كحدر-دىڭ سوڭعى بىرنەشە جىلدان بەرى الەمدەگى قۋاتتى دەرجاۆالاردىڭ ەسكەرتۋ جاساعاندارىنا قاراماستان, يادرولىق قارۋ جاساۋ جولىنداعى ىزدەنىستەرىن ءبىر ساتكە دە توقتاتپاي, ونىڭ اراسىندا اقش-قا ازۋ ءتىسىن اقسيتىپ تۇرۋى كىم-كىمدى دە ويلاندىرماي قويمايدى.
ال بۇدان بىرەر كۇن الدىن جاپونيانىڭ پرەمەرى سيندزو ابە ناتو-نىڭ باس حاتشىسى يەنس ستولتەنبەرگپەن توكيوداعى كەزدەسۋى بارىسىندا كحدر-دىڭ ەۋروپا تەرريتورياسىنا ەمىن-ەركىن جەتەتىن كونتينەنت ارالىق بالليستيكالىق راكەتا جاساپ شىعارعانىن مالىمدەدى. «بۇل – بۇكىل حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا تۇرعان ەلەۋلى قاتەر» دەدى ول ءوز سوزىنە ەرەكشە ماعىنا مەن ءمان بەرە وتىرىپ.
ەگەر كحدر ليدەرى كيم چەن ىننىڭ بۇعان دەيىن اقش-تىڭ گۋام ارالىنداعى اسكەري بازاسىن عانا ەمەس, مۇحيتتىڭ ارعى جاعالاۋىنداعى قۇرلىقتىق امەريكاعا دا يادرولىق سوققى جاساۋعا قاۋقارى بار ەكەنىن بىرنەشە رەت ايتقانىن ەسكەرسەك, مىنا مالىمدەمەگە نازار اۋدارماسقا بولماي قالادى. ال پحەنيان مەن ۆاشينگتون اراسىن 11 056 شاقىرىم سۋ ايدىنى ءبولىپ جاتسا, پحەنيان مەن, ايتالىق, لوندوننىڭ ءبىر-بىرلەرىنەن قاشىقتىعى 8 862 شاقىرىمعا تەڭ. دەمەك, جاپون ۇكىمەتى باسشىسىنىڭ قاۋپى بەكەر ەمەس.
بىراق سولتۇستىك كورەياعا يادرولىق قارۋدىڭ نە كەرەگى بار؟ ىڭىرشاعى اينالىپ تۇرعان ەلگە سونشالىقتى قىمباتقا تۇسەتىن قارۋدى جاساپ, دامىتۋ نەگە قاجەت؟ كحدر-دىڭ قارۋلانۋ باعدارلاماسى تۋرالى ءسوز ەتىلگەندە, كوپ ادامنىڭ وسىنداي ويدا بولاتىنى انىق. بۇل شىنىندا سولاي ما؟
كيم چەن ىن 2011 جىلدىڭ سوڭىندا بيلىك باسىنا كەلگەننەن باستاپ ەكى نەگىزگى ماقسات – اسكەري جاڭعىرۋ مەن ەلدىڭ ەكونوميكالىق جاعىنان گۇلدەنۋى جولىندا كۇرەسۋدى ءوز ساياساتىنىڭ باسىڭقى باعىتى ەتىپ الدى.
نەگىزىندە كحدر-دىڭ يادرولىق امبيتسياسى سوناۋ 60-شى جىلداردىڭ باسىنان باستالعان ەدى. ول ەلدىڭ اقش, وڭتۇستىك كورەيا جانە جاپونيا تاراپىنان جاسالعان اشىقتان-اشىق جاۋلىق ارەكەتتەرگە, ءتىپتى, نەگىزگى تاريحي ارىپتەستەرى رەسەي مەن قىتايدىڭ قارسىلىق بىلدىرگەنىنە قاراماستان, ەلدىڭ ساياسي جانە اسكەري اۆتونومياسىن قامتاماسىز ەتۋدى ماقسات ەتۋگە ۇمتىلۋىنان شىقتى. پحەنيان ءوزىنىڭ بۇل تىرلىگىن ەلدىڭ ستراتەگيالىق مۇددەسىن ءتيىمدى باعالاۋمەن تۇسىندىرەدى. مۇنىڭ ارعى جاعىندا ليۆيا مەن يراكتىڭ باستان كەشكەن تەپەرىشتەرىنەن ونەگە الىپ, ۇلتتىڭ ساقتالىپ قالۋى ءۇشىن وسىنداي جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىنا قول جەتكىزۋدى ماقسات ەتەدى. مۇنداي ءۋاج ايتىلعاندا, ماسكەۋ مەن بەيجىڭ دە ءلام-ميم دەي الماي قالادى.
تاعى ءبىر نازار اۋدارار جايت, كەيىنگى كەزدەرى سولتۇستىك كورەيا ەكونوميكاسى بىلىكتى ساراپشىلاردىڭ ءوزىن قاتتى قايران قالدىرىپ وتىر. الەمدەگى ەڭ جابىق ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن سولتۇستىك كورەيا داۋلەتى ونداعان جىلدار بويى حالىقارالىق سانكتسيالاردىڭ قىسپاعىندا دامىپ كەلدى. سوندىقتان ونىڭ بىلتىر ىشكى جالپى ءونىم ءوسۋىن سوڭعى 17 جىلدان بەرگى رەكوردتىق دەڭگەيگە 3,9 پايىزعا جەتكىزۋى الەم قاۋىمداستىعى ءۇشىن مۇلدەم كۇتپەگەن جاعداي بولدى. بۇل رەتتە كحدر-عا ءتىپتى باستى گەوساياسي قارسىلاستارى – وڭتۇستىك كورەيا مەن اقش-تى دا ارتتا قالدىرىپ كەتۋدىڭ ورايى كەلدى. ال ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە ەڭ الدىمەن تاۋ-كەن ونەركاسىپشىلىگى مەن ەلەكتر ەنەرگياسى, سونداي-اق شيكىزات ەكسپورتى سەرپىن بەردى.
«كحدر كورەي سوعىسى كەزىنەن بەرى حالىقارالىق سانكتسيالار قىسپاعىندا كەلەدى, – دەيدى كورەيالاردى بىرىكتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ ساراپشىسى پاك يون حان. – بىراق ولار بۇۇ, اقش پەن باسقا دا ەلدەر ءۇمىت ارتقانداي دارەجەدە ىقپال ەتە الىپ وتىرعان جوق. قىتاي وعان ەكونوميكالىق كومەك كورسەتۋدى جالعاستىرۋدا. ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا ورناعان ايرىقشا قارىم-قاتىناس مۇنىڭ توقتاتىلا قوياتىنىن بىردەن جوققا شىعارادى. سوندىقتان پحەنيانعا تولىق بلوكادا جاسالعان كەزدە عانا شارادان بەلگىلى ءبىر ناتيجە كۇتۋگە بولادى. ازىرگە بۇل ەل شەكتەۋلەردى اينالىپ وتەتىن ساڭىلاۋلاردى وپ-وڭاي تاۋىپ الىپ كەلەدى».
ساياساتتانۋشىلار سولتۇستىك كورەيانىڭ ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق ءوسىمىن سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە بارلىق دەڭگەيدەگى, سونىڭ ىشىندە ۇساق وندىرىسشىلەر – شارۋالارعا, جەكە كاسىپكەرلەر مەن ساۋداگەرلەرگە نارىقتىق قاتىناستاردى دامىتۋعا ارنايى جاريا ەتىلمەي-اق رۇقسات بەرىلگەنىمەن بايلانىستىرادى. «بۇل ءوندىرىس, ساۋدا جانە تۇتىنىم سالالارىنا ايتارلىقتاي تابىس اكەلدى. قازىر ءىس جۇزىندە ورتالىقتاندىرىلعان سەكتوردىڭ ەكونوميكادا الاتىن ۇلەسى ۇشتەن ءبىردىڭ كولەمىندە قالدى, مۇنىڭ ءوزى سوعىس وندىرىسىمەن بايلانىستى. قالعان كاسىپورىندار مەن كومپانيالار وزدەرىنىڭ مەملەكەت الدىنداعى مىندەتتەمەلەرىن ورىنداۋمەن اينالىسادى» دەيدى رەسەي ەكونوميكا ينستيتۋتى ورتالىق ازيا سەكتورىنىڭ ديرەكتورى گەورگي تولورەيا.
قازىر سولتۇستىك كورەيانىڭ ەكونوميكاسى مەيلىنشە سەنىمدى ىرعاقتى كەزەڭدە تۇر. «سولتۇستىك كورەيادا قۇرىلىس پەن ونەركاسىپ بەلسەندى دامۋدا, ىشكى سۇرانىس وتە جوعارى. سونداي-اق, جەكە ينۆەستيتسيانىڭ قۇيىلۋى دا ايتارلىقتاي ءوستى. كحدر-دى زەرتتەۋشىلەردىڭ كوپشىلىگى ەلدەگى جالپى ىشكى ءونىمنىڭ ناقتى ءوسىمى 5 پايىزدان اسىپ تۇسۋگە ءتيىس دەپ سانايدى» دەگەن تۇجىرىم جاسايدى وڭتۇستىك كورەيانىڭ كيوننام ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قيىر شىعىس پروبلەمالارى ينستيتۋتىنىڭ پروفەسسورى ليم ىل چحۋل وسىعان وراي.
ال سولتۇستىك كورەيا كىمگە ارقا سۇيەپ وتىر دەگەنگە كەلسەك, اقش-تىڭ بىرقاتار ساياساتكەرلەرى بۇل سۇراق قويىلعاندا, رەسەي مەن قىتايعا قاراي كوز قيىعىن تاستاپ قويادى. بۇل شىنىندا سولاي ما, جوق پا, ونى الداعى ءومىر كورسەتەدى. قالاي دەگەندە دە, پحەنيان العان بەتىنەن قايتار ەمەس. ولاي بولسا, اقش پەن سولتۇستىك كورەيا اراسىنداعى تەكەتىرەس ۇزاققا سوزىلاتىن ءتۇرى بار.
P.S: كۇنى كەشە سولتۇستىك كورەيانىڭ پۋنگەريدەگى يادرولىق پوليگونىندا كۇشتى جارىلىس بولعانى جونىندە حابار تارادى. سول كەزدە تۋننەلدە 100 ادام بولعان. تاعى 100 ادام ولارعا كومەكتەسەمىز دەپ ءجۇرىپ, ەكىنشى رەت بولعان جارىلىس ءۇيىندىسىنىڭ استىندا قالعان. ازىرگە مۇنىڭ نەدەن بولعان سەبەبى ايتىلعان جوق.
سەرىك ءپىرنازار
