ەلىمىزدە سوڭعى بەس جىلدا تەگىن وقۋعا مۇمكىندىك كوبەيىپ كەلەدى. نۇر-سۇلتان قالاسى بويىنشا 8000-عا جۋىق 11-سىنىپ وقۋشىسى ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە قاتىسىپ جاتىر. دەگەنمەن 10-11-سىنىپ وقۋشىلارى قانداي ماماندىق تاڭدارىن سوڭعى ساتكە دەيىن بىلمەي جۇرەدى. جاۋابىن سۇراساڭىز, «جيناعان بالىما قاراي كورەمىن» دەگەن جاۋاپ الاسىز. سودان كەلىپ جۇمىسسىز جاستار كوبەيەدى, مامان تاپشىلىعى ماسەلەسى ارتادى.
بيىل ءبىلىم سالاسىندا وزگەرىس كوپ. سالىستىرىپ قاراساق, مەملەكەتتىك گرانت سانى ايتارلىقتاي وسكەن. ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسحات ايماعامبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا, 73 مىڭ گرانت قاراستىرىلىپ وتىر. ستۋدەنتتەردىڭ ستيپەندياسى دا ەكى ەسەگە ارتتى.
– گرانتتاردى مينيسترلىك ءوز بەتىنشە بولمەيدى. ونى ۇلەستىرەتىن ارنايى ادىستەمە بار. جۇمىس بەرۋشىلەر, «اتامەكەن» پالاتاسى جانە ەڭبەكپەن قامتۋ مينيسترلىگىمەن گرانت ءبولۋ باعىتى بويىنشا جۇمىس ىستەيمىز. ولار بىزگە جەتىسپەيتىن ماماندار بويىنشا مالىمەت بەرەدى. كەيىن نارىققا قاجەت جانە كەرىسىنشە سانى تىم كوپ ماماندار ءتىزىمى جاسالادى. مۇنىڭ الدىنداعى وقۋ جىلىندا تەك 3,5 مىڭعا جۋىق گرانت يگەرىلمەدى. ولار – ناقتى «سەرپىن» باعدارلاماسى بويىنشا بولىنگەن گرانتتار. ال جالپى كونكۋرسقا بەرىلگەن گرانتتار تولىقتاي يگەرىلدى دەپ ايتۋعا بولادى. ەڭ كوپ بولىنەتىن باعىتتار – پەداگوگيكا, IT جانە تەحنيكالىق ءبىلىم سالالارى. IT باعىتى بويىنشا گرانتتى ەكى ەسە ارتتىرىپ, سانىن 9 مىڭنان اسىردىق. گرانتتاردىڭ كوبىن وسى ءۇش باعىتقا ءبولىپ وتىرمىز, – دەپ مالىمدەدى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى.
ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, 2021 جىلعى ءۇشىنشى توقساندا 15-28 جاس ارالىعىنداعى جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 3,7 پايىزدى قۇراپ وتىر. قالاداعى جاستار جۇمىسسىزدىعىنىڭ دەڭگەيى اۋىلدىق جەرلەرگە قاراعاندا ايتارلىقتاي جوعارى. ياعني اۋىلداعى جۇمىسسىز جاستار ۇلەسى 3,2 پايىز بولسا, قالالىقتاردىڭ ۇلەسى 4,1 پايىزعا تەڭ ەكەنى بەلگىلى بولعان. ەلىمىزدە جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى الماتىدا (5,4 پايىز), ودان كەيىن نۇر-سۇلتاندا (4,6 پايىز) جانە قاراعاندى وبلىسىندا (4,3 پايىز) بايقالىپ وتىر.
ەلىمىزدە جاستار اراسىنداعى جۇمىسسىزدىقتىڭ ەڭ جوعارى دەڭگەيى الماتىدا (5,4 پايىز), ودان كەيىن نۇر-سۇلتاندا (4,6 پايىز) جانە قاراعاندى وبلىسىندا (4,3 پايىز) بايقالىپ وتىر
مەملەكەت تاراپىنان تەگىن وقىعان جاستاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋ دەڭگەيىن سۇراعانىمىزدا, 80 پايىزى جوعارى كورسەتكىشتە دەگەن جاۋاپ الدىق. بعم جوعارى جانە جوعارى وقۋ ورنىنان كەيىنگى وقۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ەرجان امىربەكۇلىنىڭ ايتۋىنشا, گرانت ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ تاپسىرىستارى نەگىزىندە جاسالادى.
– سول بولجام نەگىزىندە قانداي ماماندىقتارعا سۇرانىس كوپ, وڭىرلەر بويىنشا قاي ماماندىق تاپشى, سونىڭ بارلىعى ەسكەرىلەدى. جىل سايىن مەملەكەتتىك گرانت نەگىزىندە ءبىلىم العان تۇلەكتەردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋى 80 پايىز دەڭگەيدە. كەيبىر وڭىرلەر بويىنشا بۇل كورسەتكىش جوعارى دەپ ايتا الامىز, – دەدى ەرجان امىربەكۇلى.
PISA زەرتتەۋىن قاراساق, قازاقستاندىق جاسوسپىرىمدەر اراسىندا دارىگەر ماماندىعىنا قىزىعۋشىلىق جوعارىلاعان. اتاپ ايتساق, جالپى تاجىريبەلىك دارىگەر 2015, 2018, 2022 جىلعى زەرتتەۋلەر بارىسىندا ەڭ ءجيى تاڭدالعان. سونداي-اق زەرتتەۋ ناتيجەسى جەتكىنشەكتەردىڭ پەداگوگ ماماندىعىنا دا قىزىعۋشىلىقتارى ايتارلىقتاي ارتقانىن كورسەتكەن. ماسەلەن, بيىل وقۋشىلاردىڭ 9 پايىزى «جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتەگى مۇعالىم» ماماندىعىن بولاشاق ماماندىق رەتىندە تاڭدادى. PISA-2022 زەرتتەۋىنىڭ ناتيجەسىندە تاڭداۋلى ماماندىقتاردىڭ العاشقى وندىعىنا مىنا ماماندىقتار ەنەدى دەپ كۇتىلۋدە. ولار: «ستوماتولوگ», «تاۋار مەن كيىم ديزاينەرى», «عيماراتتار مەن قۇرىلىس ساۋلەتشىسى», «سپورت جاتتىقتىرۋشىسى, «نۇسقاۋشى جانە سپورت سالاسىنداعى مامان», «پسيحولوگ», «كوسمەتولوگ جانە ولارمەن بايلانىستى مامان», «جارناما جانە ماركەتينگ سالاسىنداعى مامان», «گرافيكالىق جانە مۋلتيمەديالىق ديزاينەر».
العاش رەت قىركۇيەكتە «قولدانبالى باكالاۆريات» قاناتقاقتى جوباسى باستالادى. ياعني 2-2,5 جىلداي قىسقا مەرزىمدە پراكتيك مامان دايارلاپ شىعۋعا مۇمكىندىك بار. ءبىلىم العان سوڭ مامان جۇمىسقا ورنالاسا الادى. 4 جىل تەگىن وقىتقاننان گورى بۇل ءتيىمدى مە دەپ ويلايمىز. ءبىلىم ساراپشىسى ءومىر شىنىبەكۇلى بۇل جوبانىڭ ناتيجە بەرەتىنىنە كۇمانمەن قارايدى.
– ۋنيۆەرسيتەتتەڭ سوڭ تۇلەكتەر ءوز بەتىمەن ەڭبەك ەتۋگە ىقىلاسى تومەن. ەڭ الدىمەن ولارعا مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن جاۋاپكەرشىلىك الۋدى ۇيرەتۋ كەرەك. باكالاۆردى 2-2,5 جىلعا قىسقارتۋ دۇرىس, دەگەنمەن بۇل بارلىق ماماندىققا كەلمەيدى. كەيبىر ماماندىقتاردا الدىمەن ءبىلىم مەن داعدى كەرەك. مىسالى, ەلەكتريك, دانەكەرلەۋشى سياقتى جۇمىسشى مامانداردى دايارلاۋعا 2,5 جىل جەتكىلىكتى بولۋى مۇمكىن. دارىگەر, پەداگوگ, باعدارلاماشىلاردى دايىنداۋ ءۇشىن بۇل ازدىق ەتەدى. بىزدە قالاي دا ديپلوم السام ەكەن دەپ ويلايتىندار كوپ. بۇل جوبا سولار ءۇشىن ءتيىمدى بولىپ, تاعى دا جۇمىسسىز جاستاردى كوبەيتىپ الامىز با دەپ ويلايمىن, – دەدى ءومىر شىنىبەكۇلى.
ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى كارىمبەك قۇرماناليەۆ تۇلەكتىڭ ماماندىققا ماحابباتىن وياتۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
– تۇلەكتەردى گرانتتا وقىتپاس بۇرىن ءاربىر وڭىردەگى جۇمىس ۇسىنۋشىلارمەن اقىلداسۋ كەرەك. سول كەزدە ۇشجاقتى كەلىسىمشارت ورناتىلادى. ياعني مەملەكەت تەگىن وقىتادى, مامان دايارلانادى, وڭىردەگى جۇمىس بەرۋشى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتەدى. ناقتى وسىنداي قادامدار جاسالسا, ناتيجە بولادى. مەملەكەتتىك گرانتپەن تۇسكەن ءار تۇلەككە وسىنى مىندەتتەۋ كەرەك. قانشا مامان ناقتى جەتپەيدى, انىقتاپ بولسە, مەملەكەتتىك گرانتتىڭ ەسەبى دە شىعادى. مىسالى, پەداگوگيكادا وقيدى دا, باسقا سالادا جۇمىس ىستەيدى. جاۋاپكەرشىلىك جوق, مەملەكەتتىڭ اقشاسى اۋاعا شاشىلادى. بۇدان سوڭ ەشقانداي ءتارتىپ بولمايدى. جاۋاپكەرشىلىگى جوق ماماننان ءبىز ەشتەڭە ۇتپايمىز. سوسىن جالپى بىزدە تۇلەكتەرمەن قاتار, اتا-انالار دا «ايتەۋىر ءبىر ديپلوم السا بولدى» دەپ ويلايدى. ال بۇل – ەڭ قاسىرەتتى نارسە. ديپلومعا دەگەن ماحابباتتى جويىپ, ماماندىققا دەگەن ماحابباتتى وياتۋىمىز كەرەك.
قازىر وقۋشىلار ءۇشىن پروفوريەنتولوگ دەگەن مامان بار. ياعني مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەن تەست الا وتىرىپ, قارىم-قابىلەتىن انىقتايدى. سوعان ساي ماماندىعىن دا انىقتاپ بەرەدى. بۇل ءادىس قازىرگى سوڭعى ساتكە دەيىن ويلانىپ جۇرەتىن بولاشاق ماماندار ءۇشىن ءتيىمدى. سەبەبى جىل وتكەن سايىن ادام كۇشىن قولداناتىن ماماندىقتاردىڭ ورنىنا جاڭا تەحنولوگيا, اۆتوماتتاندىرۋ سالاسىنداعى ماماندىقتار پايدا بولۋدا. بۇرىنعىداي ساۋساقپەن ساناپ بەرەتىن ماماندىق جوق. ءتىپتى ساراپشىلار بولاشاقتا بۋحگالتەر, كىتاپحاناشى, داياشى, بانكير, كۋرەر جانە كولىك جۇرگىزۋشىسى ماماندىعى جويىلىپ كەتۋى مۇمكىن ەكەندىگىن ايتۋدا. ەلىمىزدە پروفوريەنتولوگ ماماننىڭ كونسۋلتاتسياسى 50 مىڭ تەڭگەدەن باستالادى. وسى سالادا بىرنەشە جىلدىق تاجىريبەسى بار پروفوريەنتولوگ جادىرا نۇربايقىزىنىڭ ايتۋىنشا, قازىر IT جانە مەديتسينا سالاسى مامانى, مۇعالىم, ارحيتەكتور, ءۇي ينتەرەرى ديزاينەرى, ساتۋ مەنەدجەرى, SMM-مامان, ينجەنەر مەن HR-مامانى سۇرانىسقا يە.
– سۇرانىستاعى ماماندىقتاردى وقۋ ماقسات ەمەس, بىراق سۇرانىستاعى مامان بولۋ كەرەك. وقۋشىلار مەكتەپتە ءبىرىنشى بەيىندى ءپان تاڭدايدى. ودان كەيىن ۇبت تاپسىرادى. ارتىنشا, جوو-عا قۇجات تاپسىرار تۇستا بەيىندى پانگە سايكەس كەلەتىن ماماندىقتى بەلگىلەيدى. بۇل جەردە ەڭ ماڭىزدى ماماندىق تاڭداۋدى كەيىنگە قالدىرادى. وسىلاي قاتەلەسىپ, ءومىر بويى ۋاقىتىن بوسقا وتكىزەدى. ماماندىق ادام ءومىرىنىڭ 3/1 بولىگىن قۇرايدى. ويتكەنى ۋاقىتىمىزدىڭ 8 ساعاتىن ماماندىق بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە ارنايمىز. جالپى بالانى ماماندىق تاڭداۋعا ەرتە جاستان بەيىمدەۋ كەرەك. 6-7-سىنىپقا كوشكەندە قانداي پانگە قىزىعاتىنىن, بەيىمى بارىن بايقاۋ ماڭىزدى. ارنايى سالاعا بەيىمدەيتىن مەكتەپتەر بالانى 6-سىنىپتان باستاپ قابىلدايدى. وسى جاستا تاڭداۋ جاساۋ ءۇشىن پروفوريەنتولوگ وقۋشىعا سۇراق قويىپ, تەست الىپ, اڭگىمەلەسەدى. 5 كۆاليفيكاتسيا بويىنشا بالانىڭ بەيىمىن انىقتايدى. سوعان ساي ماماندىق ءتىزىمىن ۇسىنىپ, بەلگىسىز ماماندىقتىڭ سىرىن اشادى, – دەدى پروفوريەنتولوگ جادىرا نۇربايقىزى.
ايزادا جايىققىزى
