ءمامس: كۇمان مەن كۇدىك

مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ء(مامس) جۇيەسى 2020 جىلدىڭ 1 قاڭتارىندا ىسكە قوسىلدى. سودان بەرى دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن قارجىلاندىرۋ ءۇش ەسەگە دەيىن ءوسىپتى. 2019 جىلى تەگىن مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ كەپىلدى كولەمى 1 ترلن تەڭگە شاماسىندا بولسا, 2023 جىلى ول 3 ترلن 80 ملن تەڭگەگە جەتىپتى. دەگەنمەن بۇدان حالىققا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى جاقسارىپ كەتە قويعان جوق. ءتىپتى جاقسارماق تۇگىلى, وسى نەگىزدەگى ارىز-شاعىم كوبەيىپ بارادى.

جۇيەنىڭ جۇمىسى نەگە جابىق؟

ونىڭ ءبىر دالەلى – جاقىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى رينات زايىتوۆتىڭ ءمامس قىزمەتىن ۋاقىتشا توقتاتا تۇرۋدى سۇراپ, ۇسىنىس ايتۋى.

«مىندەتتى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ دۇرىس جۇمىس ىستەمەيدى. سونىڭ سالدارىنان اۋىلدا ادام ءولىپ جاتىر. ساقتاندىرۋىڭ جوق دەپ جەدەل جاردەم كەلمەيدى. دارىگەر ەمدەمەيدى. سوندىقتان مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋدى جۇيەلەپ, دايىنداپ, قالپىنا كەلتىرىپ العانشا توقتاتا تۇرۋدى سۇرايمىن» دەگەن ەدى حالىق قالاۋلىسى.

ءمامس بۇعان دەيىن دە تالاي رەت سىن تەزىنە ىلىككەن بولاتىن. الايدا وعان كوڭىل اۋدارىپ, ءبىر ناتيجە شىعاراتىن قۇزىر­لى ورگان ازىرگە بولماي تۇر. قوعام بەلسەندىسى ەرسايىن سارىباەۆتىڭ پىكىرىنشە, مۇنىڭ ءبارى و باستا مەملەكەت دۇرىس جۇيەلەمەگەندىكتەن كەتكەن قاتەلىكتەر كورىنەدى.

«وعان دالەل – بىرىنشىدەن, بولىنگەن اقشانىڭ مولشەرى مەن اشىقتىعىنىڭ جوعى. ونىڭ قايدا جۇمسالىپ, قايدا كەتىپ جاتقانىن ءدال قازىر ەشكىم دە تاپ باسىپ ايتا المايدى. «مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋ» دەگەن جەلەۋمەن قىرۋار قارجى ۇستاعاننىڭ قولىندا, تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتىپ جاتىر ما دەگەن كۇدىك بار. ال مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ تولەمىن اۋدارماعان ادامدار قايتەدى؟ ولارعا قالاي قىزمەت كورسەتىلەدى؟ بۇل جاعى دا قاراڭعى. ءبىزدىڭ ەسەبىمىزشە, ەلىمىزدە ءاربىر التىنشى ادام ءمامس جۇيەسىنىڭ قىزمەتىن پايدالانا الماي وتىر. ءارى ولاردىڭ باسىم بولىگى – اۋىل تۇرعىندارى. ارينە, ۋاقىتىندا ساپالى مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتىلمەسە, ول ادامداردىڭ دەنساۋلىعى سىر بەرەرى ءسوزسىز عوي» دەيدى قوعام بەلسەندىسى.

حالقىمىزدىڭ 40 پايىزى اۋىلدا تۇرادى. ال اۋىل ادامدارىنىڭ, جۇمىس ىستەسە دە, كوبى جۇمىس بەرۋشىمەن ەڭبەك كەلىسىمشارتىنا وتىرمايدى. دالىرەك ايتقاندا, ولارمەن ەڭبەك شارتىن جاساۋعا جۇمىس بەرۋشىلەر مۇددەلى ەمەس. سودان كەلىپ جالاقىدان بەس پايىز كولەمىندە مەديتسينالىق جارنا اۋدارىلمايدى. ال اقشاسى جوق ادامدى قازىر دارىگەرلەردىڭ قابىلداي قويۋى ەكىتالاي.

«جىل بويى دارىگەر قىزمەتىن پايدالانباعان ساقتاندىرۋ قورىنداعى اقشانى قازاقستاندىقتارعا قايتارۋ ءتيىمدى ەمەس» دەيدى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر­لىگىندەگىلەر

اقمولا وبلىسى ەڭبەكشى اۋىلىنىڭ تۇرعىنى ساتتار نۇراسىل ءوزىنىڭ كوپتەن بەرى اۋىل ەمحاناسىندا دارىگەردىڭ قابىلداۋىنا جازىلا الماي جۇرگەنىن ايتىپ شاعىمدانادى.

«ءوزىم كوپتەن بەرى ءبىر شارۋا قوجالىعىندا جۇمىسشى بولىپ ەڭبەك ەتەمىن. ال «باسىمىز اۋىرىپ, بالتىرىمىز سىزداپ» دارىگەرگە قارالايىق دەسەك, مەديتسينالىق ساقتاندىرۋىڭىز جوق دەپ اقشا سۇرايدى. قانشا جىل ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتىرمىن, جۇمىس بەرۋشى ءبىر رەت تە الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنا مەنىڭ اتىمنان اقشا اۋدارماپتى. تالاپ ەتەيىك دەسەك, جەپ وتىر­عان نانىمىزدان ايىرىلىپ قالامىز با دەپ قورقامىز» دەيدى.

جاسىراتىنى جوق, ەلىمىزدەگى مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ سالاسىنداعى قارجىنىڭ ­تالان-تاراجعا تۇسۋىنەن حالىق قاتتى قاۋىپتەنەدى. ويتكەنى 90-جىلداردىڭ باسىندا جاس­تالاپ يمانباەۆ دەگەن بىرەۋ مەديتسينالىق قورداعى ميلليارد­تاعان قارجىنى جىمقىرىپ, شەتەل اسىپ كەتكەنى ءالى ۇمىتىلا قويعان جوق. الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورىنان اقشا ۇرلاۋ بۇگىنگى تاڭدا دا ءار جەردەن بوي كورسەتىپ ءجۇر. وعان اقتاۋ فيليالىنداعى 17,5 ميلليون تەڭگەنىڭ قولدى بولعانىن ايتۋعا بولادى.

ءتىپتى ءماجىلىس دەپۋتاتى اسحات راحىمجانوۆتىڭ ايتۋىنشا, ءمامس جوعارى شەندى شەنەۋ­نىكتەردىڭ «ءۇرىپ ءىشىپ, شايقاپ توگىپ جۇرگەن» تۋىستارى ءۇشىن «باتپان قۇيرىققا» اينالىپ بارا جاتقانداي ەكەن.

«مۇنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى قانشا, اپپاراتتى ۇستاۋ ءۇشىن قانشا قارجى ءبولىنىپ وتىر؟ مىنە, وسىنداي ساۋالداردىڭ بىردە-بىرىنە جاۋاپ بەرىلمەيدى. ءبىز 2017 جىلدان بەرى ءمامس-كە قانشا قارجى ءتۇستى دەگەن اقپاراتتى دا سۇراعانبىز. الايدا وسىنىڭ بارلىعى سول جابۋلى قازان كۇ­يىندە, قۇپيا بولىپ قالا بەردى. ال ءتاريفتىڭ ءوسىمى جونىندەگى شەشىمدى ەشبىر ساراپتاماسىز دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى وزدەرى قابىلدايدى ەكەن. وسى جەردە دە كۇمان مەن كۇدىك جەتەرلىك» دەيدى دەپۋتات.

اينالىپ كەلگەندە, اقشا جەتپەيدى

رەسمي ەمەس مالىمەت بو­يىنشا ەلىمىزدە ءمامس-ءتى تەك حالىقتىڭ 15-16 پايىزى عانا پايدالانادى ەكەن.

«وسى باعىتتاعى شىعىنداردى ۇنەمدەگەن, ءوز دەنساۋلىعىن ءوزى كۇيتتەگەن قازاقستاندىقتاردى نەگە ىنتالاندىرماسقا؟ ءسىز دارىگەرگە قارالساڭىز دا, قارالماساڭىز دا, اي سايىن 14 مىڭ تەڭگەدەن جارنا تولەپ وتىراسىز. سوندا ءار ادام جىلىنا 170 مىڭ تەڭگە تولەيدى ەكەن. مەملەكەتتىك ەمحانالاردا كەزەك كوپ بولىپ, قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى كوڭىلدەن شىقپاي جاتاتىندىقتان, ناۋقاستار كوبىنە جەكەمەنشىك ەمحانالارعا قالتاسىنان اقى تولەپ قارالاتىنى دا جاسىرىن ەمەس. سوندىقتان جىلىنا بىردە-ءبىر رەت دارىگەردىڭ قابىلداۋىندا بولماعان ادامعا ساقتاندىرۋ قورىنان اقشاسىن قايتارسا قالاي بولادى؟» دەگەن ۇسىنىس ايتادى استانا تۇرعىنى ەرجان مۇراتوۆ.

مۇنداي ۇسىنىستار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا بۇرىن دا ايتىلىپتى. الايدا «جىل بويى دارىگەر قىزمەتىن پايدالانباعان ساقتاندىرۋ قورىنداعى اقشانى قازاقستاندىقتارعا قايتارۋ ءتيىمدى ەمەس» دەيدى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيستر­لىگىندەگىلەر.

«وسىنداي قادامعا بارساق, اۋرۋ اسقىنىپ, ادامداردىڭ دەنساۋلىعى تومەندەۋى مۇمكىن. ويتكەنى اقشا العىسى كەلگەن پاتسيەنتتەر اۋىرسا دا, دارىگەرگە مۇلدە قارال­ماۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار اۋىر ناۋقاستاردى ەمدەۋگە مەملەكەتتەن قوسىمشا كەپىلدى قارجى بولىنەتىنى تاعى بار. بۇل مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتىنە قوسىمشا جۇك بولادى. اقشا بۇگىن كەرەك بولماسا, ەرتەڭ قاجەت بولادى. بۇل جۇيە الەۋمەتتىك جانە ىنتىماقتى. سوندىقتان وعان اۋدارىلعان اقشا قانداي جاعدايدا دا قايتارىلمايدى, تەك ناۋقاس ادامدى ەمدەۋ ءۇشىن جۇمسالادى. مۇنداي ۇسىنىس­تى كوتەرىپ جۇرگەن ادامدار – مەديتسينانى تۇسىنبەيتىن جاندار. ول ادام بيىل اۋىر­ماسا, كەلەسى جىلى اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن. بيىل ونىڭ 50-100 مىڭ تەڭگەسىن قايتارىپ بەرسە, كەلەسى جىلى وعان مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋ ءۇشىن 1 ميلليون تەڭگە كەرەك بولسا, قالتاسىنان تولەي مە؟ سوندىقتان مەديتسينالىق كومەك بارشاعا بىردەي قولجەتىمدى بولۋى ءۇشىن جارنا ۋاقىتىندا ءتۇسىپ تۇرۋى قاجەت. قوردا بار قارجى مەديتسينانى دامىتۋعا دا اسا قاجەت» دەدى قر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندەگىلەر.

مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنە ەلوردادا دا شاعىم كوپ. اسىرەسە سول جاعالاۋداعى №9 ەمحانانىڭ پاتسيەنتتەرى مەديتسينالىق قىزمەتتى دەر كەزىندە الا الماعانىن ايتىپ نەمەسە «ۋچاسكەلىك دارىگەر بەيىندى مامانعا, اناليز تاپسىرۋعا جولداما بەرمەيدى, ەمحانادا كەزەك شامادان تىس كوپ» دەپ ارىزدانادى ەكەن. بۇعان قور قىزمەتكەرلەرى «مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ قورى – كورسەتىلگەن قىزمەت ءۇشىن اقشا تولەيتىن ينستيتۋت. ءبىز تەك ونىڭ ساپاسى بەكىتىلگەن ستاندارتقا ساي نەمەسە ساي ەمەستىگىن تەكسەرە الامىز. ال ەمحانا ىشىندەگى ماسەلەلەرگە جانە باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگىنە قور جاۋاپتى ەمەس» دەيدى.

«باتىس ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە كوز جۇگىرتسەك, بۇل جاقتا مەديتسينا الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ جۇيەسىنىڭ ارقاسىندا وركەندەپ جاتقانىن بايقايمىز. ال بىزدە ەنگىزىلگەنىنە 3-4 جىل بولسا دا, ماردىمدى ەشتەڭە كورىنبەيدى. ەسەسىنە ارىز-شاعىم, نارازىلىق باسىم. بىرىنە-ءبىرى سىلتەيدى. الدىمەن مەديتسينانى ءبىر كەمەلىنە كەلتىرىپ الىپ, سوسىن بارىپ ساقتاندىرۋ جۇيەسىن ەندىرۋ كەرەك ەدى. قاعاز جۇزىندە ءبارى جاقسى, جۇمىس ويداعىداي ءجۇرىپ جاتىر. بىراق ءدارى-دارمەك ىزدەپ, مەديتسينالىق كومەك الا الماي زار يلەپ جۇرگەن – حالىق. اينالىپ كەلگەندە, بۇلارعا اقشا جەتپەيدى ەكەن. سوندا مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋىمىز قايدا؟ وعان بولىنگەن قىرۋار قارجى قايدا؟» دەگەن قالا تۇرعىندارىنىڭ ساۋالدارى قۇزىرلى ورگانداردى ويلاندىرسا كەرەك-ءتى.