كونستيتۋتسيا – ازاماتتاردىڭ بوستاندىعى مەن قۇقىقتارى ساقتالۋىنىڭ, ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنىڭ كەپىلى رەتىندە زامان سۇرانىسىنا جاۋاپ بەرىپ كەلەدى. بۇگىنگى ەلەكتروندى, ياعني تسيفرلىق وركەنيەت داۋىرىندە مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىنە قويىلاتىن تالاپ تا كۇشەيۋدە. قوعام تسيفرلىق وركەنيەتتىڭ جەتىستىگىنە ساي ترانسفورماتسيالانعانىمەن, كونستيتۋتسيا ازاماتتار مەن مەملەكەت دامۋى ءۇشىن نەگىزگى قۇجات, باعدار بولىپ قالاتىنى ءسوزسىز.
ويشىل شاكارىم قۇدايبەردىۇلىنىڭ «قۇبىلعان الەم جارىسى, اقىلدى جاننىڭ تابىسى» دەگەن ءسوزى بار. دەمەك, بۇگىنگى الەمدىك وركەنيەتتىڭ جەمىسى تسيفرلىق تەحنولوگيانى پايدالانۋ ەل دامۋى ءۇشىن قاجەت.
تسيفرلىق وركەنيەت مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ الدىنا جاڭا مىندەتتەر قويىپ وتىرعانىن اتاپ ايتۋعا بولادى. بۇل ەڭ اۋەلى كونستيتۋتسيانىڭ مىزعىماس نەگىزگى قاعيدالارىنا وراي ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا, ءار ازاماتتىڭ جەكە باسىنا قاتىستى قۇپيالىقتىڭ ساقتالۋى جانە اقپارات قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
كونستيتۋتسيانىڭ 33-بابىنىڭ 4-تارماعىندا ازاماتتاردىڭ مەملەكەتتىك قىزمەتكە كىرۋگە تەڭ قۇقىعى بارى ايتىلعان. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ كاسىبي مەملەكەتتىك اپپاراتتى قالىپتاستىرۋ تۋرالى ۇنەمى ايتىپ كەلەدى. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆتىڭ سايلاۋالدى باعدارلاماسىندا ايقىندالعان ماقساتتار مەن مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋ بويىنشا اگەنتتىك جۇمىسىن جالعاستىرۋدا. كاسىبي مەملەكەتتىك اپپاراتتى قالىپتاستىرۋ, قوعامعا اشىقتىق پەن ساپالى قىزمەت كورسەتۋ, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قۇقىقبۇزۋشىلىققا جول بەرمەۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنەن تۇسكەن ەمەس.
جوعارىدا اتاپ وتكەنىمدەي, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ءىس-ارەكەتى قوعامنىڭ قاتاڭ باقىلاۋىنا ءوتىپ كەلەدى. ازاماتتاردىڭ ينتەرنەت رەسۋرستارىن ەركىن پايدالانۋى قوعامدىق باقىلاۋعا جاڭا سەرپىن بەرۋدە. بۇل ورايدا اگەنتتىك قوعامداعى وزگەرىستەرگە ساي ءتيىستى ءىس-شارالاردى اتقارۋدا. اتاپ ايتقاندا, 2015 جىلدان بەرى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قۇقىقبۇزۋشىلىق فاكتىلەرى 80 پايىزعا تومەندەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قۇقىق بۇزۋ فاكتىلەرىنىڭ تومەندەۋى ءبىر جاعىنان زاڭمەن بەلگىلەنگەن مەملەكەتتىك ورگانداردا ادەپ جونىندەگى ۋاكىل ينستيتۋتىنىڭ ەنگىزىلۋىمەن بايلانىستى بولسا, ەكىنشى جاعىنان تسيفرلىق داۋىردەگى ازاماتتىق بەلسەندىلىكتىڭ ارتۋىمەن, سونداي-اق اگەنتتىكتىڭ پروفيلاكتيكالىق ماقساتتاعى جۇرگىزگەن جۇمىستارىنىڭ ناتيجەسى دەپ ايتۋ ورىندى.
مەملەكەتتىك قىزمەتتە لاۋازىمدىق ىلگەرىلەۋدە مەريتوكراتيا قاعيداسى ەرەكشە مازمۇنعا يە. مەريتوكراتيا قاعيداسىمەن جۇرگىزىلگەن كادرلاردى تاڭداۋ مەن ولاردى ءوسىرۋ قابىلداناتىن شەشىمدەردىڭ جوعارى ساپاسىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل دەگەنىمىز, كونستيتۋتسيانىڭ الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان باستى قادام بولىپ تابىلادى. سەبەبى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى بىلىكتى كادرلار – ساپالى زاڭدار مەن بيلىك تارماعىنداعى قابىلداناتىن ساپالى شەشىمدەردىڭ كەپىلى.
مەريتوكراتيانى الەۋمەتتىك مودەرنيزاتسيانىڭ قۇرامداس بولىگى رەتىندە قاراستىرۋ كەرەك. مەريتوكراتيا – ادامداردىڭ الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋ قۇرالى. مەريتوكراتيا قاعيداتىن ەنگىزۋ مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ ءوز ەڭبەگىنىڭ وبەكتيۆتى تۇردە باعالاناتىنىنا سەنىمىن قالىپتاستىرادى. ياعني مەملەكەتتىك اپپاراتقا دەگەن سەنىم جوعارىلايدى.
بۇگىنگى قازاقستانداعى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ورتاشا جاسى 38 جاستى قۇراپ وتىر. سونداي-اق, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ورتاشا ەڭبەك ءوتىلى 10 جىل. بۇل ءوز كەزەگىندە تسيفرلىق وركەنيەتتىڭ جەتىستىكتەرىن يگەرۋگە تولىق مۇمكىندىك بەرەدى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ باسىم كوپشىلىگى جاڭا تەحنولوگيالاردى ءوز جۇمىستارىندا ەركىن پايدالانا الادى دەپ نىق سەنىممەن ايتۋعا بولادى.
وسى تۇستا ايتا كەتەتىن ءبىر ماسەلە, ول مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ قوعامعا اشىقتىعى تۋرالى. بۇگىندە تسيفرلىق وركەنيەتتىڭ جەتىستىگى رەتىندە ينتەرنەت جەلىسىنىڭ كەڭ تارالۋىن ايتۋ ورىندى. وسى ورايدا, قوعاممەن كەرى بايلانىس ءۇشىن سمارتفونداردىڭ قىزمەتى ايتارلىقتاي قاجەت. ماسەلەن, مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى زاڭنىڭ 4-بابىنىڭ 15 تارماعىندا مەملەكەتتىك قىزمەت قوعامدىق پىكىر مەن جاريالىلىقتى ەسكەرۋ قاعيدالارىنا نەگىزدەلەدى دەپ كورسەتىلگەن.
ەل پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ «ءبىز ءۇشىن قاراپايىم حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن ءبىلۋ جانە دەر كەزىندە ارەكەت ەتۋ وتە ماڭىزدى. اكىمدەر حالىقتىڭ سۇرانىستارىنا جەدەل دەن قويىپ, ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋى ءتيىس» دەپ, الەۋمەتتىك جەلىلەردە بەلسەندى جۇمىس ىستەۋ ماڭىزدىلىعىن اتاپ ءوتتى.
مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردى بەلسەندى پايدالانۋى بۇگىنگى زاماننىڭ سۇرانىسىنا اينالىپ وتىر. دەمەك, مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە ءوز قىزمەتىندە اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەسىندە جاۋاپكەرشىلىكتى جەكە مويىنىنا الا وتىرىپ, سمارتفونداردى پايدالانۋ مۇمكىندىگىن بەرۋ تسيفرلىق ءداۋىردىڭ تالابى دەپ ويلايمىن.
مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەت ساپاسىن بۇدان ارى ارتتىرۋ باعىتى بويىنشا دا جۇمىستار جۇرگىزىلۋدە. كونستيتۋتسيا قابىلدانعان شاعىنان باستاپ مەملەكەت پەن ازامات قاتىناستارىن قۇرۋعا, سەرۆيستىك مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق مودەلىن جاساقتاۋعا باعىتتالعان.
وسىعان بايلانىستى, ادام مەملەكەتتىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى رەتىندە كونستيتۋتسيالىق جاريالانۋى قازاقستاندا سەرۆيستىك مەملەكەتتىك باسقارۋدى جەتىلدىرۋدىڭ نەگىزىن قالادى. بۇل قىزمەت الۋ كەزىندەگى «كليەنتكە باعدارلىق», اشىقتىق جانە قولجەتىمدىلىك پرينتسيپتەرى نەگىزىندەگى مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ازاماتتارمەن قاتىناسىن قالىپتاستىردى.
مەملەكەتتىك باسقارۋدى جاڭعىرتۋ باسىمدىلىقتارى رەتىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ سالاسىن رەفورمالاۋدىڭ ەڭ ماڭىزدى كەزەڭى دەپ 2007 جىلدى ايتۋعا بولادى. بۇل جىلى العاش رەت ۇلتتىق زاڭناماعا -«اكىمشىلىك راسىمدەر تۋرالى» زاڭىنا «مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر» تۇسىنىگى ەنگىزىلدى. سول جىلى ۇكىمەت 132 قىزمەتتەن تۇراتىن مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر ءتىزىلىمىن بەكىتتى. بۇگىن قىزمەتتەر سانى 5,5 ەسەگە (740 قىزمەت) ارتتى.
اتالعان سالانى كونستيتۋتسيالىق پرينتسيپتەر نەگىزىندە دامىتۋدىڭ وزەكتى شەشىمى رەتىندە 2013 جىلى «مەملەكەتتىك كورسەتىلەتىن قىزمەتتەر تۋرالى» جاڭا زاڭىنىڭ قابىلدانۋى بولدى. بۇل زاڭ مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ كەزىندە ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋدى قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالدى. مىسالى, 2018 جىلى اگەنتتىك قىزمەت الۋشىلاردىڭ بۇزىلعان قۇقىقتارىنىڭ 86% جاعدايىندا قالپىنا كەلتىردى.
ەلباسى «تسيفرلىق قازاقستان» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قابىلداعان ساتتەن باستاپ ەلدە مەملەكەتتىك قىزمەتتەردى ەلەكتروندىق نىسانعا كوشىرۋ بويىنشا ۇدەمەلى جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. بۇگىن تىزىلىمدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ جالپى سانىنىڭ 72,7%-ى ەلەكتروندىق نۇسقاعا كوشىرىلگەن. بۇگىنگى تاڭدا بارلىق كورسەتىلگەن قىزمەتتەر سانىنىڭ 76%-ى – ونلاين رەجيمدە, ال «ءبىر تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا 13%. بۇل رەتتە, بارلىق ليتسەنزيالار جانە رۇقسات بەرۋ قۇجاتتارى كاسىپكەرلەرگە تەك قانا ەلەكتروندىق نۇسقا بەرىلەدى.
قابىلدانىپ جاتقان شارالار قازاقستانعا ەلەكتروندىق ۇكىمەتتى دامىتۋ يندەكسىندە ازيا ەلدەرى اراسىندا الدىنعى ورىنداردى يەمدەنۋگە مۇمكىندىك بەردى. ال بۇۇ-نىڭ وسىنداي يندەكسىندە 193 ەل اراسىنان 39 ورىندى يەلەندىك.
تۇڭعىش پرەزيدەنتىمىزدىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس 2019 جىلى مەملەكەتتىك قىزمەتتەردىڭ 80 پايىزى ەلەكتروندىق فورماتقا كوشىرىلەتىن بولادى, ال 2020 جىلى ول 90%-عا جەتەدى دەپ كۇتىلۋدە.
شەتەلدىك وزىق تاجىريبەنى الا وتىرىپ, الەمدىك كوشباسشىلار دەڭگەيىنە جەتۋدى ماقسات تۇتۋ مەملەكەتتىك قىزمەتتەر كورسەتۋ كەزىندەگى جاڭا قۇرالداردى, تەحنولوگيالاردى جانە مەحانيزمدەردى ەنگىزۋ بۇل سالانىڭ تۇراقتى تۇردە جەتىلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل رەتتە, كونستيتۋتسيا ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارى جانە زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ كەپىلى بولادى.
تسيفرلىق وركەنيەتتىڭ قارقىندى دامۋىنا قاراماستان, قازاقستاننىڭ ءاربىر ازاماتى ءوز ءىس-ارەكەتىندە كونستيتۋتسيانىڭ قاعيدالارىنا, زاڭ تالاپتارىنا باعىنۋى ماڭىزدى. بۇل ءوز كەزەگىندە تۇراقتىلىق پەن قارقىندى دامۋعا ىقپال ەتەرى ايقىن.
دارحان جازىقباەۆ,
مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگى توراعاسىنىڭ
ورىنباسارى
