتاقحانادان ورىن الىپ بەردى. بۇل 6 بويى پوشتاشىنىڭ ماردىمسىز ايلىعىمەن كۇنەلتىپ, بىرەۋدىڭ اۋلاسىنداعى بولمەنى جالداپ, تۇنگى اۋىسىمدا ىدىس جۋشى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ماعان ۇلكەن قولداۋ بولدى. كوپ ۇزاماي تەلەگرافيستىك قىزمەتىمە قايتا ورالدىم. سول مەكەمەدە 2001 جىلعا دەيىن جۇمىس ىستەدىم. كەيىن «قازاقستان» تەلەراديو كەشەنىندە, نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى ۇلتتىق بالالاردى وڭالتۋ ورتالىعىندا ەڭبەك ەتتىم.
جەلتوقسان جايىندا بەرتىنگە دەيىن ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپادىم. ءتىپتى اكە-شەشەم دە مەنىڭ سول كۇندەرى الاڭدا بولىپ, جازالانعانىمدى كەيىن ءبىلدى. ءبىر قىزىعى, مەن تۋعان كەزدە اۋىلدىق كەڭەس قىزمەتكەرلەرىنىڭ قاتەلىگىنەن تۋ تۋرالى كۋالىگىمە اكەمنىڭ اتى جازىلماي قالدى. جەكە كۋالىگىمە دە اكەمنىڭ اتى جازىلمادى. سول سەبەپ بولعان بولۋى كەرەك. پارتيا قاتارىندا بولعان اكەمە مەنىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسقانىمنىڭ ەش كەسىرى تيمەدى» دەيدى ورازگۇل اپاي.
