«ابىكەن حاسەنوۆ – ءبىزدىڭ تۇسىمىزداعى ۇلى كۇيشىلەردىڭ ءبىرى. اۋىرىپ جاتىپ قالعاندا, ۇيىنە ماگنيتوفون اپارىپ, ءال-قۋاتى بار شاعىندا تارتاتىن بارلىق كۇيلەرى مەن ءتول تۋىندىلارىن قازاق راديوسىنىڭ مۋزىكا حابارلارى ءبولىمىنىڭ باس رەداكتورى, كومپوزيتور ومىربەك بايدىلداەۆ ۇنتاسپاعا تۇگەلدەي ءتۇسىرىپ الىپتى. بۇل, مىنە, ازاماتتىق! بۇل, مىنە, ونەرپاز قادىرىن ۇعىنعاندىق. بولاشاق ۇرپاقتار قامىن ويلاعاندىق!» كۇنى كەشە عانا دۇنيەدەن وزعان قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى, كورنەكتى اقىن مۇزافار الىمباەۆ كەزىندە قويىن داپتەرىنە وسىنداي جولداردى ءتۇرتىپ العان ەكەن.
شىنىمەن دە, ەگەر ابىكەن حاسەنوۆ بولماسا, ول شەرتكەن كۇيلەردى راديو قىزمەتكەرلەرى جازىپ الماسا, كۇي ءتاڭىرىسى – تاتتىمبەتتىڭ مۇراسى بۇگىنگى كۇنگە ساف كۇيىندە جەتەر مە ەدى, جەتپەس پە ەدى دەگەن سۇراق تۋادى.
قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى, ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى راۋشان مالدىباەۆانىڭ سوزىنشە, تاتتىمبەتتى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن عانا, وتكەن عاسىردىڭ توقسانىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا قۇرمانعازى اتىنداعى قازاق ۇلتتىق كونسەرۆاتورياسىندا تاتتىمبەت سىنىبى اشىلعان سوڭ بارىپ تاني باستادىق.
ال بيىل تۋعانىنا 125 جىل تولىپ وتىرعان ابىكەن الەمىنە بويلاي الدىق پا؟ بۇل جاعىنان ولقىلىعىمىز بار. قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «شابىت» شىعارماشىلىق سارايىندا كۇيشىنىڭ مەرەيتويىنا ارنالىپ ۇيىمداستىرىلعان «قوڭىر» اتتى كۇي كەشى وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرعانداي بولدى.
بەلگىلى كۇيشى-ۇستاز, ونەرتانۋشى, قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جانعالي ءجۇزباي تىزگىنىن ۇستاعان كەشتە كۇيگە قاتىستى تىڭ مالىمەتتەر ايتىلدى. وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارداعى دۇربەلەڭ قاي ونەرپازعا بولسىن اۋىر ءتيدى. باسىنا بۇلت ۇيىرىلگەن, اشتىقتا ايەل, بالا-شاعاسىنان ايىرىلعان ابىكەن حاسەنوۆ الماتىعا ساكەن سەيفۋلليندى ساعالاپ باردى. ساكەن كۇيشىنى قازاق دراما تەاترىنا (قازىرگى م.اۋەزوۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى) ارتىستىك قىزمەتكە ورنالاستىردى. ابىكەن تەاتردا قوسالقى رولدەردى سومداپ جۇرسە دە, قولىنان دومبىراسىن تاستاعان جوق. كەشتە وسىعان قاتىستى قۇندى دەرەكتى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قايرات بايبوسىنوۆ جاڭعىرتتى.
«1936 جىلى ساكەن سەيفۋللين سايدالى سارى توقانىڭ كۇيلەرىن جيناقتاپ, ماسكەۋ قالاسىندا كۇمىس كۇيتاباق شىعارتتى. وعان ەنگەن كۇيلەردى اققىز احمەتقىزى, جاپپاس قالامباەۆ جانە ابىكەن حاسەنوۆ تارتتى. ونىڭ بەس-التى داناسى ماسكەۋدە ساقتالعانىن تاياۋدا عانا ەستىدىك. ال 1956 جىلى جاپپاس قالامباەۆ وداق استاناسىنا: «كەزىندە ءبىز كۇي ورىنداپ, كۇيتاباق شىققان ەدى. بىزگە جەتپەي قالدى, سونى ەلگە جىبەرسەڭىزدەر» دەپ حات جازعان ەكەن. بىراق جاۋاپ بولماپتى» دەدى ايگىلى ءانشى.
وسى سياقتى, ابىكەن شەرتكەن ءبىراز كۇيدىڭ تاسپالارىن ماسكەۋ مۇراعاتىنان الدىرىپ, كۇيتاباققا جازىلۋىنا بەلگىلى عالىم راحمانقۇل بەردىباي مەن ونەرتانۋشى جارقىن شاكارىم كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى.
مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى, اكادەميك مىرزاتاي جولداسبەكوۆ ابىكەننىڭ كوزىن كورگەن ەكەن. كەشكە ارنايى قاتىسقان ول ءماندى دە, ماعىنالى اڭگىمە ءوربىتتى. «قازىرگى زاماندا ءداستۇرلى ونەر شەتتەپ, شوۋ قاپتادى. ناعىز ونەر سونىڭ استىندا قالدى. ابىكەن حاسەنوۆ – قازاق كۇيىنىڭ ءبىر ءداۋىرى. ءبىزدىڭ باقىتىمىزعا وراي سول كىسىنى كورىپ قالدىق. 1955 جىلى الماتىعا كەلىپ, وقۋعا تۇستىك. سوندا تەاتر, فيلارمونياعا ءجيى باراتىنبىز. رۇستەمبەك وماروۆ, ابىكەن حاسەنوۆ سىندى قۇدىرەتتەردىڭ ونەرىنە سول ۋاقىتتا سۋسىنداپ ۇلگەردىك» دەدى عالىم.
ش. ايمانوۆ اتىنداعى «قازاقفيلم» اق وسىدان بەس-التى جىل بۇرىن تاتتىمبەت تۋرالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىردى. وكىنىشكە قاراي, بۇل تۋىندى قالىڭ كورەرمەنگە ءالى جەتە قويعان جوق. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, اقىن امانجول التاەۆ ابىكەن حاسەنوۆ جونىندە دە دەرەكتى فيلم تۇسىرسەك, ارتىق بولمايتىنىن جەتكىزدى.
«ۇلتتىڭ ۇلى تاريحىن تەك قانا ءسوز ونەرىمەن ەمەس, مۋزىكامەن دە سومداۋعا بولادى ەكەن. سونى دالەلدەپ بەرگەن بىرەگەي تۇلعانىڭ ءبىرى – ابىكەن حاسەنوۆ. ابىكەن – ۇلكەن تراگەديالى تۇلعا. ابىكەن اتامىزدىڭ عۇمىرناماسى, ءومىرى ارقىلى جيىرماسىنشى عاسىردا قازاق حالقى كورگەن بۇكىل ناۋبەتتى كوز الدىمىزعا ەلەستەتەمىز. ابىكەن تۋرالى كوركەم فيلم تۇسىرۋگە بولادى. وعان قارجى جەتپەگەن جاعدايدا دەرەكتى فيلم ءتۇسىرىلۋى ءتيىس. قازىر ەشقانداي پايداسى جوق ءارامشوپ سەكىلدى ميلليونداعان قارجىعا ءتۇسىرىلىپ جاتقان «جانىم», «كۇنىم» سەكىلدى سەريالداردى تۇسىرە بەرگەنشە, قىزداربەك, سەمبەك, ءابدي سەكىلدى كۇيشىلەر, وسى كەشتىڭ نەگىزگى ارقاۋى ابىكەن تۋرالى ءبىر-ءبىر فيلم تۇسىرسەك, بۇل ۇلتتىق ونەرگە كەلىپ قوسىلعان قازىنا بولار ەدى» دەدى امانجول التاەۆ.
اقىن ەسىمدەرىن اتاعان قىزداربەك, سەمبەك, ءابدي سىندى كۇيشىلەر كەزىندە ابىكەنمەن ۇزەڭگى قاعىستىرىپ, بىرگە جۇرگەن. الايدا ابەكەننەن باسقاسى وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارى اتىلىپ كەتتى. قۇدايعا شۇكىر, ەلدەگى داۋلەتبەك سادۋاقاسوۆ سياقتى تۋما تالانتتاردىڭ ارقاسىندا مۇرالارى بۇل كۇنگە جەتتى. بۇل كەشتە وسى داۋلەتبەك كۇيشىنىڭ بالاسى, «كۇي-كەرۋەن» شەرتپە كۇي ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى قايروللا سادۋاقاسوۆ, قالكەن قاسىموۆ, كۇيشى اققىز احمەتقىزىنىڭ تۋعان جيەنى بولات تاكىشەۆ, جاس دارىن بالجان سەرىكبولقىزى, قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ۇستازدارى تاتتىمبەت باستاعان ارقا شەرتپە كۇي مەكتەبى وكىلدەرىنىڭ كۇيلەرىن شەرتىپ, جان سارايىمىزدى اشتى. ارينە, ابىكەن حاسەنوۆتىڭ ءتول تۋىندىسى, ساكەن سەيفۋللينگە ارنالعان «قوڭىر» كۇيى شەرتىلمەي قالعان جوق.
«قوڭىردى» تىڭداعاندا
رۋسلان نۇرباي,
اقىن
كۇي توگىلدى ءىش قىزدى….
قايدا اپارىپ سوعادى وسى كۇش ءبىزدى.
تاتتىمبەتتەن جاقسى ۇمبەتكە
امانات,
يتاياقتاي* يىرىمدەردى سابالاپ,
قالعاندارىن اتىپ-ايداپ, قاماپ-اپ,
يتاياقتان سارى سۋدى ىشكىزدى.
تاق پەن تابىت يەسى كىم جۇماقتا؟!
پەرنە ۇستىنە پەرىشتەلەر تۇراقتاپ…
كەتبۇقادان «اقساق قۇلان» اڭىراپ,
ماحامبەتتەن «جۇمىر-قىلىش»
جامىراپ,
قۇرمانعازى «كىسەن اشقان» تاعى دات!
نەگە بىزدە كۇي تۇسەدى سىناققا؟…
«قورقىت» – دەدىك, كوردەن كوڭىل اھ ۇردى,
ىقىلاسسىز ىرىس قايدا شاقىردى؟!
جۇرەك ءجىبىپ, جانارلاردان شىق ءۇزدى,
تاعالاڭا تاقاي بەردىڭ ءتۇبى ىزگى,
قىل قوبىز بەن ءدۇر دومبىرا, سىبىزعى…
دىرىلدەيسىڭ دەمىڭدەي بوپ اقىرعى.
ول دا الاڭ, مەن دە الاڭ…
كەبەرسىگەن ەرىندەردەي كەڭ دالام.
قاتقاق جولدا قاشقىنداردان ءىزىڭ تۇر,
دومبىرادان ءدامىڭ مەنەن تۇزىڭ تۇل,
قىزىل تۋعا شىرمالعاندا قىزىل ءتىل,
زار يلەتتى زار زامان مەن كەر زامان.
قوڭىر-تىرلىك…
تىلدەسۋ عوي حاقپەن سول,
تەكتىلەردى تۇيىقتايدى وق پەن تور.
تاعىلى مەن بۇعىلى بوپ بۇلقىنىپ,
جەتىم قالعان جاماۋ-جاماۋ
جۇرت ۇلىپ,
قوڭىر ادىر قوبىلجيدى ۇلتى ۇمىت…
قوس ىشەكتە قاتار ويناپ باق پەن سور.
تاق پەن تابىت يەسى سول ءتاڭىر بي.
ساۋساقتاردان سولقىلدايدى تامىر-مي,
شەجىرەممەن شەرتپە كۇيدە شەرىم بار,
تاڭدايدا ءشول, ماڭدايداعى تەرىم بار,
كەلەر ۇرپاق كوڭىل اۋدار كەگىمدە ال-
-دەپ قۇلاققا سىبىرلايدى
«قوڭىر» كۇي…
*يتاياق – تاتتىمبەت كۇيلەرىنىڭ
ۇلگىسىن جالعاستىرۋشى,
ارقاداعى شەرتپە كۇي مەكتەبىنىڭ
تەگەۋرىندى تۇلعاسى
قاپاش قۇلىشەۆا, گۇلميرا سارينا سىندى بەلگىلى انشىلەر, تالانتتى ونەرپاز سىرىم مۇحامەدجانوۆ ساكەن سالعان جانە ساكەننىڭ ءوز اندەرىن شىرقادى. «شابىت» شىعارماشىل جاستاردىڭ حالىقارالىق فەستيۆالىنىڭ لاۋرەاتى, اقىن رۋسلان نۇرباي كۇي تابيعاتىن اشاتىن جىرلارىن وقىدى. تۇيىندەپ ايتقاندا, بۇل كۇيشىلەر مەن كۇيدى زەرتتەۋشىلەردىڭ باسىن قوسقان ءبىر تاماشا كەش بولىپ, كۇي كەرۋەنى ۇزىلمەيتىنىنە كوز جەتكىزدى.
امانعالي قالجانوۆ
