مەن دە جەلتوقسان الاۋىنىڭ ۇشقىنىمىن. جۋرناليستىك قىزمەتىمدە جەلتوقسانشىلار, ولاردىڭ ەرلىگى جونىندە ءبىراز ماقالا جازدىم. بىراق جەلتوقسان كوتەرىلىسىندە ءوزىمنىڭ باستان كەشكەنىمدى ەشكىمگە جاريا ەتپەي كەلدىم. كەلەشەك ۇرپاق ءبىلۋ ءۇشىن بولعان وقيعانى جازۋدى ءجون كوردىم.
ول كەزدە مەن قازمۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنىڭ 2-كۋرسىندا وقيتىن ەدىم. جەلتوقساننىڭ 17-ءسى. ءۇشىنشى پار – «قازاق اۋىز ادەبيەتى». ەسىكتەن وقىتۋشى شاكىر ىبىراەۆ پەن كۋراتورىمىز ءلاتيپا احمەتوۆا ەنە بەردى. ول كىسى بەتىن بىزگە بۇرىپ: – وزدەرىڭە بەلگىلى, كەشە پلەنۋم بولىپ, ۇكىمەت باسىنا كولبين جولداس سايلاندى. بىردە-بىرەۋىڭ ول جاققا بارۋشى بولماڭدار, – دەپ ەسكەرتتى. ۇستازدار وسىلاي «تەمىردەي ءتارتىپ» ورناتقانمەن, ەبىن تاۋىپ شىقتىق.
مەن №61 اۆتوبۋسقا ءمىنىپ, «پيونەر» دۇكەنىنە تاياۋ ايالدامادان ءتۇسىپ قالدىم. «قايدا باراسىڭ؟» دەپ جولىمدى بوگەگەن ميليتسيونەرگە «كونسپەكت جازۋعا قالىڭ داپتەر الامىن» دەگەن سىلتاۋ ايتتىم. ميليتسيونەردەن الىستاي بەرە الاڭعا بەت الدىم.
ۇكىمەت ءۇيى الدىندا ءورت سوندىرەتىن ماشينالار. سويىل ۇستاعان جاساقشىلار. «ۇكىمەت باسىنا ءوز ادامىمىز سايلانسىن!» دەگەن سياقتى ساڭقىلداعان ىزالى سوزدەر ەستىلەدى. «تاراڭىزدار!» دەگەنگە قۇلاق اسىپ جاتقان ەشكىم جوق. كەنەت ءورت سوندىرەتىن كولىكتەر سۋ شاشا باستادى. الدىمىزدا تۇرعان جاستار سۋدان جان-جاققا بىتىراي قاشتى. قاراڭعى ءتۇستى. سىرت كيىمىمىز سۋعا مالشىنىپ, توڭىپ, قالتىراي باستادىم. موينىما سۋ قۇيىلىپ كەتپەسىن دەپ پالتومنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ, توقىلعان كوك ءتۇستى باس كيىمدى ماڭدايىما تارتىپ قويدىم.
سىرتتان اكەلگەن ارنايى جاساق جۇرتقا لاپ قويدى. اسىرەسە جاستاردى ۇرىپ-سوعىپ, كولىككە سۇيرەي باستادى. ابىرجىپ قالعان مەن اۆتوبۋس ايالداماسىنا قاراي جۇگىردىم. جەتسەم, اۆتوبۋس ءىشى لىق تولعان حالىق. جالما-جان ەسىكتىڭ ورتاسىن ءبولىپ تۇرعان تەمىردەن شاپ بەردىم. كولىك قوزعالعاندا, تەگەۋرىندى قول مەنىڭ پالتومنىڭ جاعاسىنان مىقتاپ ۇستاپ الدى. كەلەسى ايالداماعا دەيىن الگى قول مەنى جىبەرمەدى. اۆتوبۋس توقتاپ, ادامدار تۇسكەندە مەنى ءارى قاراي كۇشپەن لاقتىرىپ جىبەردى. اپىر-توپىر اياقتىڭ استىندا جاتىپ, الگى ادامنىڭ بەت-الپەتىن دە كورە الماي قالدىم. سول بەيتانىس جانعا ءالى قارىزدارمىن. ەگەر مەنى جەلكەمنەن مىقتاپ ۇستاپ تۇرماعاندا, كولىكتىڭ استىنا ءتۇسىپ قالار ما ەدىم. اۋپىرىمدەپ ىشكە ەندىم. سالون ءىشى ۋ-شۋ!
سۇيرەتىلىپ جاتاقحاناعا جەتتىم. ول جىلى بەلىم قىلداي ادەمى كورىنسىن دەپ پالتونىڭ سىرتىنان قايىس بەلدىك تاعاتىن ەدىم. شەشىنەيىن دەسەم, بەلدىكتىڭ تەمىرى مۇز بولىپ قاتىپ قالعان. قىزارىپ تونعان قولىم يكەمگە كەلەر ەمەس. جاتاقحانادا ءبىر قىز كومەككە كەلدى. بولمەدەن شاعىن وقتاۋىن الىپ شىعىپ, بەلدىكتىڭ تەمىرىنەن ۇرىپ, شەشۋگە كومەكتەستى. كورپەنىڭ استىندا دىرىلدەپ, توڭىپ, تاڭ اتقانشا كىرپىك ىلمەدىم.
ەرتەڭىندە ستۋدەنتتەردى ساباق اياقتالعان سوڭ قاداعالاپ, جاتاقحاناعا قاراي قۋالاي باستادى. دۇكەنگە بارىپ, ازىق-تۇلىك اكەلۋگە نەبارى 10-15 مينۋت ۋاقىت بەردى. كەلگەن سوڭ مىندەتتى تۇردە كەزەكشى ايەلگە بەلگىلەنۋ قاتتى تاپسىرىلدى.
كەشكى ساعات 7-ءنىڭ كەزى. الدەكىم ەسىك قاقتى. ىشكە ەنگەن جىگىت اعاسى الدەبىر سۋرەتتەردى الدىما تارتتى. سۋرەتتەر اراسىنان پالتومنىڭ جاعاسىن قۇلاعىمنان اسىرا كوتەرىپ, شاپكانى ماڭدايىما ءتۇسىرىپ كيىپ, بەتىمنىڭ جارتىسى ءتۇسىپ قالعان ءتۇرىمدى كورىپ, ءىشىم قىلپ ەتە قالدى. ەرتەڭىندە سەزىك الماسىن دەپ ەسكى پالتومدى كيىپ الدىم. قاسىمدا بىرگە تۇراتىن اۋەستىڭ بەتى تولىق ءتۇسىپتى. ونى ەكى-ءۇش كۇن تەرگەۋگە الىپ, جايىنا قالدىردى.
جەلتوقسان وقيعاسىندا كوزگە ءتۇسىپ قالعان كۋرستاسىم امانعازى كارىپجانوۆتىڭ ماسەلەسى قارالدى. مەن بۇل كەزدە توپتا كومسورگ ەدىم. جينالىس اشۋ ماعان جۇكتەلدى. كۋرستاستار امانعازىنىڭ جاقسى قىرىن ايتىپ, قورعاماق بولدى. سوڭعى ءسوز كومسومول جەتەكشىسى رەتىندە ماعان بەرىلدى. «قاتاڭ سوگىس بەرەيىك!» دەدىم. ول كەزدە كومسومول قاتارىنان شىقسا, وقۋدان شىعارىلادى. كۋرستاستار قۇپتادى.
بىراق مۇنىمەن امانعازىنىڭ ماسەلەسى بىتپەدى. ساعات بەستە ەكەۋمىزدى فاكۋلتەت كومسومول كوميتەتىنىڭ جينالىسىنا شاقىردى. بۇل جينالىستا كىلەڭ «بۇلىكشى» دەپ تانىلعان جاستاردىڭ ماسەلەسى قارالدى. كەزەك بىزگە دە كەلدى. قازاق بولىمىندە وقيتىن ا.كارىپجانوۆ ءمان-جايدى ءوز انا تىلىندە تۇسىندىرە باستاۋى سول ەدى: «ورىس تىلىندە جەتكىز» دەدى توردە وتىرعان بەلسەندىنىڭ ءبىرى. امانعازى ويىن ورىس تىلىندە جەتكىزە باستادى. امانعازى كومسومول قاتارىنان شىعارىلدى. ماڭدايىمنان سۋىق تەر بۇرق ەتتى. ونىڭ اكەسى قايتىس بولعانىن, جالعىز اناسى جەتىم بالانى ءوسىرىپ وتىرعانىن, امانعازى ءۇيىنىڭ ءۇمىت كۇتكەن ۇلكەنى ەكەنىن مىنا جۇرت قايدان ءبىلسىن؟! سويلەمەك بولىپ ۇمتىلا بەرىپ ەدىم: – تويبەكوۆا, ۋجە ۆسە رەشەنو, – دەپ قاعىپ جىبەردى. ءسويتىپ امانعازى وقۋدان شىعىپ كەتە باردى. وسى وقيعادان كەيىن «ساياسي ساۋاتسىزسىڭ» دەپ مەنى كومسورگتان الىپ تاستادى.
تۇرمىسقا شىققان سوڭ الاڭدا تاباننان ىزعار ءوتىپ, ءورت سوندىرەتىن كولىكتەن شاشىلعان سۋىق سۋدان تيگەن اۋرۋدىڭ ازابىن تارتتىم. دارىگەرلەردىڭ بالا تۋىما قارسى بولعانىنا قاراماستان, جۇكتى بولدىم. بىراق تۇڭعىشىم قايتىس بولدى. ەكىنشى بالامدى جەتى اي بويى اۋرۋحانادا, ينەنىڭ استىندا جاتىپ, دارىگەرلەردىڭ باقىلاۋىمەن دۇنيەگە اكەلدىم. ءۇشىنشى بالانى كوتەرۋ ءۇشىن سەگىز جىل ەم قابىلدادىم. جەلتوقساندى ەسكە السام, جۇرەگىم اۋىرادى…
جۇلدىز تويبەك,
جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە قاتىسۋشى,
اقىن-جۋرناليست
