ەلورداداعى كولىك كەپتەلىسى كوپ ادامنىڭ جۇيكەسىن جۇقارتىپ, ورىندى نارازىلىعىن تۋعىزىپ ءجۇر. «ەگەر قالا كوشەلەرىندەگى بۇل قيىندىقتاردى جويار جول تابىلماسا, بولاشاقتا بارار جەرىمىزگە كولىكتەن گورى جاياۋلاپ ءجۇرىپ جىلدامىراق جەتەمىز بە؟» دەگەن قاۋىپ تە بار. اسىرەسە «قاۋىرت شاق» دەپ اتالاتىن تاڭەرتەڭگى ساعات 8.00-9.30-عا دەيىن, تۇسكى 12.30-14.30-دىڭ ارالىعىندا, سوسىن كەشكى ساعات 18.00-19.30-عا دەيىن سول جاعالاۋداعى كولىك كەپتەلىسىنەن كوپ ادام زارداپ شەگۋدە. قازىر وسى ماسەلەلەر قالا تۇرعىندارىن دەندەپ الاڭداتا باستادى.
ۇسىنىستار ەسكەرىلمەي جاتىر
ارينە, رەسمي تىركەلگەن ءتورت ءجۇز مىڭنان اسا كولىگى بار ءىرى مەگاپوليستە كولىك كەپتەلىسىنىڭ بولۋى, بىلاي قاراعاندا, زاڭدىلىق تا سياقتى. قازىر ءار وتباسى مۇشەسىنىڭ باس-باسىندا ءبىر-ءبىر جەڭىل ماشيناسى بار دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. اسىرەسە, تاڭەرتەڭ بالالار ساباققا بارار ۋاقىت پەن ولاردى مەكتەپتەن الار مەزگىلدە قالا كوشەلەرى جەڭىل ماشيناعا ءيىن تىرەسىپ كەتەدى. ال «City Transportation Systems» جشس مەكەمەسىنىڭ مالىمەتىنە ءسۇيەنسەك, بۇگىندە كولىك ەڭ كوپ جۇرەتىن تۇران, ماڭگىلىك ەل, قابانباي باتىر داڭعىلدارى مەن سىعاناق, تۇركىستان جانە سارايشىق كوشەلەرى ەكەن.
بۇل كوشەلەردە «قاۋىرت شاق» كەزىندە كولىك تاسقىنىنىڭ ورتاشا جىلدامدىعى ساعاتىنا 7-10 شاقىرىم بولاتىن كورىنەدى. ال بىلايعى ۋاقىتتا اۆتوكولىكتەر اتالعان كوشەلەرمەن ورتاشا العاندا ساعاتىنا 35-40 شاقىرىم جىلدامدىقپەن جۇرۋگە بولادى. الايدا شاھاردىڭ سول جاعالاۋىنداعى وسى كوشەلەردىڭ كۇنى بويى وتكىزۋ مۇمكىندىگى بىردەي بولماعاندىقتان, كولىك كەپتەلىسىنىڭ ورىن الاتىنى ءسوزسىز. مىنە, وسى قيىندىقتاردان قالاي شىعۋعا بولادى؟
«بۇل جونىندە قازىر ءتيىستى ورگاندار جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىر. قوسىمشا كوپىرلەر سالۋ, جول ايىرىقتارىن كەڭەيتۋ, كوشە قيىلىستارىندا سولعا بۇرىلاتىن جول ايىرىقتارىن كوبەيتۋدى, اينالما بۇرىلىس الاڭقايلارىن ىسكە قوسىپ, كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋ ءۇشىن باسقا دا وڭتايلى مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ جونىندە ۇسىنىستار تۇسۋدە» دەيدى «City Transportation Systems» جشس باسشىسى بەكمىرزا يگەنبەرديەۆ.
«ارينە, بۇل ۇسىنىستار جۇزەگە اسسا, قالاعا ءتۇسىپ تۇرعان كولىك كەپتەلىسىن از دا بولسا جەڭىلدەتۋگە مۇمكىندىك تۋارى انىق. سونىمەن قاتار الداعى ۋاقىتتا نۇر-سۇلتان قالاسىنداي ءىرى مەگاپوليسكە سىرتتان كىرەتىن كولىكتەردەن اقى الۋ ۇدەرىسىن دە ەنگىزۋ مۇمكىندىكتەرى قاراستىرىلۋدا. دەگەنمەن شاھار ىشىندە جۇرەتىن قوعامدىق كولىكتەردىڭ ءجۇرىسىن جاقسارتىپ, ادامدار سوعان كوبىرەك يەك ارتپاي, جاعدايدىڭ تۇزەلە قويۋى ەكىتالاي».
راس, وسىنداي كەپتەلىستەردەن جەتەتىن جەرىنە ۋاقىتىندا جەتە الماي مەزى بولعان جۇرت «بۇدان گورى اۆتوبۋسپەن جۇرگەنىم ارتىق ەدى» دەپ جاتادى. ارينە, قالادا اۆتوبۋس قاتىناسى جولعا قويىلعان. نۇر-سۇلتان قالاسىندا توقسان التى باعدار بويىنشا ءبىر مىڭ ءبىر ءجۇز اۆتوبۋس قاتىنايدى. بىراق ميلليوننىڭ ۇستىندە حالقى بار شاھارعا بۇل دا ازدىق ەتىپ وتىر. بولاشاقتا جەلىلىك كولىكتى كەشەندى تۇردە دامىتۋ جوسپارى ۇسىنىلعانى بەلگىلى. الايدا سىيىمدىلىعى ۇلكەن, قاتىناۋ جيىلىگى قاتاڭ تۇردە ەرەجە-كەستەگە سايكەس ارنايى جولاقپەن جۇرەتىن اۆتوبۋستار كوبىرەك بولسا, ءىس تە سوعۇرلىم تەزىرەك وڭعارىلار ەدى. قازىر جوعارىدا اتى اتالعان مەكەمە ازىرلەگەن شاھارداعى كولىك جۇيەسىن كەشەندى تۇردە دامىتۋ جوسپارى قالالىق ماسليحاتقا ۇسىنىلدى.
بەكمىرزا يگەنبەرديەۆتىڭ ايتۋىنشا, بىزدەگى ەڭ باستى ماسەلە – تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالعان كەزدە قوعامدىق كولىكتىڭ قاتىناسىنا بايلانىستى ماسەلەلەر ەسكەرىلمەيدى ەكەن. بۇگىنگى تاڭدا قۇرىلىس جوباسىن جاساعاندا ەڭ اۋەلى قوعامدىق كولىكتىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋ جولى مەن زامان تالابىنا ساي ايالدامالار ماسەلەسىن باستى نازارعا الۋ ماڭىزدىراق بولىپ وتىر.
«ەگەر قالانىڭ كەشەندى كولىك سىزباسى ءساتتى جۇزەگە اسىرىلاتىن بولسا, كولىك كەپتەلىسى ماسەلەسى دە وزىنەن-ءوزى شەشىلەر ەدى» دەيدى ماماندار.
باعاسى ەمەس, تيىمدىلىگى ماڭىزدى
ەلورداعا رەلستى كولىك قاجەت دەگەن ءسوز كوپتەن ايتىلىپ كەلەدى. ونسىز كوشە كەپتەلىسىن تاياۋ جىلداردا ازايتۋ مۇمكىندىگى كورىنبەيدى. سوندىقتان ماماندار بۇگىننەن باستاپ وسى ءبىر ماڭىزدى شارۋانى قولعا الۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى.
«City Transportation Systems» جشس باسشىسى مۇنى «قۇرامالى جەلى دەپ تە اتاسا بولادى» دەيدى. ويتكەنى ءبىر جەردە جەردىڭ ۇستىندە, ەكىنشى ءبىر جەردە مۇمكىندىككە قاراي جەردىڭ استىندا, ال ءۇشىنشى جەردە جوعارىعا كوتەرىلگەن جەلىلىك رەلستىك كولىك قاتىناسى بولۋى مۇمكىن. مىنە, وسى نۇسقانى ءبىز سىزبا تۇرىندە ناقتىلاپ, قاعازعا ءتۇسىرىپ, ۇسىندىق. وسىنى ەندى ساناپ, ەسەپ-قيسابىن شىعارىپ, باعالاپ, ارتىق-كەمىن ايتىپ, جۇزەگە اسىرۋ عانا قالدى.
«اۋزى كۇيگەن ۇرلەپ ىشەدى» دەگەندەي, بىزدە جەلىلىك رەلستى كولىك (جرك) قۇرىلىسىن سالۋعا دەگەن ۇمتىلىس بولعانىن بىلەمىز. دەگەنمەن ول الەمدەگى ەڭ قىمبات جوبا بولعاندىقتان, جۇزەگە اسپاي قالدى. ەندى وسى قاتەلىكتەردى قايتالاماي, كورپەمىزگە قاراي كوسىلىپ, قالا تۇرعىندارىنىڭ كوشەلەردە كولىكپەن ءجۇرۋىن جەڭىلدەتەتىن ىڭعايلى جوبانى تاڭداعانىمىز ابزال. بىزگە ونىڭ باعاسى ەمەس, تيىمدىلىگى ماڭىزدى.
قازىر باعا كۇننەن-كۇنگە شارىقتاپ بارادى. تەزدەتىپ ىسكە كىرىسپەسە, ەندى بىرنەشە جىلدان كەيىن مۇنداي جەلىلىك رەلستى كولىكتەردى جۇرگىزۋ قيىنعا سوعۋى مۇمكىن. نەگە دەسەڭىز, شاھارداعى كەز كەلگەن بوس جەرگە قالتالى بيزنەسمەندەر ءزاۋلىم تۇرعىن ءۇي سالىپ, ونى ساتۋدى تابىس كوزىنە اينالدىرىپ العانى ەشكىمگە جاسىرىن ەمەس. مۇنداي ۇيلەردى ىسىرىپ تاستاپ, ورنىنا جەلىلىك رەلستى كولىك جولىن سالۋ بيۋدجەتكە وتە قىمباتقا تۇسەرى ءسوزسىز.
ءتىپتى سول جەرگە جەر استىنان جۇرگىزگەننىڭ وزىندە كەز كەلگەن جەلىلىك كولىك تۇرىنە جەر ۇستىندە ايالداما الاڭقايى سالىنۋى كەرەك. ونىڭ ءوزى دە الدىن الا جوسپارلاپ, ويلاستىرۋدى قاجەت ەتەدى.
«جاسىراتىنى جوق, باس قالا بولعانمەن, ەلوردادا ۇزاق جىلدار بويى كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋدىڭ بىرىڭعاي ناقتىلانعان جوسپارى بولعان جوق. ال قالانىڭ باس جوسپارى ۇنەمى وزگەرتىلە بەرەتىن بولعان. ماسەلەن, كەزىندە اتاقتى ساۋلەتشى كيسە كۋروكاۆا استانانىڭ باس جوسپارىن سىزعان كەزدە ەشقانداي باعدارشامسىز ۇزىن كوشە – حوردا ۇيىمداستىرۋدى ۇسىنىپتى. بىراق ۇسىنىس قوعام تاراپىنان قولداۋ تاپپاعان سوڭ اياقسىز قالدى. نەگىزى, حالقى كۇن ساناپ ءوسىپ كەلە جاتقان ءىرى مەگاپوليستە ەڭ ءبىرىنشى كولىك جولىن ناقتى جولعا قويىپ الماي, ءيىن تىرەستىرىپ قۇرىلىس جۇرگىزۋ ۇلكەن قيىندىق تۋعىزارى ءسوزسىز ەدى. و باستان قالاداعى كولىك جولىنىڭ جوبالارىنا سول سالانىڭ مايىن ىشكەن ءىرى مامانداردى تارتقاندا جاعداي بۇگىنگىدەي بولماس ەدى» دەيدى بەكمىرزا يگەنبەرديەۆ.
ەڭ قولايلى كولىك – اۆتوبۋس
قازىر, قالاي دەسەك تە, قالادا تاياۋداعى ءبىر-ەكى جىلدا قوعامدىق كولىكتە اۆتوبۋسقا بالاما بولمايىن دەپ تۇر. بىراق كەيىنگى كەزدە قالا تۇرعىندارىنىڭ اۆتوبۋستاردىڭ ءجۇرۋ جيىلىگىنە, ءبىر اۆتوبۋس ءبىر باعدارعا ۇزاق جۇرەتىندىگىنە نارازىلىق بىلدىرگەن ارىز-شاعىمى ەستىلىپ قالىپ جاتادى. راس, قۇزىرلى ورگاندار 2014 جىلدان بەرى اۆتوبۋس باعدارلارىن جاڭارتىپ, جاقسارتىپ, جولاۋشىلارعا ىڭعايلى دا ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن جوسپارلى جۇمىس جۇرگىزىپ كەلەدى. وسى ماقساتتا وتكەن جىلدارى 838 ىڭعايلى دا جايلى جاڭا اۆتوبۋس ساتىپ الىنىپتى. ديسپەتچەرلىك قىزمەت جەتىلدىرىلىپ, قولما-قول اقشاسىز تولەم جاساۋ مۇمكىندىگى ەنگىزىلگەن. قالا كوشەلەرىندە ارناۋلى تەك اۆتوبۋستاردىڭ جۇرۋىنە ارنالعان جولاق بەلگىلەندى. ەكى جىلدا قوسىمشا 45 جاڭا باعدار اشىلىپ, 72 اۆتوبۋس باعدارىنىڭ ءجۇرۋ ۇزاقتىعى ازايتىلعان.
الايدا قالا ۇنەمى ءوسىپ, وركەندەۋ ۇستىندە بولعاندىقتان, مۇنىڭ بارلىعى دا ازدىق ەتىپ وتىر. قانشا جاڭا اۆتوبۋس ساتىپ الىنىپ جاتسا دا, ءالى قالاعا 400-دەي اۆتوبۋس جەتپەيدى. ەگەر وسى كەمشىلىكتەردى تەزدەتىپ, تاياۋ ۋاقىتتا تۇزەمەسە, قالا حالقىنىڭ مىنانداي ءوسۋ قارقىنىمەن ەندى ءبىر بەس جىلدا شاھارعا 900-1000 اۆتوبۋسقا دەيىن قاجەتتىلىك تۋىندايدى ەكەن. سوعان سايكەس جۇرگىزۋشىلەر دە جەتىسپەي جاتادى.
الداعى ۋاقىتتا ينۆەستورلاردىڭ كومەگىمەن ەلورداعا 100 ەلەكتروبۋس الۋ مۇمكىندىگى تۋىپ وتىر. سونىڭ ارقاسىندا كەلەسى جىلدارى قالادا قوسىمشا تاعى ءۇش باعدار اشىلادى دەپ كۇتىلۋدە. ال اۆتوبۋس پاركىن جاڭارتۋ – بولاشاقتىڭ ءىسى.
