ليۋدميلا روجدەستۆەنسكايا: قازاقستاننىڭ ءبىلىم جۇيەسىندە وزگەرىس كوپ
بيىلعى تامىز كەڭەسى كەزىندە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تابىستىڭ قۇپيالارىمەن شەتەلدىك سپيكەرلەر دە ءبولىستى. مەكتەپ رەنوۆاتسياسى, ەستونيا مەملەكەتىنىڭ تاجىريبەسى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ تەحنولوگى, دوكتور, پروفەسسور, سينگاپۋر مەملەكەتىنىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى حالىقارالىق ساراپشىسى, ەستونيا مۇعالىمدەرىن وقىتۋ بويىنشا جاتتىقتىرۋشى ليۋدميلا روجدەستۆەنسكايا ءوز تاجىريبەسى تۋرالى ايتقان بولاتىن. ەكى ەلدىڭ ءبىلىم جۇيەسىنىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگى جايىندا ەستونيالىق مەيمانمەن از-كەم تىلدەسكەن ەدىك.
– قازاقستان مەن ەستونيا مەكتەپتەرىنىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟ ەكى ەلدىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىگىن قالاي باعامدار ەدىڭىز؟
– بۇل – مەنىڭ استاناعا وسىمەن ءۇشىنشى ساپارىم, كوپتەگەن ءبىلىم مەكەمەسىنىڭ شاقىرتۋىمەن قازاقستانعا تاعى كەلىپ وتىرمىن. ەكى ەلدىڭ ءبىلىم جۇيەسىن سالىستىرۋ ءۇشىن اۋەلى مەملەكەتتەردەگى جاعدايعا كوز سالۋىمىز قاجەت. ەستونيا حالقىنىڭ سانى استانا قالاسى تۇرعىندارىمەن پارا-پار. پوستكەڭەستىك ەلدەرگە ءتان نارسە: دەموگرافيالىق قارتايۋ پروتسەسى بايقالۋدا. قازاقستان تۇرعىندارىنىڭ دەموگرافيالىق جاقسى وسىمىنە قاراماستان, ەكى ەلگە دە ورتاق وزەكتى ماسەلە بار. ءبىلىم ءجۇيەسىنە ورتاق پروبلەما – بالالار سانىنىڭ ازايۋى جانە مۇعالىمدەر جاسىنىڭ ۇلعايۋى. ەستونيا ءبىلىم جۇيەسى جاڭا وزگەرىستى ونشاقتى جىل بۇرىن باستاپ كەتتى. بۇل وڭدى وزگەرىسكە الىپ كەلدى. سوندىقتان دا ءبىز كەيبىر سالا بويىنشا ەۋروپادا كوشباسشى ورىندا تۇرساق, الەمدە دە ويىپ الار ورنىمىزدى ايقىنداپ ۇلگەردىك. مىنە, سوندىقتان دا قازاقستان يننوۆاتسيالىق ءبىلىم جۇيەسىنە قاتىستى جۇمىسىمىزعا, ناتيجەمىزگە قىزىقتى. بىزگە سىزدەردەن تاجىريبە الماسۋعا وتانداستارىڭىز ءجيى كەلەدى. ارينە, ۇلگىمىزدى سول كۇيىندە كوشىرىپ الۋعا بولماس, ويتكەنى حالىقتىڭ ازدىعىنان بىزدە بالالار سانى ازايىپ جاتىر, اۋىلدا نەمەسە ەلدى مەكەندەگى سىنىپتاردا 20 شاقتى بالاسى بار مەكتەپتەردى جەرگىلىكتى بيلىك, قوعامداستىقتار ساقتاپ وتىرسا, ەلوردانىڭ مىڭداعان وقۋشىسى بار مەكتەپتەرى تۋرالى ماسەلەنى ەندى باسقاشا قاراۋعا بولادى. ەكى ەلدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي. اسىرەسە مەكتەپتىڭ ارحيتەكتۋرالىق قۇرىلىسىنان باستاپ تالاپتار دا باسقاشا قويىلادى. «جايلى مەكتەپتە» جالپى بارلىعى قولايلى, جايلى بولۋى ءتيىس. قازاقستانعا, استاناعا كەلىپ مەكتەپتەردى ارالاعاندا, كوزگە كورىنەتىن وزگەرىستەر: جوعارى جىلدامدىقپەن ءوسىپ جاتقان تەحنولوگيا, كۇندەلىكتى تۇرمىس-تىرشىلىكتە جاڭا تەحنيكالاردىڭ ءوسۋى. ەستونيا دا جاڭا تەحنولوگيالار, ەلەكتروندى مەملەكەتتىك قىزمەت كورسەتۋ جونىنەن ەۋروپادا الدىڭعى ورىندا تۇر. ەلەكتروندى قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى ءبىلىم سالاسىنىڭ دا باعىتىن جاقسى جاققا بۇرىپ, ىلگەرىلەۋ بايقالادى. قازىر ونىڭ ناتيجەسى ايقىن سەزىلۋدە. جاڭا يننوۆاتسيالىق جوبالار بويىنشا بالا نەگىزگى ورىندا, مۇعالىم ونىمەن ۇنەمى بايلانىستا, بىرلەسە وتىرىپ, جاڭاشىلدىققا ۇيرەنەدى, شەشىم قابىلدايدى. بۇل جەردە ەكى ەلدىڭ ءبىلىم جۇيەسىندە ايىرماشىلىق بار: ەستونيا مەكتەپتەرىندە بالالاردا ەركىندىك, دەربەستىك بار, ول ءبىلىم سالاسىنىڭ بارلىق نەگىزگى قۇجاتىندا ايقىن بەلگىلەنگەن. بۇل باعىت پراكتيكا جۇزىندە دە جالعاسادى. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى تەك كەڭەس بەرۋدى باسشىلىققا الدى, ءبىلىم سالاسىنا بۇيرىقپەن مىندەتتەۋ بولمادى. سوندىقتان دا ساپالى ءبىلىم بەرۋ جولىنداعى دۇرىس ءادىس-ءتاسىل جەمىس بەرە باستاعانىنا كوزىمىز جەتتى.
ەستونيا مەكتەپتەرىندە بالالاردا ەركىندىك, دەربەستىك بار, ول ءبىلىم سالاسىنىڭ بارلىق نەگىزگى قۇجاتىندا ايقىن بەلگىلەنگەن. بۇل باعىت پراكتيكا جۇزىندە دە جالعاسادى. ەلىمىزدىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى تەك كەڭەس بەرۋدى باسشىلىققا الدى, ءبىلىم سالاسىنا بۇيرىقپەن مىندەتتەۋ بولمادى. سوندىقتان دا ساپالى ءبىلىم بەرۋ جولىنداعى دۇرىس ءادىس-ءتاسىل جەمىس بەرە باستاعانىنا كوزىمىز جەتتى
– سوندا ەستونيا مەكتەپتەرى ءوز بەتىنشە بارلىق پروبلەمانى شەشە بەرە مە؟ ەركىندىك بەرىلگەن بە؟
– ەستونيا مەكتەپتەرىنىڭ باستى جەتىستىگى وقۋ وردالارىنىڭ ءوز بەتىنشە باسقارىلۋى, كەرەك باعىتتى انىقتاپ, سول بويىنشا جۇمىس ىستەۋىندە دەر ەدىم. ەگەر كورشى مەكتەپ جاقسى ناتيجەگە جەتسە, ارىپتەستەرى بارىپ, ولاردان ۇزدىك ۇلگىسىن ۇيرەنۋگە تىرىستى. ياعني مەكتەپ مۇعالىمدەرى جوعارىدان بۇيرىقتى كۇتپەي, ءبىلىم سالاسىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن, ءتۇرلى پروبلەماسىن ءوز بەتىنشە شەشۋگە تىرىستى. ياعني ءبىز تاجىريبە الامىز, زەرتتەپ, ونى ءىس جۇزىندە اسىرا باستايمىز. بۇل ءبىلىم ساپاسىنا ەرەكشە اسەر ەتەتىنىنە جەتىستىگىمىز ارقىلى كوز جەتكىزدىك. پەداگوگ بىلىكتىلىگى مەن مەكتەپكە بولىنەتىن قارجىنى – ءبارىن ءبىلىم ورداسى ءوزى شەشەدى. سوسىن تەست كەزىندە وقۋشىعا دا, مۇعالىمگە دە انكەتا سۇراقتارى بەرىلەدى, سول جاۋاپتار ارقىلى باسىمدىقتار قاي سالاعا, نە نارسەگە ءبولىنۋى كەرەك ەكەنى ايقىندالىپ, سول بويىنشا جۇمىس ىستەيدى. ال قازاقستاندا ءبىلىم جۇيەسىندە جوعارىدان جارلىق كۇتىپ, جالتاقتاۋ باسىم. الدە تومەنگى جاقتان كەرى بايلانىس جوق پا, ول جاعىن ءالى دە زەرتتەپ, وسى كەمشىلىكتەر بويىنشا جۇمىستانۋ قاجەت شىعار دەگەن ويدامىن. بىزدە پەداگوگتىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرسىنىڭ باعىتى, ناتيجەسى ناقتى مەكتەپتەردەگى ءبىلىمنىڭ ساپاسىنا قىزمەت ەتسە, وكىنىشكە قاراي, سىزدەردە ولاي ەمەس.
– ەستونيادا باستاۋىشتى وقىتۋ ءادىس-ءتاسىلى قالاي؟
– بىزدەگى باستى ايىرماشىلىق – باستاۋىشتا پانگە ءبولۋ, جىكتەۋ جوق. تەك بىزدە دە كوپ ءتىلدى بىلۋگە قاتىستى پروبلەما بار. ەستون ءتىلى, ورىس ءتىلى, اعىلشىن ءتىلى قولدانىلادى, سەبەبى ميگراتسيا كوشى قوماقتى, سوسىن بۇل تۇرعىدان كەلگەندە كۇرمەۋى شەشىلمەگەن ماسەلەلەر بار. اعىلشىن ءتىلى 1-سىنىپتان باستاپ وقىتىلادى. ەستون ءتىلى مەملەكەتتىك بولسا, ءورىستىلدى مەكتەپتەردە ورىس ءتىلى قولدانۋىنا قاراي, سوسىن قوسىمشا اعىلشىن ءتىلى وقىتىلادى, قىتاي ءتىلى, تاعى باسقا تىلدەر وقىتىلىپ ءجۇر. بۇرىن 6-سىنىپتان جاساعىمىز كەلگەن, بىراق 10-سىنىپتان باستاپ وقۋشىنىڭ ءوز ەركى بويىنشا قوسىمشا فين, فرانتسۋز, يسپان, نەمىس, قىتاي تىلدەرىن وقىتۋدى قولعا الدىق.
– «جايلى مەكتەپ» دەگەن ءسىز ءۇشىن قانداي مەكتەپ؟
– بۇل, ەڭ الدىمەن, بالانىڭ قولايلى پسيحولوگيالىق كليماتتا, جايلى ورتادا تاربيەلەنۋى, اتا-انامەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولۋ, بالانىڭ جانىن ءتۇسىنىپ جۇمىس ىستەۋ. بۇرىن اتا-انالار ساپالى ءبىلىم مەن جاقسى باعانى تالاپ ەتسە, قازىر ولاي ەمەس, ولار ءوز تاجىريبەسىنەن بالا كەزدەگى پسيحولوگيالىق قىسىمنان زارداپ شەككەنىن ەسكە الا وتىرىپ, وقۋشىنىڭ پسيحولوگيالىق جاقسى ورتادا ءبىلىم الۋىن, پاراساتتى بولۋىن قالايدى, بىراق مەكتەپتەن وزات بولۋ, ۇزدىك اتانۋ «جاراقاتىن» الماۋىن كوبىرەك قاداعالايدى. جالپى الەمدە بالا قۇقىعى باستى ورىنعا شىقتى. سەبەبى ءبىز بۇرىن ەستىپ-بىلمەگەن بالالاردىڭ اراسىندا اۋتيزممەن, گيپەراكتيۆتى ارەكەتىمەن كورىنگەن بالالار كوبەيدى. بۇل قيىندىقتىڭ بارىمەن مۇعالىم جالعىز كۇرەسىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس. بۇرىن قالجىڭ رەتىندە ايتىلاتىن سوزدەر, ارەكەتتەر قازىر بالاعا مورالدىق سوققى بەرەتىن ىسكە اينالدى. بۇرىن ۇلگەرىمى ناشار وقۋشىلاردىڭ ەسىمى اتا-انالار جينالىسىندا ايتىلسا, قازىر پەداگوگ ولاي كوسىلىپ سويلەي المايدى. اتا-انالارمەن بىرگە ءبىلىم سالاسىنىڭ پروبلەمالارىن شەشۋدىڭ ورتاق جولىن اشىق ىزدەيتىن دارەجەگە جەتتى.
– پەداگوگيكالىق ۇجىم قۇرامىنىڭ تاربيەگە, بىلىمگە اسەرى بار ما؟
– ارينە. قازىرگى جاعدايعا بايلانىستى مەكتەپتە ەكى پسيحولوگ, ەكى الەۋمەتتىك پەداگوگ, تاعى باسقا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار بالالارمەن جۇمىس ىستەيتىن ماماندار بار. ەۋروپا وسى باعىتتاردى جاقسى قارجىلاندىراتىنىن ەسكەرسەك, بۇرىن ناشار وقيتىن بالالار – ميىندا ينتەللەكتى ساقتالمايتىن بالالار – ارنايى مەكتەپتەرگە بارادى, ال اكادەميالىق ۇلگەرىمسىزدىك تانىتقان وقۋشىلار 4-5 ادامنان تۇراتىن ارنايى توپتا وقيدى. وندا پەداگوگ بىرنەشە ءپاندى وقىتا الادى.
– سونىمەن, ءبىلىم سالاسىنىڭ باستى پروبلەماسى نەدە؟
– بىزدە, مىسالى, مۇعالىمدەردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى, پەداگوگتار جاسىنىڭ قارتايۋى سىندى پروبلەمالار بار.
– ماماندار نەگە جەتىسپەيدى؟
– وقىتۋ پروتسەسى ەستون تىلىنە كوشكەندىكتەن, ماماندار تاپشىلىعى بايقالۋدا. شارا سوڭعى ءبىر-ەكى جىلدا قابىلدانعاندىقتان, قازىرگى ەڭ وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى سانالادى.
– جەرگىلىكتى حالىقتىڭ تىلگە قاتىستى پايىز قاتىناسى قانداي؟
– ءورىستىلدى حالىقتىڭ پايىز قاتىناسى – 30 پايىز. مەكتەپتەرى دە وسى تسيفر شاماسىندا. تالليندە ءورىستىلدى حالىق ۇلەسى – شامامەن 50 پايىز. كوپتەگەن اتا-انا ءورىستىلدى مەكتەپتىڭ ساقتالۋىنا مۇددەلى. وسىعان قاراماستان, ەستون ءبىلىم جۇيەسىندە انا تىلىندەگى مەكتەپتەر جىلدان-جىلعا كوبەيىپ كەلەدى.
– ليۋدميلا بوريسوۆنا, ءوزىڭىز قاي پاننەن ساباق بەردىڭىز؟
– مەن ماتەماتيكا جانە ينفورماتيكا پاندەرىنەن ساباق بەردىم. 40 جىلداي مەكتەپتە بالالاردى وقىتتىم. 15-16 جىلدان بەرى پەداگوگتارمەن ءبىلىم سالاسىنا جاڭا تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋ بويىنشا جۇمىس ىستەيمىن. ەكى ەل اراسىندا تاجىريبە الماسۋعا پەداگوگتار ۇنەمى كەلىپ تۇراتىنىن ايتۋىمىز قاجەت. ارينە, بارلىق مۇعالىمدى ەستونياعا شاقىرا الماسپىز, بىراق بۇل تاجىريبە الماسۋدىڭ ەكى جاققا بەرەرى كوپ دەپ ويلايمىن.
