ەلوردانىڭ ىرگەسىندەگى «قازانات» اتشابارى اۋماعىندا ورنالاسقان «ەتنواۋىل» ۇلتتىق-مادەني كەشەنىندە بايىرعى بابالارىمىزدىڭ جاۋىنگەرلىك ءھام شەبەرلىك ونەرىن جاڭعىرتۋ ماقساتىندا «كوشپەندىلەر الەمى» اتتى حالىقارالىق ەتنوفەستيۆال بولدى.
ءمانى بار شارانىڭ اشىلۋىندا قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ يگىلىكتى دۇنيەنىڭ ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ جانە ەلوردانىڭ 20 جىلدىق مەرەكەسى اياسىندا ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعانىن ايتتى.
ەلوردا تورىندە العاش رەت بايراعىن كوتەرگەن كوشپەندىلەر تويىنا ۆەنگريا, بولگاريا, تۇركيا, ۋكراينا, باشقۇرتستان, ياكۋتيا, قىرعىزستان جانە وتاندىق كوماندالار قاتىسىپ, ولار ورتاعاسىرلىق جەكپە-جەك سايىس تۇرلەرى مەن كوشپەندىلەردىڭ ءاتۇستى ويىندارىن ەلگە كورسەتتى.
ۇيىمداستىرۋشىلار مادەني سايىس شارالارىن وتكىزۋ ءۇشىن «اق مەرگەن», «شابىت», «تايبۋرىل», «كەرۋەن سارايى», «اق ساقا», «باتىر», «شەبەر» اتتى جەتى اۋىلدىق كەشەن تۇرعىزىپتى. وندا قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورت ويىندارى مەن قولونەر شەبەرلەرى جاساعان بۇيىمدار قويىلعان. سونداي-اق, كوشپەندىلەردىڭ جاۋىنگەرلىك ونەرىن جەتىك مەڭگەرگەن جاۋجۇرەك ساربازدار مەن مەرگەندەر ساداق اتىپ سايىسسا, ات قۇلاعىندا وينايتىن شاباندوزدار جۇرتشىلىقتىڭ دەلەبەسىن قوزدىردى.
تويعا كەلگەن اعايىن قاتىسۋشى ەلدەر اكەلگەن ەتنوگرافيالىق جادىگەرلەردى ارالاپ كوردى. سونىمەن بىرگە, ەتنومۋزىكا مايتالماندارى «ارقايىم» جانە «تۇران» توپتارى, ساحا ەلىنىڭ جۇلدىزى يۋليانا كريۆوشاپكينا مەن تانىمال كومەي جىرشى تيۋرگەن كامنىڭ ونەرىن تاماشالادى.
جاڭا جۇلدىزدار جارقىلى
كەشە قالا كۇنى قارساڭىندا جىل سايىن داستۇرگە اينالعان «شاتتىق» اتتى جاس دارىنداردىڭ X حالىقارالىق فەستيۆالى باستالدى.
بيىل بايقاۋعا ەلىمىزدىڭ ونەرلى ورەندەرىمەن بىرگە, رەسەي, قىرعىزستان, وزبەكستان, تاجىكستان, ارمەنيا, ازەربايجان, گرۋزيا, ۋكراينا, بەلارۋس, لاتۆيا, چەحيا, بولگاريا, قىتاي, تۇركيا جانە يتاليا مەملەكەتتەرىنەن تالانتتى بالالار قاتىسۋعا كەلدى. ءبىر ەرەكشەلىگى – جىل ساناپ ايتۋلى شارانىڭ اۋقىمى ۇلكەيىپ كەلەدى. دۋماندى باسەكە ءۇش كۇنگە سوزىلادى. جاس كونكۋرسانتتاردىڭ ونەرىن ساراپقا سالاتىن قازىلار القاسىن ايگىلى بۇلبۇل كومەي ءانشى بيبىگۇل تولەگەنوۆا باسقارادى. سونداي-اق, ونىڭ قۇرامىندا بەلگىلى كومپوزيتور كەڭەس دۇيسەكەەۆ, ونەرتانۋشى عالىم نيكولاي تەكەليەۆ, قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى قاراكوز اقداۋلەتوۆا, «فەستيۆال ۆ كوبرينە» ديرەكتسياسىنىڭ ديرەكتورى انتونينا سالنيكوۆا جانە كومپوزيتور, «ريجسكايا سيمفونيا» حالىقارالىق بايقاۋىنىڭ ديرەكتورى ەلەنا شۆيلپە بار. كەشەدەن باستاپ بايقاۋعا قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن 600-دەن اسا جاس دارىن ەلوردالىقتار مەن قالا قوناقتارىن ءوز ونەرلەرىمەن تاماشا اسەرگە بولەۋدە.
تۇركى جۇرتىنىڭ تەكتى سازى
مەرەيلى مەرەكە اياسىندا «استانا وپەرا» تەاترىندا «استانا-ارقاۋ» اتتى ءداستۇرلى تۇركى مۋزىكاسىنىڭ فەستيۆالى اشىلدى. وعان الىس-جاقىن ەلدەردەن تۇركى حالىقتارىنىڭ 80-نەن اسا دارىندى ونەرپازدارى كەلدى.
بۇل بايقاۋدىڭ ءجونى بولەك. فەستيۆال العاشقى كۇننەن بابالاردان قالعان مۋزىكالىق مۇرانى ساقتاعان شىعىستاعى تامىرلاس حالىقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن بىرەگەي الاڭعا اينالدى. ايتۋلى شارا تۇركى مۋزىكاسى مادەنيەتىنىڭ ۇمىتىلىپ كەتكەن داستۇرلەرىن جانداندىرۋعا باعىتتالعان. وندا بۇگىندە سانى ازايىپ, جەر بەتىنەن جويىلۋعا تاقاۋ قالعان تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ وكىلدەرى ونەر كورسەتەدى. فەستيۆالدىڭ كونتسەرتتىك باعدارلاماسىندا بارلىق تۇركى حالقىنىڭ مۋزىكاسى ورىندالدى. اسىرەسە, جۇرتشىلىق اۋتەنتيكالىق مۋزىكانى سۇيەر قاۋىم شاماندىق اندەردى, ۆيرتۋوزدىق كومپوزيتسيالاردى (حومۋس), كومەكەيمەن ءان ايتۋ, ورتالىق ازيا مەن قازاقستاننىڭ, زاكاۆكازە مەن اناتولي, پوۆولجە مەن ءسىبىر تۇركى حالىقتارىنىڭ ونەرىن قۇمارتىپ تىڭدادى. ەجەلدەن قانى مەن جانى ءبىر تۇركى جۇرتىنىڭ ونەرىندە ەش ايىرماشىلىق جوق. ءار مۋزىكالىق اسپاپتىڭ اۋەزدى ءۇنى تىڭدارمانداردىڭ قۇمارىن قاندىردى.
قۋىرشاق الەمىنىڭ قىزىقتارى
استانا كۇنى اياسىندا قۋىرشاق ونەرىندەگى العاشقى كاسىبي رەجيسسەر, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, ەلوردالىق مەملەكەتتىك قۋىرشاق تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قۇرالاي ەشمۇراتوۆا اتىنداعى ءىى «قۇرالاي» قۋىرشاق تەاترىنىڭ حالىقارالىق فەستيۆالى ءوتتى.
بايقاۋ الدىمەن باس شاھارداعى رەسپۋبليكا داڭعىلىنىڭ بويىمەن جاستار سارايىنان تەاترعا دەيىنگى قاتىسۋشىلار شەرۋىمەن باستالدى. قالانىڭ كەڭ كوشەلەرىمەن ۇلتتىق كيىم كيگەن بالالار مەن ارتىستەردىڭ سۇيەمەلدەۋىمەن ۇرمەلى اسپاپتار وركەسترى, بويشاڭ قۋىرشاقتار, «زارا» شوۋ-بالەتىنىڭ ارتىستەرى, اعاشاياقپەن جۇرۋشىلەر شوۋى ءجۇرىپ ءوتتى. ءتورت كۇنگە سوزىلعان دۋماندى مەرەكەدە ەستونيا, سەربيا, رەسەي جانە وتاندىق قۋىرشاق تەاترلارى ونەر كورسەتتى.
شارانىڭ العاشقى كۇنى الماتى قۋىرشاق تەاترى «قاڭباق شال» حالىق ەرتەگىسىن قويدى. ودان كەيىن رەسەي مەملەكەتتىك ساحنالىق ونەر ينستيتۋتى قۋىرشاق تەاترى فاكۋلتەتىنىڭ دارىندى تۇلەكتەرى «ادادجو» ساحنالىق مينياتيۋراسىن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىندى. سونداي-اق, يتاليالىق «ۆەردي» قۋىرشاق تەاترىنىڭ ينتەراكتيۆتى شوۋى مەن تۇركيالىق «قاراكوز» قۋىرشاق تەاترىنىڭ ورىنداۋىنداعى «مۋسورنىي مونستر» قويىلىمى دا ادەمى اسەر قالدىردى. سانكت-پەتەربوردان كەلگەن ۆيكتور انتونوۆ «جىپتەگى تسيرك» ويىنىمەن ەلدى تاڭعالدىردى. سونىمەن قاتار, سەرب رەجيسسەرى امەلا ۆۋچەنوۆيچ قاتىسۋشىلارعا «قۋىرشاق جانە بالا», «ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ», «قۋىرشاق ويناتۋشى ءارتىستىڭ ونەرى» اتالعان شەبەرلىك دارىستەرىن وتكىزدى. بايقاۋ سوڭى ەلوردالىق قۋىرشاق تەاترى بەلگىلى جازۋشى-دراماتۋرگ روزا مۇقانوۆانىڭ «ماڭگىلىك بالا بەينە» سپەكتاكلىمەن اياقتالدى. كەشە فەستيۆالدىڭ سالتاناتتى جابىلۋى بولىپ, جۇلدەگەرلەر ماراپاتتالدى.
كوشەدەگى كورمە
كورمەنىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا كەلگەن قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ: «ەلباسىنان قالا كۇنىن تويلاۋعا ارنايى پارمەن بەرىلگەن كۇنى كورمەنىڭ اشىلعانىندا ۇلكەن ءمان بار. فوتوگرافيا مايتالماندارى ءۇشىن قالانىڭ ءارتۇرلى پاليتراسى كاسىبيلىككە جول اشپاق. قازىر 100-دەن استام ادامنىڭ الدىندا فەستيۆال كورمەنى اشىپ تۇرساق, كۇندەلىكتى مۇنى 1000-عا جۋىق جان كورىپ وتەدى» دەدى.
وسى مادەني شاراعا سانكت-پەتەربۋرگتەن ارنايى كەلگەن سونداعى سۋرەتشىلەر وداعىنىڭ باسشىسى الەكساندر ۆالەرەۆيچ: «شاقىرتۋ العاندا قاتتى قۋاندىم. قالا كۇنىندە بۇدان دا تاماشا كادرلار جاساۋعا نيەتتىمىن» دەپ جىميدى.
ال ومبى قالاسىنان كورمەنى تاماشالاۋعا كەلگەن كاسىبي فوتوگراف ماقسات بايكەنوۆ: «فوتوگرافيا ونەرىن كاسىبي تۇردە وقىدىم. «دەلفين» ويىندارىنىڭ وسى سالاداعى جەڭىمپازىمىن. كاسىبي مامان رەتىندە الەمدە رەپورتاج جانرى اقساپ تۇر. مىنا جەردەن استانا جايلى رەپورتاج جاساۋعا تالپىنىستار بارىن بايقادىم. ءبىر جاعى ءوزىمنىڭ وسىنداي ايتۋلى شاراعا قاتىسپاي قالعانىما وكىندىم» دەپ وتىر.
بايقاعانىمىز, قازاق قىزىنىڭ كەلبەتىن تۇسىرگەن يندونەزيالىق پاريندرا پراكارسانىڭ, «ازىرەت سۇلتان» مەشىتىن كەسكىندەگەن مالايزيالىق يامان ءيبراحيمنىڭ تۋىندىلارىنا ايالداعاندار كوپ.
«سەرپەر» جۇرتتى سەرپىلتتى
باس قالانىڭ كەرەمەت ساحنالارىنىڭ ءبىرى – امفيتەاتردا وسىمەن التىنشى رەت ءوتىپ وتىرعان «سەرپەر» رەسپۋبليكالىق حالىق اسپاپتار وركەسترلەرى فەستيۆالىنىڭ شىمىلدىعى ءتۇرىلدى.
بيىلعى بايقاۋ ەلوردانىڭ 20 جىلدىق تورقالى تويى مەن شەرتپە كۇيدىڭ شەبەرى تولەگەن مومبەكوۆتىڭ ءجۇز جىلدىعىنا ارنالدى. «وسى جىلى فەستيۆال قالالىق دەڭگەيدەن اسىپ, رەسپۋبليكالىق مارتەبەگە يە بولدى. ارينە, بۇعان قۋانىشتىمىز. وسىعان ۇلەس قوسقان ازاماتتارعا العىسىمدى بىلدىرەمىن. بيىل شاراعا ەلىمىزدىڭ ونەرپازدارىمەن بىرگە تۇركيا, پاكىستان, وڭتۇستىك كورەيا, يران, رەسەي جانە باسقا دا مەملەكەتتەردەن ۇجىمدار مەن جەكە ورىنداۋشىلار كەلدى. جىلدان-جىلعا بايقاۋدىڭ ارناسى كەڭەيىپ, حالىق شىعارماشىلىعىنىڭ مەرەيى اسۋدا» دەدى قالالىق قازاق وركەسترىنىڭ باس ديريجەرى ايتقالي جايىموۆ.
ەكى كۇن بويى ەلوردانى دۋمانعا بولەگەن فەستيۆال كۇي اتاسى – قۇرمانعازىنىڭ «سەرپەر» كۇيىمەن اشىلدى. ودان كەيىن قاتىسۋشىلار ساحناعا كوتەرىلىپ, وزدەرىنىڭ ۇلتتىق مۋزىكالىق اسپاپتارىمەن اۋەزدى ناقىشقا باي ءان مەن كۇيلەرىن ورىندادى. جۇرتشىلىق تا ولارعا ءدان ريزا بولىپ, قوشەمەتىن ايامادى. سونداي-اق, شارا اياسىندا ونەرپازدار «استانالىق» جانە «ستۋدەنتتىك» ساياباقتاردا سازدى باعدارلامالارىن ۇسىندى. الىستان ات تەرلەتىپ كەلگەن ونەر ۇجىمدارى مەن جەكە ورىنداۋشىلاردىڭ «كۇي كەرۋەن» اتتى كونتسەرتى دۇبىرلەپ ءوتتى.
داعىستان مەملەكەتتىك فيلارمونياسىنىڭ حالىق اسپاپتارى وركەسترىنىڭ ءسوليسى شاميل شەريفاليەۆ «تار» دەپ اتالاتىن شەرتپەلى مۋزىكالىق اسپاپتا شەبەر وينايدى. «سەرپەر» فەستيۆالىنە قاتىسۋعا شاقىرۋ العانىما قۋاندىم. استاناعا العاش تابانىم ءتيىپ تۇر. ادەمى, زاماناۋي قالا ەكەن. ماعان ۇنادى» دەيدى ول اق جارما پەيىلمەن.
كەشە امفيتەاتردا فەستيۆالدىڭ سالتاناتتى جابىلۋى بولىپ, ءراسىم سوڭى «كۇي الەمى» اتالعان گالا-كونتسەرتكە ۇلاستى.
تۇڭلىگى «ارۋاقپەن» تۇرىلگەن
استانادا جازدىڭ ەڭ جارقىن مادەني ءىس-شاراسى – XIV حالىقارالىق «ەۋرازيا» كينوفەستيۆالى جالعاسۋدا. حالىقارالىق شارانىڭ قۇرىلتايشىسى – مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى. بۇل – 1998 جىلى قازاقستاندا نەگىزى قالانىپ, FIAPF (حالىقارالىق كينوپروديۋسەرلەر قاۋىمداستىعى فەدەراتسياسى) اككرەديتاتسياسىنان وتكەن جانە بەدەلدى بريتاندىق International FilmGuide باسىلىمى الەمنىڭ 35 تانىمال كينوفەستيۆالدەر قاتارىنا ەنگىزگەن شارا.
كينوگەرلەر جيىنى بيىل «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنا باعىتتالىپ وتىر. فەستيۆالدىڭ تۇڭلىگى قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى ءاسانالى ءاشىموۆ باستى رولدە ويناعان حۋات احمەتوۆتىڭ «ارۋاق» ءفيلمىنىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەرىمەن ءتۇرىلدى. بىرنەشە كۇندىك ماڭىزدى جوباعا ەۋروپا مەن ازيانىڭ, افريكانىڭ, امەريكانىڭ كينوجۇلدىزدارى, «ا» ساناتىنداعى كينوفەستيۆالدەردىڭ جەتەكشىلەرى, كينويندۋستريا سالاسىنىڭ ماماندارى مەن سىنشىلارى, تانىمال مادەنيەت وكىلدەرى قاتىسادى. بۇل الاڭدى ەركىن ديالوگ مايدانى دەۋگە بولادى. ماسەلەن, جاڭا تەحنولوگيالارمەن جاقسى فيلم ءتۇسىرۋ ءۇشىن جاقسى تالعام, باتىلدىق جانە ۇيالى تەلەفون كامەراسى جەتكىلىكتى كورىنەدى قازىر.
بيىلعى كينوفەستيۆالدىڭ ايتۋلى ءىس-شاراسىنىڭ ءبىرى – «ەۋرازيا» حكف (ايمان مۇساقوجاەۆا) پەن «پرولوگ» حكف-ءتىڭ (ويبەك ابدۋششۋكۋروۆ, وزبەكستان) اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويۋ ءراسىمى. ويبەك ابدۋششۋكۋروۆ قازاق دەلەگاتسياسىن الداعى وتەتىن وزبەك كينوفەستيۆالىنە شاقىردى.
سونىمەن قوسا, سەربيالىق رەجيسسەر, اكتەر جانە مۋزىكانت ەمير كۋستۋريتسانىڭ قاتىسۋىمەن ءباسپاسوز ءماسليحاتى قىزىقتى ءوتتى.
فەستيۆال اياسىندا «Eurasiaprojectmarket» بايقاۋىنىڭ جەڭىمپازدارى انىقتالدى. قازىلار القاسى قاتىسۋشىلاردىڭ اراسىنان ۇزدىك دەپ تاپقاندار: ەكى ءبىرىنشى جۇلدە – NewYorkFilmAcademy امەريكالىق كينواكادەمياسىنا 2 ايلىق تاعىلىمداما – «ىستىق كۇن, سالقىن سىرا» اتتى جوبا ء(امىر امەنوۆ, قازاقستان) مەن «جالعىز قاراعاي» جوباسى (دالميرا تىلەپبەرگەن, قىرعىزستان). ەكىنشى سىيلىق – «ەۋرازيا» حالىقارالىق حكف-ءتىڭ دەلەگاتسياسىمەن بىرگە «ا» ساناتىنداعى فەستيۆالگە جولداماسىن وتاندىق «شەكارا» ءفيلمى الدى. بۇدان بولەك, قازىلار القاسى «الچيكي» (ارتۋر ۆەەبەر, قىرعىزستان/رەسەي) جوباسىن ەرەكشە تاماشا دەدى.
بەتتى دايىنداعان
ازامات ەسەنجول,
قارلىعا يبراگيموۆا
