نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى ءتۇيىندى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى الەۋمەتتىك سالاعا تىكەلەي قاتىستى. كوپبالالى انالار, جالعىزىلىكتى قارتتار مەن مۇمكىندىگى شەكتەۋلى جانداردىڭ جان ايقايىنا قوعام قۇلاق ءتۇرىپ, ولاردىڭ ءومىرىن جەڭىلدەتۋدە بارلىق مۇمكىندىكتى پايدالانىپ وتىرعانى بەلگىلى. دەسە دە كەيبىرەۋلەردىڭ ماسىلدىق كوزقاراسى باسىم ءتۇسىپ, اۋىردىڭ ۇستىمەن, جەڭىلدىڭ استىمەن كۇن كورۋگە بەيىم كەلەتىندەردىڭ قاتارى ارتقانىن دا بايقاپ, ولاردىڭ ءىس-ارەكەتىن قالاي تۇسىنەرىمىزدى بىلمەي داعدارعان جايىمىز بار. بارعا قاناعات, جوققا سابىر دەيتىن دانالىقتى العا تارتۋدىڭ وزىنە قايمىعىپ قالعاندايمىز. جالپى ادام جانىنىڭ ساۋلىعىنا باستايتىن كوركەم مىنەزى مەن ەڭبەكقورلىعى بولسا, رۋحىن بيىكتەتەتىن تاقۋالىق ەكەنى اتا-بابادان قالعان قاسيەتىمىز ەدى. تەك ءبىز عانا ەمەس, مەيماناسى تاسىپ, العا وزعان مەملەكەتتەردىڭ دە ۇستانىمى وسىعان ساياتىنىن شولۋدى وقىپ بارىپ تۇسىنەسىزدەر.
«داۋنشيفتينگ» دەگەن شىعىپتى
دۇنيەنىڭ قۇلى ءدال وسى ءبىز شىعارمىز. الساق, جەسەك, ۇستاپ كورسەك دەيمىز. كۇندەلىكتى تىرلىگىمىزدى پايداسى از, بوس نارسەلەرمەن تولتىرىپ, قوقىسقا ورانىپ جۇرگەندەيمىز. ول ازداي, قولدا باردىڭ بۋىنا ماسايىپ, جوقتىڭ ورنىن تولتىرامىز دەپ الا شاپقىن بولامىز. وسىلاي جۇرگەندە ۋاقىت شىركىننىڭ زىمىراپ وتە شىققانىن كورەمىز. قازىرگى ادام تابيعاتىنا سايكەس جۇرەگىندەگى قۋىستى قۇندىلىقپەن ەمەس, زاتتارمەن تولتىرۋعا اسىعاتىن سياقتى. الەۋمەتتىك مەديا, جارناما – نەگىزگى ىنتالاندىرۋشى, ءبىزدى, العا اپارۋشى كۇش. كوكىرەك كوزىمىزدى تۇمشالاپ, بارىنشا كوبىرەك تۇتىنۋىمىزعا سەبەپشى دە سولار. وسىلايشا سىرتقى فاكتورلارعا ءجىپسىز بايلانىپ, جولىمىزدان جاڭىلىپ, «وزگەنىڭ دەگەنىن» ءوزىمىزدىڭ قالاۋىمىز دەپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. سايىپ كەلگەندە, مۇنىڭ سىرتىندا ۇلكەن مۇددە جاتقانىن سەزبەيمىز.
بىلەتىن جۇرت ادامداردىڭ شەكتەن تىس تۇتىنۋشىلىقتىڭ, ماتەريالدىق يگىلىكتەرگە ۇمتىلۋىنىڭ الەۋمەتتىك جانە رۋحاني زاردابى بار دەپ شەشىپتى. «ونيومانيا» دەپ دۇنيە قۋدى ايتادى. بۇل تاۋارلاردى ساتىپ الۋدان ءلاززات الىپ, وسىعان دەگەن قۇمارلىقتىڭ تاۋەلدىلىككە جەتكىزگەنىن بىلدىرەدى. سودان ادام بالاسى سان مىڭ تاۋار ءنوپىرىنىڭ استىندا قالىپ ءوزىن جوعالتادى. اشكوزدىك رۋحاني دارەجەدە توعىشارلىققا يتەرسە, جەر شارى دەپ اتالاتىن مىنا ورتاق عالامعا زيانىن تيگىزبەي قويمايدى. عالامشار تۇرعىندارى قاجەتتىلىگىنىڭ شامادان تىس سۇرانىسىن وتەۋ جەراستى, جەرۇستى قازىنانىڭ سارقىلۋىنا الىپ كەلەدى. ءبىر جاقسىسى, كەز كەلگەن نارسەنىڭ شەگى بولاتىنداي, ويسىز تۇتىنۋشىلىققا قارسى تاقۋالىق, اسكەتيزم, سوڭعى كەزدەرى مينيماليزم سانگە اينالىپ كەلەدى. وسى اتاۋلاردىڭ قاتارىندا «داۋنشيفتينگ» دەگەن ءسوز ەستىلە باستادى. اعىلشىن تىلىنەن تىكەلەي اۋدارعاندا كولىكتىڭ جىلدامدىعىن باسەڭدەتىپ, بىرىنشىسىنەن ەكىنشىسىنە ءتۇسۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ەگەر كەڭ ماعىناسىندا الساق, ءوزىڭ ءۇشىن ءومىر ءسۇر دەگەن ەكەن. قاراپايىم ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ۇعىممەن ەگىز.
داۋنشيفتينگتەر دۇنيەنىڭ بايانسىزدىعىن ءبىلىپ, قالىپتاسقان شەڭبەردى بۇزىپ, اعىنعا قارسى جۇزۋگە تالپىنادى. ولارعا سالسا, دۇنيەنى تارك ەتكەن ءلازىم. وزىمەن-ءوزى ۇيلەسىمدە, ءوز بولمىسىن تانىپ, تاقۋالىقپەن كۇن كەشىپ, رۋحاني جاسامپازدىققا ۇمتىلۋ.
مينيماليزم دە فيلوسوفيا
عالىم بىتكەن ءمينيماليزمدى دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ سالتىنىڭ نەگىزىنە بايلانعان فيلوسوفيالىق تاجىريبەنىڭ ءبىر فورماسى دەپ ايتادى. قالاي دۇرىس ءومىر ءسۇرۋ كەرەك دەگەندە يسلام قۇندىلىقتارىنا بۇرىلماي, باتىستىڭ ويشىلدارىنا قۇلاق تۇرسەك, «ءوزىڭ ءۇشىن», «ءوزىڭدى قامقورلا» دەگەن ءوزىمشىل تۇجىرىمعا الىپ كەلەدى. ارينە, و باستاعى سوكراتتىڭ كەزىندە ساناڭدى تازارتىپ, رۋحتان دەگەن ۇعىمى ءبىرشاما كومەسكىلەنگەن سياقتى. دەگەنمەن بۇكىل باتىس مويىنسۇنىپ, جاڭاشا ءومىر ءسۇرۋ سالتىنا اينالدىرعان بۇل ۇعىمنىڭ ماعىناسى ادامنىڭ ءوز بولمىسىن اشىپ, تازارتا تۇسەدى. مينيماليزم – اركىمنىڭ ءىس-ارەكەتىندە, كيگەن كيىمى مەن ىشكەن اسىندا دا كورىنىس تابادى. كەرەك دەسەڭىز, پايداسىز اقپاراتتان دا تىيىلىپ, اداممەن دە ارالاس-قۇرالاس بولۋدىڭ ادەبىن رەتتەيدى. بۇل ساناسىندا بەكىپ, تاقۋالىققا باستايدى دەيدى. مينيماليزم قالىڭ بۇقارانىڭ عانا ەمەس, ەليتانىڭ دا تاڭداۋىنا اينالىپ كەلەدى. كوپكە ەسىمدەرى تانىس ستيۆ دجوبس, مارك تسۋكەربەرگ, كيانۋ ريۆز, راسسەل كروۋ, ارنولد شۆارتسەنەگگەر وسى توپتان. ولار كوبىمىز قادىرىنە جەتپەي جۇرگەن ۋاقىت پەن كۇشىن ۇنەمدەپ, ونى ادامزاتقا قىزمەت ەتۋگە, ءوزىن-ءوزى دامىتۋعا ارناعاندى ارتىق كورەدى. مۇنىڭ استارىندا قاراپايىمدىلىق, قارابايىرلىلىقتىڭ دا كورىنىسى جاتىر. جاي ادامنىڭ مىسالىندا مينيماليزم جان-جاعىن قورشاپ تۇرعان ارتىق زاتتان ارىلۋدى بىلدىرەدى. ءوز ورتاڭىزدىڭ تازالىعىن بىلدىرەدى.
از دا, كوپ تە ەمەس
شۆەدتەر بۇل ماسەلەگە كەلگەندە وزىندىك جولىن تاڭداپ, ونى ءبىر سوزبەن lagom دەپ اتاپتى. بۇل ۇعىم – شۆەدتىك ءومىر سالتى ۇلتتىق وركەندەۋدىڭ نەگىزى. ءومىردى قاجەتسىز نارسەلەرمەن تولتىرماي, قاجەتتىمەن عانا قاناعاتتانۋ – شۆەد مەنتاليتەتىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى. راسىندا دا ۇلتتىڭ ۇنەمشىلدىگى, اينالا قورشاعان ورتاسىنىڭ مينيماليزمگە بايلانۋى, تۇتىناتىن زاتتاردىڭ تيىمدىلىگى, تابيعي بايلىقتاردى قورعاۋ, ءار ادامنىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى مەملەكەتتىڭ دامۋىنا ىقپال ەتتى. وسى نەگىزدە قالىپتاسقان قاراپايىم ەرەجەلەرگە قاراي ارقايسىسىنىڭ ءومىرى ماعىنالى بولىپ, تىرلىكتەرى بەلگىلى ءبىر تارتىپپەن تۇزىلە باستاعان. بۇل ەلدە سۇراۋسىز نارسە جوق. مىسالى, قوناقتارعا تورتتى كەسىپ تەڭدەي ۇلەستىرىپ بەرمەيدى. اركىم جەيتىنىن الادى. ال تورت ارتىلىپ نە جەتپەي قالسا, وندا بۇل lagom ەمەس. Lagom-نىڭ جاقسى جەرى بايلىق پەن توقتىقتى ماقتان تۇتپايدى. ءتىپتى التىن بۇيىمدارسىز, برەند زاتتارى, كەرەمەت ماركالى كولىگى بولسا دا ماقتانىش ءۇشىن ەمەس. سولاي بولا تۇرا ۆەلوسيپەدپەن ءجۇرۋ ايىپ ەمەس. مينيماليزم – جانعا جايلى ءومىردىڭ ءمانى, شىنايىلىقتىڭ ناق بولمىسى. تۇرمىستاعى بايسالدىلىق جۇمىس پەن دەمالىستا دا, ادامنىڭ جەكە ءومىرى مەن قوعامداعى ورنىندا, ءتىپتى پايدا مەن راحاتتىڭ ارا سالماعىن تەپە-تەڭ ەتىپ ۇستاپ تۇرادى. بۇل ادامنىڭ جەكە باسىنان اسىپ, اينالاسىنداعىلارمەن جاراسىمدى بولۋىنا الىپ كەلەدى. ءاربىر شۆەد سابىرلىلىق پەن پاراساتتىلىقتىڭ, ادامگەرشىلىكتىڭ شەڭبەرىنەن شىقپاعاندا, اينالاسىنداعى جاعىمسىز نارسەلەر وزدىگىنەن جوعالادى ەكەن. ايتقانداي, بۇۇ جىل سايىن جۇرگىزەتىن رەيتينگكە سايكەس, شۆەتسيا ەڭ باقىتتى 10 ەلدىڭ باسىندا تۇر. بۇل جاعدايعا ءبىز ايتقان lagom-نىڭ تىكەلەي اسەرى بار ەكەن. ءومىردى قيىنداتپاي, بارىمەن بازارلى بولۋ – شۆەدتەردەن ۇيرەنەتىن ءۇردىستىڭ ءبىرى.
ال نورۆەگتەرگە كەلسەك, «hugga» ءسوزى ۇستانىمىن جەتكىزىپ تۇر. شۆەدتەرگە قاراعاندا تار ۇعىمدا وتباسى – وشاق قاسىندا قولدانىلاتىن وسى قاعيداتتاردى انتروپولوگ يەپپە تروللە ليننەت بىلايشا انىقتاپ جازىپتى: «بۇل – جانعا جايلى قاۋىپسىز ورتا, جايلىلىق پەن قۋانىش سەزىمى, اسىرەسە ءار اۋلەتتە, وتباسىندا. بالالارى كۇتۋلى, تاماقتارى توق. سول وتباسى مۇشەلەرىنىڭ پاراساتتى مىنەز-قۇلقى, جان-جاعىنا قولايلى سۇيىسپەنشىلىك پەن سەنىم تۋدىراتىن قارىم-قاتىناسى. مۇمكىن سوڭعى سانمەن جيھازدالىپ, قالىڭ كىلەم توسەلمەسە دە, تاپ-تازا جانە جاقسى كۇتىلگەن ءۇي. Hugga تابىستى اقشامەن ولشەمەيدى جانە ادامداردى باي-كەدەي دەپ جىككە بولمەيدى. وركەنيەتتى سىيلاستىقتان ارتىق ەشتەڭە جوق.
جاپونداردىڭ ءوز ءجونى بار
جاپونداردىڭ «يكيگاي» سالاۋاتتى ءومىر سالتى وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىندا بۇكىل الەمگە تانىمال بولىپ, العاش رەت قىزىعۋشىلىق تانىتتى. ونىڭ سەبەبى الەمنىڭ گەرونتولوگتارى جاپوندىقتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى, مىسالى, امەريكالىقتار نەمەسە ەۋروپالىقتارعا قاراعاندا الدەقايدا ۇزاعىراق ەكەنىن بايقايدى. قاۋقارسىز ەمەس كارىلىككە جەتكىزەتىن جاپونشا ءومىر ءسۇرۋ سالتىنىڭ ماعىناسىن بىلايشا انىقتاۋعا بولادى. ەگەر ۇزاق تا باياندى ءومىر سۇرگىڭ كەلسە, بار كۇشىڭدى سونىڭ جولىندا سارپ ەتەتىن اسىل مۇراتىڭدى كوزدەي ءبىل. «بۇل دەگەنىمىز – اتقان تاڭمەن بىرگە قۋانىپ وياتاتىن الىپ كۇش» دەيدى زەرتتەۋشى كەن موگي. جاپوندىقتار مۇنى ۇساق-تۇيەك تىرلىككە دە, عالامدىق ۇعىمداردا دا قولدانا بەرەدى.
ءبىر قىزىعى, «ءومىر» ءسوزى كوپتەگەن تىلدەردە ءوزىنىڭ عالامدىق ماعىناسىندا ءومىردى دە, كۇندەلىكتى ءومىردى دە بىلدىرەدى. حاسەگاۆانىڭ ايتۋىنشا, بۇل ۇعىمدار ءۇشىن جاپون تىلىندە ەكى ءتۇرلى ءسوز ويلاپ تابىلعان: «جينسەي» – «بۇكىل عۇمىردى» جانە «سەيكاتسۋ» – قازىرگى ساتتەگى ناقتى ءومىردىڭ ۇزىگىن بىلدىرەدى. يكيگاي كۇندەلىكتى ومىرمەن بايلانىستىرىپ, ونى كىشكەنتاي قۋانىشتارمەن تولتىرا وتىرىپ, ءسىز ماڭگى باقىتتى ءومىر سۇرەتىنىڭىزگە سەنىمدى بولۋ دەگەن فيلوسوفيانى ۇسىنادى.
يكيگاي بۇكىل جاپونيادا داستۇرگە اينالعانىنا قاراماستان, ونى ورتا عاسىرلاردا وكيناۆا ارالىندا پايدا بولدى دەيدى. ارالدا جاسى 100-دەن اسقان ادامداردىڭ سانى كوپ بولعاندىقتان دا بۇكىل الەمنىڭ قىزىعۋشىلىعىن بۇردى. وكيناۆالىقتاردىڭ وزدەرى ايتاتىنىنداي, ۇزاق ءومىر ءسۇرۋدىڭ بىرنەشە قۇپيالارى بار. باستىسى, ءوزارا قولداپ, كومەكتەسۋگە دايار تۇراتىن ارالدىڭ كەڭپەيىلدى تۇرعىندارى مەن دۇرىس تاماقتانۋ جانە ەڭ سوڭىندا «يكيگاي» دەيدى.
ارينە, وزگەنىڭ ءومىر سالتى ءجون, بىزدىكى بۇرىس دەي المايمىز. ادامزاتتىڭ ورتاق قۇندىلىقتارىنا قۇرىلعان وزىمىزگە ءتان قاسيەتتەر بىزگە دە تاڭسىق ەمەس. كەمشىن تۇسىمىز سونى ءومىرىمىزدىڭ تىرەگىنە اينالدىرا الماي, دۇنيە قۋىپ جۇرگەن پەندەشىلىگىمىزدە عانا.
