«Astana» تەلەارناسىنىڭ ءار دۇيسەنبى سايىن شىعاتىن «Elorda Live» باعدارلاماسىندا قالانىڭ وزەكتى ماسەلەلەرى كوتەرىلەدى. اتالعان تەلەارنا مەن «Elorda aqparat» جشس-تىڭ بىرلەسكەن جوباسى اياسىندا ءبىز سۇحباتتىڭ جازباشا نۇسقاسىن گازەت بەتىندە جاريالاپ وتىرامىز. بۇل جولى باعدارلاما قوناعى نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ماليكا بەكتۇروۆا شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ شارالارى تۋرالى ايتىپ بەردى.
كاسىپكەرلەرگە قانداي كومەك بار؟
– ماليكا ەرلانقىزى, قايىرلى كۇن! ءبىز بۇگىندە كاسىپكەرلەرگە ارنالعان كوپتەگەن باعدارلامالار بار ەكەنىن بىلەمىز. سونىڭ ناتيجەلىلەرىنىڭ ءبىرى – «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020». ونى جۇزەگە اسىرۋ مەرزىمى ەندىگى اياقتالىپ قالدى. قازىرگى كۇنى ونىڭ ناتيجەسى قانداي دەپ ايتا الامىز؟
– «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» – كاسىپكەرلىككە قولداۋ كورسەتۋدىڭ نەگىزگى ءتۇرىنىڭ ءبىرى. ونىڭ پايداسى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرىنىڭ كوپشىلىگىنە ءتيدى. باعدارلاما جۇزەگە اسقان 9 جىلدىڭ ىشىندە مەملەكەتتىڭ شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە ناقتى قارجىلاي كومەك بەرۋىنىڭ باستى قۇرالىنىڭ بىرىنە اينالدى. باعدارلامانى, نەگىزىنەن, ساۋدا-ساتتىق, قوعامدىق تاماقتانۋ سەكتورلارى پايدالانادى. «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسىمەن قاتار, باسقا دا باعدارلامالار ۇندەسەدى. ماسەلەن, جاقىندا «ەڭبەك» باعدارلاماسى ىسكە قوسىلدى. ول 8 مىڭ اەك-كە دەيىن كولەمدە بەرىلەتىن شاعىن نەسيەلەۋگە ارنالعان. ەگەر ءسىز بيزنەستى جاڭادان باستاعان بولساڭىز جانە ءسىزدىڭ قىزمەتىڭىز «ەڭبەكتىڭ» شارتىنا سايكەس كەلسە, 6 پايىزدىق زايممەن اقشا الا الاسىز. سونداي-اق «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسى» دەگەن جاڭا باعدارلاما بار, وندا دا قارجىلاي كومەك كورسەتۋ قاراستىرىلعان. دەگەنمەن وندا سالالىق شەكتەۋلەر بار. بىراق «قاراپايىم زاتتار ەكونوميكاسىنىڭ» سوڭعى باعدارلاماسىندا كورسەتىلەتىن قىزمەت تۇرلەرى ايتارلىقتاي كەڭەيتىلدى. ونىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى 8 پايىزدان 6 پايىزعا دەيىن تومەندەتىلدى.
– مەن «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020» باعدارلاماسى بويىنشا مەملەكەتتىڭ قولداۋ كورسەتەتىنىن بىلەمىن, تاياۋدا 63 جوباعا گرانت بەرىلگەنىن ەستىدىم. وسى كونكۋرستارعا قاتىسۋ ءۇشىن جوبالار قانداي ولشەممەن, قالاي تاڭداپ الىنادى؟ جالپى, گرانتتار قانداي سوماعا بەرىلەدى, مەن وعان قالاي قاتىسا الامىن؟
– وتە وزەكتى سۇراق. كوپتەگەن كاسىپكەرلەر, اسىرەسە, بيزنەستى ەندى باستاپ جاتقاندار وسىنداي سۇراقتار قويادى. گرانتتار مەملەكەتتىڭ قايتارىمسىز ينۆەستيتسياسى تۇرىنە جاتادى, 3 ميلليون تەڭگەگە دەيىن قاراستىرىلعان. دۇرىس, بيىل 63 جوباعا گرانت بەرىلدى, ول, نەگىزىنەن, ستارتاپتارعا بەرىلەدى, ياعني بيزنەس-يدەيالارعا. بىراق ول جاي عانا يدەيا ەمەس, بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە تەرەڭ ءپىسىرىلىپ-جەتىلدىرىلگەن بولۋى ءتيىس. كونكۋرستىق كوميسسيا جوبالاردى 3 ميلليون تەڭگە كولەمىندە قانشالىقتى شىن مانىندە جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىنىن قارايدى. بۇل جىلى 63 گرانت بەرىلدى, بىراق ونىڭ سانى شەكتەلمەيدى, تەك جالعىز عانا شەك بار, ول بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلۋىنا بايلانىستى ودان كوپ نەمەسە از بولۋى مۇمكىن. ءبىز 260 ءوتىنىش الدىق, بيىل ءبىرىنشى رەت كوميسسيادا بىردە-ءبىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەر بولعان جوق. ىرىكتەۋدى كاسىپكەرلەردىڭ وزدەرى جۇرگىزدى. ماسەلەن, «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى, نۇر-سۇلتان قالاسى قوعامدىق كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى. ىرىكتەۋ فەيسبۋكتە ناقتى ۋاقىت رەجيمىندە جۇرگىزىلدى, ياعني ۇمىتكەرلەر ءدال سول ۋاقىتتا ءبىر-ءبىرىن كورىپ وتىردى, وزدەرى تاڭداۋ مۇمكىندىگىنە يە بولدى. اشىق داۋىس بەرۋمەن جۇرگىزىلدى. ءبىز ونىڭ ەرەجەسىن وسى كۇيىندە قالدىرۋدى ءجون كوردىك. كەلەسى جىلى دا كەم دەگەندە 60 گرانت ۇلەستىرۋگە نيەتتىمىز. ويتكەنى جاس كاسىپكەرلەردىڭ اراسىندا مۇنىڭ تانىمالدىعى زور.
قاي سالادا سۇرانىس كوپ؟
– ءبىز بيزنەستىڭ تاۋەكەل ەكەنىن بىلەمىز. ونى باستاۋ ارقاشان اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. كوپشىلىك بيزنەستى قالاي باستاۋ كەرەگىن, قاي سالانى تاڭداۋعا بولاتىنىن بىلمەيدى. باس قالادا سۇرانىسى ۇلكەن, وزەكتى قانداي سالا بار؟
– بۇل سۇراق تا ءجيى ايتىلادى. اسىرەسە, ازاماتتاردى قابىلداۋ كەزىندە «مەن قاي سالادا بيزنەس اشسام؟» نەمەسە «اقشامدى قاي سالاعا ينۆەستيتسيالاسام بولادى؟» دەگەن سۇراقتار قويىلادى. مەنىڭ ويىمشا, استانا – ايرىقشا كەيس, جىل سايىن قالالىقتاردىڭ سانى شامامەن 50 مىڭعا كوبەيىپ كەلەدى, تيىسىنشە بۇل – قوسىمشا سۇرانىس. جىل ساناپ تۇرعىنداردىڭ سانى ارتقان سايىن قوعامدىق تاماقتاندىرۋعا, حيميالىق تازالاۋعا, سۇلۋلىق سالوندارىنا, ءۇيدىڭ جانىنداعى دۇكەندەرگە, فاستفۋدقا, ت.ب. سۇرانىس ارتا بەرەدى. مىنە, استاناعا 20 جىل بولادى, اتالعان ترەندتەرگە دەگەن سۇرانىس جىلدا ءوسىپ كەلە جاتقانىن كورەمىز. مەن جاڭادان بيزنەس باستاعاندارعا ناق وسى سالالاردى تاڭداۋعا كەڭەس بەرەر ەدىم. جالپى, قىزمەت كورسەتۋدىڭ قاي ءتۇرى بولسا دا سۇرانىس كوپ.
– قولدانىستان وتكەن شيكىزاتتى قايتا وڭدەيتىن زاۋىت اشقىم كەلەدى. بۇل شيكىزاتتان فلەكس دايىندالادى, سوسىن ول قىتايعا, رەسەيگە جىبەرىلەتىن بولادى. بۇل ماتەريالدىڭ ءبىر تونناسى – 250 مىڭ تەڭگە, وسى يدەيامدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ماعان 8-9 ميلليون تەڭگە قاجەت. مەنىڭ يدەيامدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن قازاقستاندا قانداي دا ءبىر باعدارلاما بار ما؟
– بيزنەستى جاڭادان باستاعاندارعا, ونىڭ ىشىندە قايتا وڭدەۋ سالاسىنا قاتىستى بىرقاتار باعدارلامالار بار. ول, جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي, «بيزنەستىڭ جول كارتاسى 2020». مەملەكەتتىڭ بارلىق سۋبسيديالارىنان كەيىن كاسىپكەرگە 8 پايىزدىق مولشەرلەمەدە بەرىلەدى. ەگەر قارجى ينۆەستيتسيا رەتىندە الىنسا – 5 جىلعا, ال ەگەر قارجى اينالىمى ءۇشىن السا, 3 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە بەرىلەدى. ودان باسقا, «ەڭبەك» باعدارلاماسى ارقىلى 8 مىڭ اەك-كە دەيىن قارجىلاندىرىلۋ قاراستىرىلعان, مۇندا مولشەرلەمە ءتىپتى تومەن – 6 پايىز. بۇل باعدارلامادا سالا بويىنشا ەشقانداي شەكتەۋ جوق. ەگەر بيزنەستى جاڭادان باستاۋشىنىڭ كەپىلدىك قورى بولماسا, گرانتتار بويىنشا باعدارلاماعا قاتىسىپ, 3 ميلليون تەڭگەگە دەيىنگى گرانتتى جەڭىپ الا السا (بۇل قايتارىمسىز قارجىلاندىرۋ – اۆت.), وسى قارجىعا جابدىقتار ساتىپ الۋىنا بولادى. سوسىن سول جابدىقتى قالعان قاجەتتى قارجىنى الۋ ءۇشىن كەپىلدىك قور رەتىندە قويا الادى.
– مەملەكەتتىڭ قارجىلىق قولداۋىنان باسقا قارجىلىق ەمەس قولداۋ كورسەتۋ ءتۇرى دە بار عوي. ول قانداي قولداۋ؟
– مەملەكەتتىڭ قارجىلىق ەمەس قولداۋ كورسەتۋ ءتۇرى دەپ ءبىرىنشى كەزەكتە وقىتۋدى ايتامىز: كاسىپكەرلىكتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتۋ, بۋحگالتەريانى جۇرگىزۋدى ۇيرەتۋ, بيزنەس جوسپار جاساۋ, «دامۋ» قورىمەن جۇمىس ىستەۋ, ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەرمەن جۇمىس ىستەۋ, سالىق ەسەبىن دايىنداۋ – مۇنىڭ ءبارى وقۋدى تالاپ ەتەدى. مەملەكەت قارجىلىق ەمەس قولداۋ شاراسى ارقىلى «بيزنەس باستاۋ» باعدارلاماسى بويىنشا تەگىن وقىتادى. وعان سۇرانىس ۇلكەن, ويتكەنى قارجىلىق كومەك كورسەتەتىن كوپتەگەن باعدارلامالار ءبىرىنشى كەزەكتە قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى تالاپ ەتەدى. ەگەر ادام قارجىلىق ساۋاتتىلىقتىڭ قىر-سىرىن بىلمەسە, وعان بيزنەس جۇرگىزۋ كەيىن قيىن بولادى. سوندىقتان مەملەكەتتىڭ قارجىلىق ەمەس قولداۋىن مىندەتتى تۇردە پايدالانعان دۇرىس.
– مەنىڭ اتىم – شولپان. قالادا «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» دەگەن بار. سوعان قاتىسۋ ءۇشىن قانداي قۇجاتتار كەرەك, ونىڭ تالاپتارى قانداي؟
– «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» باعدارلاماسى نۇر-سۇلتان قالاسىندا 4 جىلدان بەرى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. ايتارلىقتاي ناتيجە بار, باسقا وڭىرلەر وسى تاجىريبەنى وزدەرىندە قايتالاۋدا. كاسىپكەر شاعىن جانە ورتا بيزنەس ءۇشىن ورىن الۋ بايقاۋىنا قاتىسا الادى. فاستفۋد, كوكونىس پاۆيلونى, جەدەل تاماقتانۋ پاۆيلوندارى, گۇل ساتۋ, سونداي-اق اياق كيىم جوندەۋ, ستو سياقتى قىزمەتتەر «1000 ورىن – كوشە ساۋداسى» دەگەن باعدارلاماسىنىڭ قۇرامىنا كىرەدى. ونىڭ وپەراتورى – نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكك. ونلاين-اۋكتسيون وتكىزىلەدى. اۋكتسيوندا ءسىز بارلىق رۇقسات قۇجاتتارىمەن بىرگە ۇزاق مەرزىمگە جالعا جەر ۋچاسكەسىن الا الاسىز. ال بيىلدان باستاپ وندا سۋعا, جارىققا قوسۋعا تەحشارتتى دا بەرەتىن بولامىز.
بيزنەستىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرى
– جاڭا جىلدان باستاپ پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا شاعىن جانە ورتا بيزنەس سالىقتان بوساتىلادى جانە 3 جىلعا دەيىن تەكسەرىلمەيتىن بولدى. ءسىزدىڭ ويىڭىزشا, بۇل كاسىپكەرلەردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قانشالىقتى وڭ اسەر ەتەدى؟
– بيزنەس ءۇشىن بۇل, ءسوزسىز, يگىلىك, مۇمكىندىك. وسى ەرەكشە جاعدايدى پايدالانىپ, سالىقتان بوساتىلعان مەرزىم ىشىندە دامۋدىڭ ساپالى دەڭگەيىنە كوتەرىلۋىنە قولايلى. بۇل مەملەكەتتىڭ بيزنەسكە جاساپ وتىرعان ايرىقشا قولداۋى دەپ سانايمىن. نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ ءىجوو قۇرىلىمىندا شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ ۇلەسى ءبىرىنشى جىلدىقتا 58,5 پايىزدى قۇرايدى. ارينە, بيزنەستى دامىتۋ – ءبىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلە. ويتكەنى سونىڭ ارقاسىندا قالا دامىپ جاتىر.
ءۇش جىلعا دەيىن تەكسەرىلمەيدى
– ال تەكسەرۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى نە ايتاسىز؟ كەيبىرەۋلەر كاسىپكەرلەر سونى ارقالانىپ سانيتارلىق نورمالارعا سەلقوس قاراۋى مۇمكىن دەپ قاۋىپتەنەدى.
– بۇل نورما جاڭادان اشىلعان بيزنەس ءۇشىن قازىردىڭ وزىندە جۇمىس ىستەپ تۇر. بيزنەس جاڭادان اشىلسا, ول جوسپارلانىپ, 3 جىل تەكسەرىلمەيدى. تەك بىرەۋلەر ارىزدانسا نەمەسە باسقا كەلەڭسىزدىكتەر بولعاندا عانا تەكسەرىلۋى مۇمكىن. سوندىقتان كاسىپكەرلەر ونىڭ يگىلىگىن ءىشىنارا كورىپ تە جاتىر. ارينە, بۇل جەردە بيزنەستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك. «اتامەكەن» ۇكپ ءوزىن-ءوزى رەتتەۋ يدەياسىن بەلسەندى قولداپ وتىر. بيزنەستىڭ ءوز-وزىنە زور تالاپتار قويۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا, بيزنەس قىزمەتتى قالاي كورسەتەدى, ونىڭ ساپاسى قانداي – وسى باسەكەلەستىك بيزنەسكە ەڭ پارمەندى تەست بولا الادى.
– جالپى, تەكسەرىستەر بيزنەسكە قانشالىقتى قيىندىقتار تۋعىزادى؟ ول ۇزاققا سوزىلاتىن پروتسەدۋرا ما؟
– ول ەندى تەكسەرىستىڭ سيپاتىنا بايلانىستى. تاياۋدا ءبىز پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا بيزنەس قاۋىمداستىقتارى الدىندا بارلىق باقىلاۋشى-قاداعالاۋشى ورگانداردىڭ بىرىڭعاي ەسەبى كۇنىن وتكىزدىك, سوندا 19 باقىلاۋشى-قاداعالاۋشى ورگان قانداي دا ءبىر سالادا نە باقىلاۋ, نە قاداعالاۋ جۇرگىزە الاتىنىن كوردىك. بۇل – كاسىپورىندارعا بارماي, سىرتتاي جۇرگىزىلەتىن تەكسەرۋلەر. ەگەر قوسىمشا تەكسەرۋلەر كەرەك بولسا, ۇزاعىراق سوزىلۋى دا مۇمكىن. ارينە, بيزنەس تەكسەرۋلەردىڭ از بولعانىن قالايدى, ءبىز سوعان جاعداي جاساۋعا ۇمتىلامىز.
– بىزگە الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى دا سۇراقتار تۇسۋدە. ەندى سونىڭ بىرىنە نازار اۋدارايىق: جاقىن ۋاقىتتا جاس ونەرتاپقىشتار ءۇشىن قانداي حاكاتوندار جانە كونكۋرستار وتكىزىلەدى؟ وعان قانداي قۇجاتتار كەرەك؟ بۇل تۋرالى اقپاراتتى قايدان الۋعا بولادى؟
– ءبىز 5 جىلدان بەرى حاكاتوندار وتكىزىپ كەلەمىز. ونىڭ ماقساتى – نارىققا, جالپى اقپاراتتىق تەحنولوگياعا قىزىعۋشىلىق بىلدىرەتىن ادامدارعا قالاعا نەمەسە مەملەكەتكە پايدالى بولۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك ەكەنىن حاباردار ەتۋ. ءبىز جىلىنا 5-6 حاكاتون وتكىزەمىز. وعان قاتىسۋشىلاردىڭ قۇرامى وتە جوعارى, ءتىپتى شەتەلدەردەن كەلەدى. ماسەلەن, حاكاتوندا قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن قويدىق دەيىك. بارلىق ونەرتاپقىشتار, ءىت-ازىرلەۋشىلەر, ستارتاپشىلار وزدەرىنىڭ شەشىمدەرىمەن كەلەدى, ولار كونكۋرسقا قاتىسادى, ولارعا تاپسىرما بەرىلەدى, سوسىن ەكى كۇننىڭ ىشىندە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىن شەشۋ بويىنشا ءوز ۇسىنىستارىن ايتادى. قازان ايىندا ادەتتەگىدەي «استانا Innovations» اق-پەن بىرگە قالالىق ءتۋريزمدى دامىتۋدىڭ قوسىمشا سەرۆيستەرى تۋرالى حاكاتون وتكىزەمىز. ول تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى اقپاراتتى «استانا Innovations» اق سايتىنان, فەيسبۋكتەن كورۋگە بولادى.
– مەنىڭ اتىم – ءادينا. بىرىڭعاي كارتوچكا جۇيەسى بارلىق مەكتەپتەردە قاشان جۇمىس ىستەيتىن بولادى؟
– بىرىڭعاي كارتوچكا جۇيەسىن مەكتەپتەردە بيىلدان باستادىق. ياعني وقۋشى ءبىر كارتامەن تاماقتانادى, مەكتەپكە كىرىپ-شىعادى, اۆتوبۋسپەن جۇرەدى, تولەمدەر جاسايدى. ونى جۇزەگە اسىرۋعا قالا ءبىر تيىن دا جۇمساعان جوق, ونىمەن بىرنەشە جابدىقتاۋشى بار. ويتكەنى ءبىز نارىققا وسى ماسەلەنى شەشىپ, قوسىمشا قىزمەتتەر بويىنشا پايدا تابىڭدار دەگەن شارت قويدىق. جىل اياعىنا دەيىن بۇل جۇيەمەن بارلىق مەكتەپتەردى جابدىقتاۋعا نيەتتىمىز.
