نەبىر اتاققا, شەنگە, عىلىمي دارەجەگە جەتكەن ادام جوعارى ءبىر سالانىڭ تۇتقاسىن ۇستارى دا حاق. قۇدايعا شۇكىر, وندايلاردىڭ سانى دا كوپ. الايدا مۇنداي جاننىڭ وزگە ادام تۇسىندە عانا كورەر نەبىر اتاقتارى مەن شەندى دارەجەسى ونىڭ قولىنا بيلىك تيگەندە ەل ەكونوميكاسىن وركەندەتۋگە سەپتىگىن تيگىزە الا ما؟ تيگىزە الماسا نەلىكتەن؟
جارايدى, اسپانداعى ايدى دا ەكى ورار اسقاقتاعان اتاقتارى جوقتاردى ايتپاي-اق قويالىق, اتاعى «جەر جارعاندار» نە ىستەپ وتىر؟! سول ءبىر اتاقتاردى العانشا جانتالاسا «كۇرەستى» ەمەس پە. ەندى سول اتاق, دارەجەسىنە ساي جيعان ءبىلىم, تاجىريبەسىن حالىقتىڭ پايداسىنا جارق ەتكىزىپ جۇزەگە اسىرىپ, نەگە كورسەتپەيدى؟! قايدا؟ ولاردىڭ حالىققا پايدا كەلتىرەتىن بيلىك تۇتقاسى قولىندا بار عوي. نە كەدەرگى؟ سويتسەك, ءبارى قۇر اتاق ءۇشىن ەكەن. ەندەشە قۇر اتاق ءۇشىن كۇرەسەتىن جاندار بيلىكتە وتىرۋى ءتيىس پە؟
بۇل ورايدا حالىق ايتسا, قالت ايتپايدى. ول – بۇلتارتپاس ايعاق. ويتكەنى كىمنىڭ كىم ەكەنىن جۇرت جاقسى بىلەدى. اسىرەسە كوپشىلىك بيلىكتىڭ ءبىر پۇشپاعىنا يە بولعانداردىڭ وعان دەيىن قانداي امالمەن قالاي ارەكەت جاساعانىن جاسىرماي ايتادى. بىراق شىندىق شىڭىراۋدان شىققانشا ۋاقىت كەرەك. دەگەنمەن بىرتىندەپ ۇزاق جىلدار بويى جابۋلى تۇرعان قازاننىڭ دا قاقپاعى اشىلا باستاعان سىڭايلى. شىن مانىندە, كىمدەردىڭ قۇر اتاق ءۇشىن مەملەكەتتىڭ قىرۋار قارجىسىن عانا جىمقىرىپ قويماي, ناعىز عالىمداردىڭ الدىن وراپ كەتكەنى تۋرالى ناقتى بەلگىلى بولاتىن كۇن دە تاياعان سەكىلدى. ءتىپتى ءارىسىن ايتپاعاندا, بۇل تۋرالى كۇنى كەشە عانا پرەزيدەنتتىڭ ءوزى دە: «قازىر قوعامدا قۇر اتاق ءۇشىن عىلىمي دارەجە العىسى كەلەتىندەردىڭ بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. بۇل جاعىمسىز ۇردىسكە اينالىپ بارادى. ولار, شىن مانىندە, عىلىمي اتاققا يە بولعانىمەن, عىلىم جولىن جالعاستىرمايدى. سونىڭ كەسىرىنەن مەملەكەتتىڭ قانشاما قاراجاتى بوسقا كەتەدى. بۇعان ءبىرجولا توسقاۋىل قوياتىن كەز كەلدى. ءبىز عىلىمعا شىنايى بەرىلگەن ازاماتتاردى عانا قولداۋىمىز قاجەت. ونىڭ جولدارىن جان-جاقتى ويلاستىرعان ءجون» دەدى.
سۇرانىس بولعان جەردە تابىس تا بولۋى قاجەت. بىراق جۇرتتىڭ پايداسىنا اسپاي قالاتىن عىلىمي «ەڭبەكتەردەن» نە قايىر؟ قاراساڭىز, قاعاز جۇزىندە كوپ, ال ناتيجەسى جوق
مەملەكەت باسشىسى قارا قىلدى قاق جارىپ, شىندىقتى ايتقانىن حالىق ەستىدى. مۇنى قازىرگى جالپى جاعدايعا بايلانىستى ايتىلعان احۋال كۇيى دەيمىز. ەندى بۇل سوزگە قارسى بولاتىندار كىمدەر؟ ارينە, لايىقسىز عالىم اتانعاندار, بيلىكتىڭ ءبىر پۇشپاعىندا جۇرگەندەر. ولار اكادەميك, عىلىم دوكتورى, پروفەسسور دەگەن اتاققا لايىقسىز ەكەنىن ىشتەي مويىنداعانىمەن, سىرت جۇرت بىلمەيدى دەپ ويلايتىن شىعار. بىلگەندە قانداي! جازىلىپ تا جاتىر عوي. قايسىبىرىن ايتارسىز. ايتپەسە اكادەمياعا لايىقتى تۇلعالار عانا اشىق ءارى ءادىل سايلانۋى قاجەتتىگى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە كوتەرىلىپ, ناقتى عىلىمي تالاپتارعا سايكەستەندىرىپ, تۇبەگەيلى وزگەرتۋ كەرەكتىگى كۇن تارتىبىنە قويىلماس ەدى. عىلىمدا جاڭالىق نە عىلىمي بولادى, نە كوزبوياۋشىلىق قانا بولادى. جۇرت قايسىبىرىنە سەنەرىن بىلمەي قالدى. سوندىقتان عىلىمنىڭ بەدەلىن ارتتىرعان ءجون. بىراق بەدەل اقشامەن ارتپايدى, بەدەل جۇرت قالايتىن ىسپەن, سونىڭ تيگىزگەن پايداسىمەن ارتادى. سوندىقتان ناعىز عالىمدار ەڭبەگىنىڭ قۇنى قىمبات. الايدا ەلدىڭ ەكونوميكاسىنا, مادەنيەتىنە, تاريحىنا, ت. ب. ايتۋلى ۇلەس قوسىپ جاتقان ەڭبەك از.
سۇرانىس بولعان جەردە تابىس تا بولۋى قاجەت. بىراق جۇرتتىڭ پايداسىنا اسپاي قالاتىن عىلىمي «ەڭبەكتەردەن» نە قايىر؟ قاراساڭىز, قاعاز جۇزىندە كوپ, ال ناتيجەسى جوق. مۇنىڭ كەيپىن شەت ەلدىك جايناعان كولىكتەردىڭ كوپتىگىمەن, بىراق كوپشىلىكتىڭ وعان قولى جەتە بەرمەيتىنىمەن دە سالىستىرۋعا بولادى. ەل حالقى ءۇشىن پايداسى جوق جۇيە وسىلايشا جۇمىس ىستەي بەرەدى. ءدال سونداي كورىنىستى حالقىمىز قازىرگى عىلىم دەڭگەيىنەن كورىپ وتىر دەسەك اسىرا ايتقاندىق بولماس. بىزدە جەر دە, وت تا, سۋ دا, نەبىر قازبا بايلىقتارى دا, ت. ب. ءبارى بار عوي. بىراق نەگە ءبارى شەتەلدەن ساتىپ الىنادى؟ بۇل دا نارىق زاڭى ما؟ الدە سولاردى ۇقساتاتىن ءبىلىم, ءىلىم جوق پا؟ سول سياقتى ءتول تاريحىمىز بەن مادەنيەتىمىزدىڭ الەمدىك دەڭگەيدە بۇلتارتپاس عىلىمي دالەلدەمەلەرى قاشان تۋاتىنى تۋرالى, ءار سالاداعى وزىق تەحنولوگيا, كومپيۋتەر, قالتا تەلەفونى شىعاتىنى نەمەسە قازاق تىلىندەگى ساپالى عىلىمي وقۋلىقتار تۇزىلەتىنى, ت. ب. وزگەرىستەردىڭ بولاتىنى جونىندە ايتۋ ارمان عانا شىعار. يمپورتقا تاۋەلدىمىز. نەلىكتەن؟ سەبەبى تۇسىنىكتى.
بىراق وسى جەردە اشىق ايتۋىم كەرەك: بىزدە اكادەميكتەر تىم كوپ, كەيبىر اكادەميكتەردىڭ تازا عىلىمعا ەش قاتىسى جوق. ءبىر قاراعاندا, اكادەميك دەگەن اتى بار. بىراق عىلىمدى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسىن ەشكىم بىلمەيدى. وسىنداي اكادەميكتەردىڭ عىلىمي ساپاسى دا, ولاردىڭ عىلىمعا قوسقان ۇلەسى دە كۇماندى…
«بىراق وسى جەردە اشىق ايتۋىم كەرەك: بىزدە اكادەميكتەر تىم كوپ, كەيبىر اكادەميكتەردىڭ تازا عىلىمعا ەش قاتىسى جوق. ءبىر قاراعاندا, اكادەميك دەگەن اتى بار. بىراق عىلىمدى دامىتۋعا قوسقان ۇلەسىن ەشكىم بىلمەيدى. وسىنداي اكادەميكتەردىڭ عىلىمي ساپاسى دا, ولاردىڭ عىلىمعا قوسقان ۇلەسى دە كۇماندى… ناعىز عالىم بولۋ اكادەميك نە بولماسا دوكتور اتاعىنا يە بولۋ ەمەس, جان-دۇنيەڭمەن بەرىلىپ عىلىممەن اينالىسۋ, زەرتتەۋ جۇرگىزۋ ارقىلى قوعامعا, ەلگە پايداڭدى تيگىزۋ ەكەنىن نازاردا ۇستاۋ قاجەت» دەدى پرەزيدەنت.
مىنە, كوردىڭىز بە, وسىندايلاردىڭ سالدارىنان ەلىمىزدەگى مىقتى, قولىنان ناقتى عىلىمي ءىس كەلەتىن جانە سول ءىستىڭ باسى-قاسىندا جۇرگەن ابزال ازاماتتار بەدەلىنە دە كولەڭكە تۇسەدى. ال شىنى كەرەك, ولاردىڭ اراسىندا الەمگە ايگىلى ورتالىقتاردىڭ ءوزىن عىلىمي ىسىمەن ەڭسەرگەن عالىمدارىمىز بار ەكەنى جاسىرىن ەمەس. سولاردىڭ ارقاسىندا سوڭعى جىلدارى عىلىم سالاسىندا ءبىرشاما وزگەرىس بولدى, عىلىمدى قارجىلاندىرۋ تاسىلدەرى جاقسارىپ, قارجى كولەمى ەداۋىر ارتتى. عىلىمي مەكەمەلەر بىرتىندەپ جاڭعىرىپ, الەمگە ايگىلى عىلىمي ورتالىقتاردا تاجىريبەدەن وتكەن ماماندار سانى كوبەيە ءتۇستى. بىراق مۇنداي وڭدى وزگەرىستەردى, ياعني عىلىمدى مەملەكەت تاراپىنان قارجىلاندىرۋدا ونى جوعارىدا ايتىلعان پسەۆدوعالىمدار «مايشەلپەك» رەتىندە قارايتىنى شىن عالىمداردىڭ قولىن بايلايدى. ولار جانە عىلىمدا قۇر اتاق, داڭققا كەنەلگەن سوڭ, سول كۇيىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بيلىكتىڭ پۇشپاعىن ۇستاۋعا ۇمتىلادى. وعان قول دا جەتكىزەدى. بىراق ناتيجە قانداي بولادى؟ ولاردان پايدا بار ما؟ ادام رەتىندە جاقسى شىعار, بىراق جاقسىنىڭ ەلگە جاقسىلىعى نەدە؟
بىردە پايعامبارىمىز مۇحاممەدتەن (س.ع.س.) ءبىر كىسى: «ۋا, اللانىڭ ەلشىسى, ەڭ جاقسى ادام كىم؟» دەپ سۇراعاندا, ول: «ەڭ جاقسى ادام – قوعامعا, ەلگە پايداسى تيگەن ادام» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ەندەشە جۇرتقا كەرەگى جاڭالىقتىڭ پايداسى, وزگەرىستىڭ وركەندەگەن ءورىسى عوي!
الەكساندر تاسبولاتوۆ
