قازىرگى الەمدە اۆتوموبيل بايلىق پەن بارلىقتىڭ بەلگىسى ەمەس, كۇندەلىكتى قوزعالىستىڭ قۇرالى عانا بولىپ تابىلادى. قالانىڭ كولەمى ۇلكەيگەن سايىن ونداعى ماشينالار سانى دا ەسەلەپ كوبەيە بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە ونىڭ كوشەلەرىندەگى كولىكتەردىڭ كەپتەلىسىن جيىلەتە تۇسەدى. بۇگىندە جەر بەتىندەگى ءىرى قالالاردىڭ ءتۇيىنىن شەشۋ جىلدان جىلعا قيىنداپ كەلە جاتقان كۇردەلى ماسەلەلەرىنىڭ ءبىرى وسى بولىپ وتىر. مۇنداي قيىندىققا تاپ بولعان مەگاپوليستەر قاتارىندا ءبىزدىڭ الماتى مەن استانا دا بار.
تاريحقا ۇڭىلسەك, جاھانداعى ەڭ العاشقى ءىرى وسىنداي كولىك بوگەلىسى 1969 جىلى ۆاشينگتون شتاتىندا تىركەلگەن ەكەن. ونىڭ ۇزىندىعى 32 شاقىرىمعا سوزىلىپتى. بۇعان ۆۋدستوك قالاسىندا ءوتىپ جاتقان فەستيۆالگە كولىكپەن كەلۋشىلەردىڭ شامادان تىس كوبەيىپ كەتۋى تىكەلەي اسەر ەتىپتى. ال 2008 جىلى برازيليانىڭ سان-پاۋلۋ قالاسىندا ورىن العان ىركىلىس 292 شاقىرىمعا دەيىن بارىپ, بۇعان دەيىنگى رەكوردتاردىڭ بارىنەن اسىپ تۇسكەن.
قازىر كولىك كەپتەلىستەرىنىڭ كوپتىگى مەن ولاردىڭ ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلۋى جاعىنان قىتايدىڭ الدىنا شىعاتىن بىردە-ءبىر ەل جوق. ماشىن جەرىندە 2010 جىلى بەيجىڭ–تيبەت تراسساسى بويىندا ماشينالار جارتى ايعا جۋىق ۋاقىت ورىندارىنان قوزعالا الماي قالعان. بۇل جول اۋماعىندا جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتۋى, اپاتتىڭ ورىن الۋى, قوزعالىس تاسقىنىنىڭ شامادان تىس ارتىپ كەتۋى سالدارىنان مۇمكىن بولعان. تامىزدىڭ 14-ىندە باستالعان توقتالىس 23-ىندە 100 شاقىرىمعا بارسا, تاعى التى كۇننەن كەيىن 260 شاقىرىم الاپتى جاۋىپ تۇرعان.
بۇدان كەيىن بەيجىڭنەن حەبەي پروۆينتسياسىنا باراتىن ماگيسترالدى قوزعالىسسىز قالدىرعان كەلەسى كەپتەلىس كۇللى الەمدى ەستەن تاندىردى. قىتاي بايتاعىنىڭ اينالاسىن قورشاپ وتەتىن التى شەڭبەرلى جول دا بۇل تىعىرىقتان تەز شىعۋعا سەپ بولا المادى. سەبەبى 20 ملن تۇرعىنى بار قالادا كولىكتىڭ سانى ەسەپسىز كوپ ەدى. ستاتيستيكانىڭ كۋالىك ەتكەنىندەي, وندا كۇنىنە 2 مىڭ «تەمىر تۇلپار» ساتىلىپ تۇراتىن بولىپ شىقتى.
اعىلشىننىڭ مانچەستەرىندە دە كەپتەلىستەن ازاپ شەگۋشىلەر جەتكىلىكتى كورىنەدى. وندا ءاربىر جۇرگىزۋشى جىلىنا ءوزىنىڭ 72 ساعات ۋاقىتىن وسى ىركىلىستەر ىزەتىندە وتكىزەتىنگە ۇقسايدى. پاريجدىكتەر احۋالى بۇعان قاراعاندا ءسال تاۋىرلەۋ, سەنا جاعاسىن مەكەن ەتەتىن جۇرت جىل سايىن 70 ساعاتتان بوگەلىستىڭ بودىرەتىنە بوگەدى. نەمىستىڭ كەلن كەنتىندە بۇل كورسەتكىش 57 ساعاتقا تەڭ. لوندونداعى جۇرگىزۋشىلەر 54 ساعات بويى جولدىڭ ورتاسىندا تۇك بىتىرمەي تۇرادى. ال ماسكەۋدىڭ بۇل جونىندەگى دەڭگەيى 40 ساعاتتىڭ ماڭىنان قايتادى.
ەندى مۇنداي قيىندىقتارمەن الەم قالالارى قالاي كۇرەسىپ جاتىر, سوعان از-كەم توقتالا كەتەيىك. اڭگىمەنى ەۋروپادان باستايىق. گەرمانيادا, ماسەلەن, كولىك ىركىلىستەرىن جويۋ جولىنداعى جورىقتىڭ قولعا الىنعانىنا تالاي ۋاقىت بولعان, ول بۇگىندە بىرنەشە باعىت بويىنشا ءجۇرىپ جاتىر. بىرىنشىدەن, جۇرتتىڭ قوعامدىق كولىككە كوپتەپ اۋىسۋلارى ۇدايى ناسيحاتتالىپ كەلەدى. مۇندا بۇل جۇمىستىڭ وتە جاقسى جولعا قويىلعانى سونداي, اۆتوبۋسقا وتىرعان كەز كەلگەن جولاۋشى قاي ايالداماعا قانداي ۋاقىتتا جەتەتىنىن الدىن الا ءبىلىپ تۇرادى. بۇدان باسقا, مەملەكەت جول اقىسىن قولجەتىمدى ءارى ءتيىمدى ەتۋ ماقساتىندا ۇنەمى الەۋمەتتىك جارنامالىق ناۋقاندار وتكىزىپ وتىرادى. ەكىنشىدەن, نەمىستەر بارلىق باعدارشامداردىڭ جۇمىستارىن قاتاڭ تارتىپكە باعىندىرىپ قويعان. وسىعان بايلانىستى جۇرگىزۋشىلەر ءوزىنىڭ ءجۇرۋ ۋاقىتىن سوعان بەيىمدەپ, جەدەل ءجۇرىپ وتۋگە مۇمكىندىك الادى. بۇعان قوسا, جولداردىڭ باسىم بولىگى بۇرىنعى 4-تەن 6 بەلدەۋگە دەيىن كەڭەيتىلگەن. ال بيلىك كولىكتەر تاسقىنى ءبىر مەزگىلمەن تۇستاس كەلىپ قالماۋى ءۇشىن مەكەمەلەردەگى جۇمىس ۋاقىتتارىن ءارتۇرلى مەرزىمگە بەلگىلەگەن. سونىڭ ناتيجەسىندە بىرەۋ تاڭەرتەڭگى ساعات 7-دە كەڭسەسىنە كەلىپ جاتسا, بىرەۋلەر مۇنى 8-دە نەمەسە 9-دا جۇزەگە اسىرادى.
دانيا بۇل پروبلەمانى شەشۋدى جۇرتتىڭ كوبىن ۆەلوسيپەدكە كوشىرۋ جولىمەن شەشۋگە كۇش سالىپ كەلەدى. بۇگىندە كوپەنگاگەن تۇرعىندارىنىڭ 20 پايىزى كولىكتىڭ وسىنداي جەڭىل ءتۇرىن پايدالانادى. انگليا استاناسىندا قالانىڭ تاريحي ورتالىعىنا كىرگىسى كەلگەن كولىك يەلەرىنە 5 فۋنت شاماسىندا اقى بەلگىلەنگەن. لوندوندا تەك ارنايى ماشينالار عانا كىرەپۇل تولەۋدەن بوساتىلعان. ال قالانىڭ ورتالىق بولىگىندە تۇراتىنداردىڭ 90 پايىزىنا بۇل قىزمەت ءۇشىن جەڭىلدىك قاراستىرىلعان. مادريد نەمىستەردىڭ تاجىريبەلەرىنە سۇيەنىپ, قوعامدىق كولىك جەلىسىن دامىتۋعا, جولداردىڭ ساپاسىن جاقسارتۋعا ءمان بەرۋدە. پاريجدە جەكە كولىك يەلەرى ءۇشىن قالانىڭ ورتالىق اۋماعىنا كىرۋدى ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمسىز ەتۋ ءتاسىلى قولدانىلادى. شاھاردىڭ باستى ماگيسترالدارى, نەگىزىنەن, قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان. سونىڭ ناتيجەسىندە ولار بۇل اۋماقتاردا جىلدام ءجۇرۋ مۇمكىندىكتەرىن العان. بىراق جەكە كولىكتەر كەپتەلىستە ۇزاق قالقيدى. سەبەبى مۇندا قوعامدىق كولىكتەرگە ارنالعان بەلدەۋلەر بۇرىنعى ادەتتەگى بەلدەۋلەر ەسەبىنەن كەڭەيتىلگەن ەكەن. سوندىقتان جۇرتتىڭ دەنى اۆتوبۋستارعا اۋىسىپ مىنۋگە ءماجبۇر بولعان.
بۇل رەتتە ءيزرايلدىڭ ءتاجىريبەسى دە قىزىق. وندا كوشەلەردىڭ قاي مۇيىستەرىنە كولىك كوپتەپ جيىلىپ قالعانى ءسات سايىن راديو ارقىلى حابارلانىپ, ەلەكتروندى تابلو جۇزىندە كورسەتىلىپ تۇرادى. جۇرگىزۋشىلەر, سونداي-اق, ارنايى قىزمەت ورىندارىنا قوڭىراۋ شالىپ, كولىكتەر بوگەلىسى جونىندە ناقتى مالىمەتتەر الىپ تۇرا الادى. ريمدە جەكە كولىكپەن قالانىڭ ورتالىعىنا بارۋعا تىيىم سالىنعان. تەك سول اۋداندا تۇراتىندارعا عانا جەڭىلدىك بەرىلگەن. اقش-تا دا قوعامدىق كولىك جەلىسىن دامىتۋعا ايرىقشا كوڭىل ءبولىنىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە, امەريكانىڭ ءىرى قالالارىندا كولىكتەر كەپتەلىسىن شەشۋگە عىلىمي تۇرعىدا كەلۋ جاعى دا بار. وندا ارنايى ۇيىمدار اتالمىش سالاداعى ەسەپ-قيساپتاردى قايتا-قايتا ەسەپتەپ شىعارىپ, ماسەلەنى وڭتايلاستىرۋدىڭ جولدارىن ىزدەستىرەدى. بۇلاردىڭ اقىرى قالا اينالاسىنان قاربالاستىقتى ازايتۋعا باعىتتالعان قوسىمشا اينالما جولدار سالۋعا, جولدار تاباندارىن كەڭەيتۋگە الىپ بارادى. ال جولدارداعى احۋال جوعارىدان سپۋتنيك ارقىلى باقىلانىپ تۇرادى.
جولدارداعى قاۋىرتتىقتى ازايتۋ ءۇشىن قىتايدا جۇرگىزىلىپ جاتقان جۇمىستار دا از ەمەس. ەل بيلىگى 2014 جىلعى ناۋرىزدا, ماسەلەن, تيانتسزين دەگەن ءىرى پروۆينتسيادا كولىك ساتىپ الۋ مەن ولاردى تىركەۋگە شەكتەۋ قويدى. سول سياقتى جەرگىلىكتى جەردىڭ نومىرلەرى جوق ماشينالارعا كۇننىڭ قاربالاس كەزدەرىندە اينالمالى اۆتوجولدارمەن جۇرۋگە تىيىم سالىندى. بۇدان بولەك, بەيجىڭ تۇرعىندارى ءوز اۆتوموبيلدەرىن كۇن سايىن پايدالانا المايتىن جاعدايعا جەتكىزىلدى. بۇل اپتانىڭ بەلگىلى ءبىر كۇندەرىندە تاق ساندى, تاعى ءبىر كۇندەرىندە جۇپ ساندى ماشينالاردىڭ جولعا شىعاتىنى جونىندەگى تارتىپپەن رەتتەلىپ تۇرادى. ولار كولىكتەرىنىڭ تىركەۋ نومىرلەرىنىڭ ءوزىن لوتەرەيا ناتيجەسى بويىنشا الادى. لوتەرەيا وڭ شىقسا, ءاۆتوموبيلىن تىركەتەدى, ال جولى بولماسا, كەلەسى ويىننىڭ وتەتىن ۋاقىتىن كۇتەدى.
اتالمىش تارتىپكە قىتايدىڭ لانچجوۋ دەگەن قالاسى دا اسىعىس تۇردە كوشتى. بۇعان مەگاپوليستە كولىكتىڭ كوبەيۋى سالدارىنان ەكولوگيالىق احۋالدىڭ قالىپتى مولشەردەن كۇرت اسىپ كەتۋى سەبەپ بولعان. سوندىقتان مەريا شۇعىل شەشىم قابىلداپ, كولىكتەر سانىن شەكتەۋ جونىندە شەشىم قابىلداعان. بيلىك اۆتوموبيلدەر قوزعالىسىنىڭ كۇنارالىق ءتارتىبىن بەكىتىپ بەرگەن. مۇندا دا اپتانىڭ تاق كۇندەرى – تاق ءنومىرلى, جۇپ كۇندەرى جۇپ ءنومىرلى كولىكتەر كوشەگە شىعىپ تۇرعان.
نەگىزى, كوشەدەگى كولىكتەر تاسقىنىمەن كۇرەس, ريم يمپەراتورى يۋلي تسەزار كەزىندەگى كۇيمەلەر ءجۇرىسىن رەتتەۋ ءتارتىبى ەنگەن كەزدى ايتپاعاندا, XX عاسىردىڭ باسىندا الەمدەگى ءىرى قالالاردا مەتروپوليتەن قاتارعا قوسىلعان تۇستان قولعا الىنا باستاعان بولاتىن. بەرتىندە مۇنىڭ وزىنەن قايران ازايىپ كەتكەسىن, شاھارلار شارتارابىندا جەراستى جولدارىن سالۋعا باعىت بۇرىلدى. ءبىز مۇنداي جولداردىڭ, راسىندا, كولىك كەرۋەنىنىڭ كەنەرەسىن كەرتىپ جىبەرۋگە كادىمگىدەي اسەرى بولاتىنىن پاريج, بريۋسسەل, ميلان, سوچي سەكىلدى قالالار ۇلگىسىنەن كوردىك. بۇلاردىڭ ءبىر زاماندارداعى اتلانت مۇحيتىنىڭ تابانى بولعان اتىراپقا ورنالاسقان الدىڭعى ەكەۋىنىڭ جەرى ءالى دە ىزعارلى ءارى دىمقىل ەكەنى انىق بايقالادى. سوعان قاراماستان, ولاردا مەترودان بولەك تە جەراستى جولدار جەلىسى وتە جاقسى دامىپ كەتكەن. ءبىز مۇنى ءبىر كەزدەردەگى اقمولانىڭ باتپاقتى جەردەن بوي كوتەرگەنى تۋرالى ءۋاج بىلدىرۋشىلەرگە قاراتا ايتىپ وتىرمىز. ءبىر نارسە ايقىن, ەرتە مە, كەش پە, ءبىزدىڭ استانادا دا جەراستى تەمىرجولدارى مەن اۆتوموبيل جولدارى جەلىسىن سالۋعا تۋرا كەلەدى. مۇنداي جولداردىڭ جاپونيا قالالارىنداعىداي اۋەدە, بيىكتە قانات جايىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.
ازىرگە استانا كوشەدەگى كەپتەلىستەرمەن كۇرەستى وزىنە ءمالىم, وزىنە بەيىم تاسىلدەر ارقىلى شەشۋگە ۇمتىلىپ جاتىر. ونىڭ ناقتى جوسپار-جوبالارى قازىردىڭ وزىندە بەلگىلى. بۇل ەكى ءىرى جوبانىڭ شەڭبەرىندە جۇزەگە اسىرىلعالى تۇر. اتاپ ايتقاندا, قالادا بيىلدان باستاپ ۇلكەن جانە كىشى اينالما جولدار سالۋ قولعا الىنادى. جوبالاۋشىلار پىكىرىنشە, وسى شارا قالا كوشەلەرىندەگى كەپتەلىستەردى ءبىراز جەڭىلدەتە تۇسۋگە ءتيىس. جوبا 2020 جىلى تولىق اياقتالادى. سول كەزدە بۇدان ءارى تاعى قانداي ارەكەتتەر جاساۋعا بولاتىنى ايقىندالاتىن شىعار.
