ادامدار قىسقا عانا
عۇمىرىندا
ءبىرىن-ءبىرى سىيلاسىپ ۇعىسۋعا
كوپ نارسە كەرەك ەمەس,
كوڭىل كەرەك,
تۇرۋ ءۇشىن ادامدىق
تۇعىرىندا.
كوڭىل كەرەك, كول-كوسىر
كوڭىل كەرەك.
اۆتورى, وكىنىشكە قاراي, ماعان بەلگىسىز وسى ءبىر ولەڭنەن: «كوڭىل كوڭىلدەن سۋ ىشەدى» دەگەن قازاقي ءتامسىلدىڭ استارىن اڭعارۋ قيىن ەمەس. ءيا, وي تارازىسىنا سالىپ كورسەڭىز, ادامنىڭ كوڭىلى كوتەرىڭكى بولىپ, ءوزىنىڭ اينالاسىنداعىلارعا ادامگەرشىلىكتىڭ, تاتۋلىقتىڭ, جاقسىلىقتىڭ, مەيىرباندىلىقتىڭ نۇرىن توگىپ جۇرگەنگە نە جەتسىن شىركىن؟! ال مۇنداي ادامي قاسيەتتەر – جانىنىڭ قۇنارى بار, ساناسىنىڭ شىراعى بارلارعا عانا ءتان قاسيەت. بۇگىنگىدەي ساياسي ولەرمەندىك, ماتەريالدىق اشقاراقتىق پەن پايداكۇنەمدىك بەل الا باستاعان تۇستا وسىنداي رۋحاني قۇندىلىقتاردىڭ اسا قاجەتتىلىگى ايقىندالا تۇسەرى انىق. جاراتىلىس پايىمىندا جاقسىلىقتىڭ ءدانى مولىنان سەبىلگەن تۇلعالارعا قوعامنىڭ ەرەكشە ءزارۋ بولاتىنى دا سوندىقتان.
مۇنى مەن قوعام قايراتكەرى, زاڭ شىعارۋشى ورگان تاريحىندا تۇڭعىش رەت قازاق تىلىندە زاڭ جازعان, ۇلكەن جۇرەكتى ازامات, اقىن, كوسەمسوز بەن كوركەمسوز شەبەرى, ويى تۇنىق قالامگەر, سەزىمتال سازگەر اكىم ىسقاقتىڭ «كوڭىل قىمبات» اتتى كىتابىن وقىپ وتىرعان ساتتە مەيلىنشە ءتۇيسىندىم. بۇل كىتاپتىڭ ءبىرىنشى بولىمىنە قازاق راديوسىندا بىرنەشە جىلداردان بەرى ءوزى جۇرگىزىپ كەلە جاتقان «كوڭىل قىمبات» اتتى اۆتورلىق راديوحابارلارىنا باستى ارقاۋ بولعان ماتەريالدار توپتاستىرىلعان ەكەن. وسىنداعى قىسقا دا نۇسقا 56 اڭگىمەنىڭ قاي-قايسىسىنىڭ استارىنا ۇڭىلەر بولساڭىز, ۇلان-عايىر ۇلاعات ۇيالاپ جاتقانىن بايقايسىز جانە سانامەن عانا سەزىنۋگە بولاتىن تولاعاي تەربەلىستەر قۇدىرەتىنە كەنەلەسىز. اكىم كەيىپكەرلەرىنىڭ ىشكى جان-دۇنيەسىمەن وزىڭمەن بولىسكەن كەزدە, بۇعىپ جاتقان ەڭ قۋاتتى سەزىمنىڭ ءوزى بۇلقىنىپ, لىقسىپ شىعىپ, جۇرەگىڭدى شىمىرلاتادى, كوڭىلىڭدى تولقىتادى, جانارىڭا جاس ۇيىرتەدى, وسىلايشا بۇل ومىردە نە قىمبات ەكەندىگىن مەڭزەپ بارىپ, ءار اڭگىمەسىن تۇيىندەيدى. كىتاپتىڭ ماڭىزدىلىعى دا وسىندا. ەندى سول كىتاپتان ءبىر-ەكى مىسال كەلتىرە كەتەيىن.
1997 جىلدىڭ 14 مامىرى. ءتۇبى اۋىلدان شىققان دەپۋتات اكىم ىسقاقتىڭ دايىنداعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» جانە ۇكىمەتتىڭ قاجىگەلديندەي پرەمەر-ءمينيسترى مەن 20 ءمينيسترى قول قويىپ, ۇسىنعان «كوشى-قون تۋرالى» زاڭ جوبالارى پارلامەنتتىڭ قاراۋىنا بەرىلىپ, تاڭداۋدىڭ كىمنىڭ پايداسىنا شەشىلەر ءساتى. مىنە, وسى تۇستا اكىم ءوزىنىڭ جان تولقىنىسىنان ءلۇپ ەتىپ كوكەيىنە كەلگەن ءيىرىمدى سول زاماتىندا:
ار جەتىم بولار ەگەر دە,
ارىڭدى بىرەۋ لايلاسا.
باق جەتىم بولار ەگەر دە,
باعىڭدى بىرەۋ بايلاسا.
ءسوز جەتىم بولار ەگەر دە,
سوزىڭە ەشكىم نانباسا, – دەپ ەكپىندەتە وتىرىپ, جىرعا اينالدىرىپ جىبەرگەنىن تىلىنە تيەك ەتەدى. سولاي دەيدى دە: «ءبىر قاراسام, زالداعى دەپۋتاتتاردىڭ ءبارى كوزدەرىنە جاس الىپ وتىر. بۇلارعا نە بولدى دەسەم, ار مەن نامىسىمىز تاپتالماسىن دەگەن ىزا جۇرەگىمدى تولقىتقاننان شىعار, بالكىم, ءوزىمنىڭ كوزىم جاسقا تولىپ تۇر ەكەن» دەپ اعىنان جارىلادى. وسىدان كەيىن قىزۋ تالقىلاۋ باستالىپ, داۋىس بەرۋ ناتيجەسىندە ءۇش-اق قارسى داۋىسپەن اكىمنىڭ قازاق تىلىندە دايىنداعان زاڭى قابىلدانىپ, انا ءتىلىمىزدى اسقاقتاتقان ءسات تۋعان-دى. ءماجىلىس توراعاسى مارات وسپانوۆ بولسا: «بۇل كۇن – تاريحي كۇن. بۇدان بۇلاي بۇل زاڭ اكىم ىسقاقتىڭ زاڭى دەپ اتالادى» دەپ باعالاپ, توردەگى ورنىنان ءتۇسىپ كەلىپ اكىمگە ءوزىنىڭ ىستىق ىقىلاسىن بىلدىرگەنى ەسىمىزدە. ءيا, بۇل زاڭ سوڭعى 20 جىلدا ميلليوننان استام قانداستارىمىزدى تۋعان اتا مەكەنىنە قايتا ورالىپ قونىستانۋىنا مۇمكىندىك بەردى.
مىنا وقيعا دا ەشكىمدى بەي-جاي قالدىرماسى انىق. اكىم: «امەريكاندىق ماشينالاردىڭ وتانى دەترويت قالاسىندا قازاقتىڭ قارادومالاق بالاسى بار» دەي كەلە, ونىمەن قالاي تانىسقانىن كىتابىندا اڭگىمەلەيدى. شەتەلدەن بالالار اسىراپ العان ءبىر توپ انالارمەن كەزدەسۋ كەزىندە, سول ماڭداعى الاڭقايدا ويناپ جۇرگەن بالدىرعانداردىڭ ىشىنەن ءبولىنىپ شىققان ءبىر بالانىڭ ەنتەلەي كەلىپ, ءوزىنىڭ الدىنا وتىرىپ العانىن, ال بۇعان جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ تاڭدانا قاراعانىن ءسوز ەتە كەلە, اكىم بۇل ءسابيدىڭ دايانا اتتى گرەك كەلىنشەگىنىڭ رەسەيدەگى بالالار ۇيىنەن اسىراپ العان قازاق بالاسى ەكەنىن ايتادى. كەزىندە اتى سەرەجا دەلىنگەن بالانىڭ جاسى تورتكە تولعانىن, ال ەسىمى دجو بولعانىن انىقتايدى. ءوزى بولسا بالانى قۇشاعىنا الىپ, بەتىنەن ءسۇيىپ, سەرىك دەپ اتاپ, جانارى جارقىلداعان بۇلدىرشىنگە قازاق تىلىندەگى «سالاماتسىز با؟», «قازاقستان, ورداباسى» دەگەن سوزدەردى قايتا-قايتا ايتقىزعانىن, داياناعا وسى سوزدەردى بالاعا ۇمىتتىرماي, قاداعالاپ ايتقىزىپ وتىرۋىن, ءسويتىپ سەرىكتىڭ ساناسىنا قۇيعىزۋىن وتىنگەنىنە نازار اۋدارادى. سەرىكپەن قوشتاسۋ ءساتى كىتاپتا بىلايشا باياندالادى: «سەرىك مەنەن اجىراعىسى كەلمەدى. موينىمدى قۇشاقتاعان كۇيى جىبەرەر ەمەس. قولىن سوزعان داياناعا ءمان بەرمەي ماعان قاراي تىعىلا تۇسكەن سەرىكتى ەرىكسىز اناسىنا تابىس ەتتىم.
– قا-زاق-ستان! ور-دا-با-سى!
قاراكوز باۋىردىڭ قوشتاسارداعى ايتقان ءسوزى ەدى بۇل. جۇرەگىمدى ءدىر ەتكىزىپ, شىمىرلاتىپ جىبەردى. سەرىك سول ءسات ماعان ءبىر, ومىراۋىنا تاعىلعان ءتوس بەلگىدەگى تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ كوك تۋىنا ءبىر قارادى. ەرەكشە قيماستىقپەن جاۋتەڭدەپ, جاۋدىرەگەن وسىناۋ قارادومالاق بالانىڭ سول كەيپى كوز الدىمنان كەتەر ەمەس».
تۇيسىنە بىلگەن جانعا قىبىر ەتكەن تىرشىلىكتىڭ ءاربىر ءساتى تۇرتكى. الايدا, سولاردىڭ اراسىنان جان-دۇنيەڭنىڭ قىل قوبىزىن شەرتىپ جۇرە بەرەتىن ەرەكشە شاقتار بولادى. پاراسات پايىمىڭدى نىعايتىپ, رۋحتى شىڭدايتىن, جۇرەگىڭدى تەربەپ, قيالعا قانات بايلايتىن, شابىتتى شالقىتاتىن دا ءدال وسىنداي كەزدەر. بۇل «كوڭىل قىمبات» كىتابىنىڭ «جانىم – قازاق, قانىم – قازاق» دەگەن اتاۋمەن بەرىلگەن ەكىنشى بولىمىندەگى ەسسەلەردەن, كوسەمسوزدەردەن, تولعانىستاردان انىق بايقالادى. اكىم ىسقاق از سوزبەن-اق كەيىپكەردىڭ ويىن جەتكىزەتىن وزىنە ءتان سۋرەتكەرلىك ءستيلى بار جۋرناليست ءھام جازۋشى رەتىندە شىعارمالارىندا ادامداردىڭ ىشكى پسيحولوگيالىق يىرىمدەرىن ۇتىمدى كورسەتە ءبىلىپتى. سونىمەن بىرگە بىرقاتار ەسسەلەرىندە ءوزىنىڭ دە كوڭىل-كۇيىن قامشىنىڭ سەگىز ورىمىندەي قۇپ كىرىگە جىمداستىرا وتىرىپ, ەلدىڭ جاڭا ءبىر ەسەيۋ جولىنىڭ قيىن جىلدارىن تەز جەڭىلتپەك بولىپ سەرپىلە سويلەپ, سەرگەك ويلايتىن جارقىن مىنەزىن پاش ەتىپتى. بۇل جاستايىنان باۋبەك بۇلقىشەۆ ءتارىزدى 28 جاسىندا وتان قورعاۋ جولىندا جانىن پيدا ەتكەن اسىل ازاماتتى ۇلگى ەتىپ وسكەن اكىمگە ءتان قاسيەت بولۋ كەرەك. ماسەلەن, «جاستىق ماعان وت بەردى…» دەگەن كوسەمسوزىندە بويلارىندا قۋات, كوڭىلدەرىندە شۋاق, جۇرەكتەرىندە جاستىق جالىنى بار جاستارعا قاراتىپ اكىم: – تىڭدا, بۇگىنگى ۇرپاق! – دەي كەلە, باۋبەكشە وي تولعايدى: «جاس ۇرپاق! جاڭا عاسىردىڭ لايىقتى ازاماتى بولۋ جارقىن مىندەتتى, سىندارلى جاۋاپكەرشىلىكتى جۇكتەيدى. ءاربىرىمىز وزىمىزگە سىن كوزبەن قاراي بىلەيىك.
كىتاپتىڭ «ساناداعى ساۋلە» اتتى سوڭعى ءۇشىنشى بولىمىندەگى كەلتىرىلگەن كورىكتى ويلار دا وقىرمان جۇرەگىنە جول تابارى ءسوزسىز.
اسىرەسە, اكىم ىسقاقتىڭ قالعىپ كەتكەن سانا مەن ۇيىقتاپ كەتكەن ۇياتتى ەرىكسىز ءبىر سەرپىلتىپ تاستايتىن, رۋحتى شىڭدايتىن «ابزالدىق الىپپەسى», «ادام ىزدەپ ءجۇرمىن» اتتى كىتاپتارىنا مەكتەپ وقۋشىلارى مەن ستۋدەنتتەر, جاستار مەن اعا بۋىن اسا ءزارۋ ەكەندىگىنە نازار اۋدارىلىپ, سالالىق مينيسترلىكتەن وسى كىتاپتار مەملەكەتتىك تاپسىرىس ارقىلى شىعىپ جاتسا, وتە دۇرىس بولار ەدى دەگەن پىكىرلەرىن دە ءبىلدىرىپتى. بۇل, ارينە, اكىم ىسقاقتىڭ كىتاپتارىنىڭ وقىرماندار جۇرەگىنە جول تاپقاننىڭ ارقاسى. ءيا, حالىقتىڭ كوڭىلىنە ەشتەڭە جەتپەيدى جانە ول ارقاشان قىمبات!
كەنجەبولات جولدىباي,
ساياساتتانۋشى
