جۋىردا وتكەن قالالىق ءماسليحاتتىڭ تۇراقتى كوميسسيالارىنىڭ قوعامدىق تىڭداۋىندا استانادا اشىلاتىن ءتورتىنشى اۋداننىڭ اتاۋى ۇسىنىلدى. تىلدەردى دامىتۋ باسقارماسىنىڭ باسشىسى تىلەۋعالي قىشقاشباەۆ جاڭا اۋدانعا بايقوڭىر اتىن لايىق كورىپ وتىرعاندارىن جەتكىزدى. دەپۋتاتتاردىڭ كوپشىلىگى بۇل ۇسىنىستى قولدادى. اۋدان اتاۋى ءالى ونوماستيكالىق كوميسسيا وتىرىسىندا قارالادى.
جاڭالىق شىققان بەتتە قوعامدا اۋدان اتاۋىنا قاتىستى ءار الۋان وي تۋدى. «فەيسبۋككە» بۇل حاباردى جاريالاعانىمىزدا پىكىر رەتىندە تۇران, قاراوتكەل, نۇرا, بوزوق, جۇمابەك تاشەنوۆ, دىنمۇحامەد قوناەۆ, ءاليحان بوكەيحان, وقجەتپەس, بۋراباي, تورعاي, جىبەك جولى, قارقارالى, ەرەيمەنتاۋ سىندى نۇسقالار ءتۇستى. اسىرەسە, الەۋمەتتىك جەلىدەگى دوستارىمىزدىڭ ءبىرازى الاش اتاۋىن ۇسىندى. ماسەلەن, سۋرەتشى جانۇزاق ءمۇساپىر: «الاشتىڭ 100 جىلدىعى ءوتتى, ايتارلىقتاي بولمادى. سونىڭ ەسەسىنە الاش اتىن بەرسە, قۇبا-قۇپ بولار ەدى» دەپ جازدى.
جۋرناليست ءدۇرالى دۇيسەباي: «بايقوڭىر دا قازاقتىڭ ءبىر بايتاعى. نۇرا دا جاقسى. تەك وزىمدىكى بولسىن دەگەندى قويۋ كەرەك. استانانىڭ كوشەلەرىن قاراشى, قازاقتىڭ بارلىق جەر اتاۋى, تاۋ اتاۋى, وزەن-كول اتاۋى – ءبارى-ءبارى قامتىلعان. بۇدان ۇتىلدىق پا؟ ءالى تالاي اۋدان اشىلادى. ساسپاڭدار, تورعايدى دا, باسقانى دا وتكىزەسىڭدەر, اعايىن. ال اۋداندى ادام اتىمەن اتاماي-اق قويالىقشى. تاشەنوۆ اتىنداعى كوشە بار عوي» دەگەن پىكىر قالدىردى.
ساياساتتانۋشى ايدوس سارىمنىڭ: «ەلوردادان تاريحىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرۋى كەرەك. استانانىڭ دا كيەلى تاريحى بار. سوندىقتان اۋدانعا يا قاراوتكەل, يا اقمولا دەپ ات بەرگەن ابزال. ەكى اتاۋ دا كونەدەن كەلە جاتقان قازاقى ءدىني-مادەني داستۇردەن باستالادى. استانا ءتۇبى دە قازاقتىڭ ءبىر پانتەونى, قاسيەتتى اتالارىمىز جاتقان جەر. كەنەسارىنىڭ دا اقمولا بەكىنىسى ۇستىندەگى قىرىشتى ساداقپەن اتىپ ارپالىسۋى وسى سەبەپتى. مەن استانالىق ەمەسپىن. بىراق ەل ازاماتى رەتىندەگى پىكىرىم – وسى. وزىمە قاراوتكەل دەگەن كوبىرەك ۇنايدى» دەگەن پىكىرىن وقىدىق.
ونوماستيكالىق كوميسسيانىڭ وزىنە اۋدان اتاۋىنا قاتىستى بىرنەشە ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن. سونىڭ ىشىندە تاۋەلسىزدىك, قورعالجىن اتاۋلارى بارىن ت.قىشقاشباەۆ ءماسليحاتتىڭ وتىرىسىندا ايتتى. بۇل ۇسىنىستاردىڭ قاتارىندا جوعارىدا ءبىز كەلتىرگەن بىرنەشە نۇسقا دا بار دەپ ويلايمىز. ءتيىستى كوميسسيا قوعامدىق پىكىردى ەسكەرىپ, ءجۇز ويلانىپ, مىڭ تولعانىپ بارىپ, كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن, استاناعا لايىق اتاۋدى تاڭداسا ەكەن دەيمىز.
كوپ جەردە ايتىلىپ جۇرگەندەي, استانا, راسىمەن, بارلىق جاعىنان ەل وڭىرلەرىنە ۇلگى بولۋى ءتيىس. كەيبىر ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردەن كوش باسىندا كەلە جاتقانى دا انىق. ماسەلەن, ەلوردادا وتكەن جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 608 ملرد تەڭگەنى قۇرادى. بىلتىر قالادا 2 ملن 360 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي نەمەسە 20 مىڭ 781 پاتەر سالىندى. بۇل – ەلدەگى ەڭ ۇزدىك كورسەتكىش. مۇنى قالا اكىمىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى سەرگەي حوروشۋننىڭ جاقىندا وتكەن ەسەپتىك كەزدەسۋىندە ەستىدىك.
كەشەگى تسەلينوگراد-اقمولانى قازىرگى استانامەن سالىستىرا المايمىز. الايدا قالادا كەڭەس زامانىنان قالعان اتاۋلار ءالى دە ءبىراز كەزدەسەدى. جيىرما جىل ىشىندە ولار نەگە وزگەرمەي كەلە جاتقانىنا تاڭىمىز بار. پرومىشلەننىي, كيرپيچنىي, كومسومولسكي, سيليكاتنىي, جەلەزنودوروجنىي, پريگورودنىي, ميچۋرينو, ينتەرناتسيونالنىي بولىپ جالعاسىپ كەتە بەرەتىن سونداي اتاۋلار, بىزدىڭشە, ابدەن ەسكىرگەن. مىسالى, كەلمەسكە كەتكەن كومسومولدى, تۇبىمىزگە جەتە جازداعان ينتەرناتسيونالدى ءالى دارىپتەپ كەلە جاتقاندايمىز. ونوماستيكالىق كوميسسيا وسىعان دا نازار اۋدارۋى ءتيىس.
بىرنەشە جىل بۇرىن قالادا ونوماستيكالىق جۇمىس جاقسى جۇرگەنىن ايتۋعا ءتيىستىمىز. مىسالى, 2008 جىلى ءبىر مەزگىلدە قالانىڭ 300-دەن استام كوشەسى قازاقىلاندى. ەلباسىنىڭ پارمەنىنەن كەيىن «سينەما-سيتي», «سيتي-ماركەت», «ەۋروپا-پالاس» سىندى نىسانداردىڭ اتاۋلارى «سامۇرىق», «قازىنا», «اقسۇڭقار» بولىپ وزگەرتىلدى. استانانىڭ بيىلعى 20 جىلدىق مەرەيتويى كەزىندە كەڭەستىك زاماننان حابار بەرەتىن تۇرعىن الاپتاردىڭ اتاۋلارى قازاقىلانسا دەگەن تىلەگىمىز بار. بۇل مەرەيتويلىق جىلدا ەلىم, جەرىم دەيتىن حالىققا جاسالعان جاقسى سىيلىق بولىپ, ۆياچەسلاۆكا, وساكاروۆكا, دەنيسوۆكا, ۆولگا-دون, بورودۋليحا, ت.ب. ەسكىرگەن اتاۋلاردان قۇتىلماي كەلە جاتقان ەل وڭىرلەرىنە ۇلگى بولار ەدى. اشىعىن ايتۋىمىز كەرەك, بىلتىر اقمولا وبلىسىنىڭ ەڭبەكشىلدەر اۋدانى ءبىرجان سال بولىپ وزگەرگەندە قاتتى ريزا بولدىق. ەندى استانادان دا وسىنداي يگى قادامدى كۇتەمىز.
ۇسىنىستارعا كەلسەك, جۋىردا «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ 1999 جىلعى تىگىندىسىن اقتارۋىمىزعا تۋرا كەلدى. سوندا ونوماستيكاعا بايلانىستى جاريالانعان ءبىر پىكىر ەرىكسىز نازارىمىزدى اۋداردى. ينتەرناتسيونالنىي تۇرعىن الابىنا كىرەتىن ۋچحوز اۋىلىنىڭ (مۇنىڭ دا اتى وزگەرۋى ءتيىس – ا.ق.) تۇرعىندارى اتىنان سايلاۋبەك جانبولاتۇلى دەيتىن زەينەتكەر اۋىلعا كەڭەس وداعىنىڭ ەكى مارتە باتىرى تالعات بيگەلدينوۆتىڭ اتىن بەرۋدى ۇسىندى. وقىرمان «وسى ۋچحوزدان 10-15 شاقىرىمدا بۇرىن مايبالىق دەگەن اۋىل بولعان. مىنە, وسى اۋىلدا قازاقتىڭ ءبىرتۋار ۇلى تالعات بيگەلدينوۆ دۇنيەگە كەلگەن» دەگەن ءۋاج ايتقان.
كەزىندە بۇل ۇسىنىس ەسكەرۋسىز قالعان سەكىلدى. ونىڭ ۇستىنە, ول ۋاقىتتا تالعات باتىردىڭ كوزى ءتىرى ەدى. بىزدىڭشە, اۋىل تۇگىل, ينتەرناتسيونالنىي تۇرعىن الابىنىڭ تاقياسىنا تالعات بيگەلدينوۆتىڭ اتى تار كەلمەيدى. قورىتا ايتقاندا, كەڭەستىك اتاۋلاردان قۇتىلاتىن كەز كەلدى. سونى جىلدامداتۋ كەرەك.
امانعالي قالجانوۆ
