– ەكى پاراق الىڭدار. بۇگىن مازمۇنداما جازامىز! – دەدى ساۋلە اپايلارى سىنىپقا كىرە سالا. مىنا ءسوزدى ەستىگەن كەيبىرى جان-جاعىنا جالتاقتاي قاراپ, «كومەك» ىزدەي باستادى. ادەتتە بۇل سىنىپتا باقىلاۋ مەن مازمۇنداما جۇمىسىن ەكى قىز عانا كوشىرتۋگە بەرەدى. ارينە, بىردەن قالاي بەرە قويسىن؟! «ءمادينا, مەنەن سنيكەرس شوكولاد!», «ايىم, ساعان مىنا ادەمى داپتەردى سىيلايمىن» دەگەن سىقىلدى ءتاتتى سوزدەردەن كەيىن عانا الگى ەكەۋى «ەري» باستايدى. بۇگىن قاس قىلعانداي, سول ەكەۋدىڭ ءبىرى ءمادينا ساباققا كەلمەپتى. قىرسىقتى قاراسايشى! ايىمنىڭ اينالاسىندا وتىرعاندار ساباق باستالا سالىسىمەن, دەرەۋ «جاعدايلارىن» ايتا باستادى:
– ايىم, ءبىز دوس ەدىك قوي… مازمۇنداماڭدى جازىپ بولعان سوڭ, بىزگە ءبىر كورسەتە قويشى. كەيبىر جەرلەرىن ۇمىتىپ قالۋىمىز مۇمكىن ايتپەسە…
قيىلىپ سۇراعان قۇربىلارىنىڭ كوڭىلىن قيماعان ايىم امالسىز كەلىستى. اپايى ءماتىندى وقىپ شىقتى. مۇنىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتى ەرەكشە مىقتى, ايتەۋىر. ەستىگەندەرىن قاز-قالپىندا قاعازعا ءتۇسىردى دە, جانىندا وتىرعان جاميلاعا قاراي جىلجىتتى. ودان سەرىك, ءارى قاراي ەربولات الىپ, الگى مازمۇنداما قاتار-قاتاردى جاعالاپ كەتتى…
ەرتەڭىنە ءبىرىنشى ساباق – قازاق ءتىلى. ءبارىنىڭ كوڭىلى توق. توق بولماعاندا شە؟! سىنىپتاعى ەڭ ۇزدىك وقيتىن قىزدان كوشىرىپ بەرگەن مازمۇنداماعا اپايلارى ويلانباي «بەس» قوياتىن بولار؟! ءبىر كەزدە ساۋلە اپايلارى دا كەلدى. قاباعى قاتۋلى. قولىنداعى ءبىر بۋما قاعازدى ۇستەل ۇستىنە قويدى دا:
– احمەتجانوۆا! ايتجانوۆ! تاڭىربەرگەنۇلى! سەيىلوۆا! مۇستافاەۆ! ورىندارىڭنان تۇرىڭدار! – دەدى كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن تونە قاراپ.
بۇلار اڭ-تاڭ. فاميلياسى اتالعاندار جايلاپ ورىندارىنان تۇردى. ىشىندە ايىم دا بار.
– ءتورتىنشى سويلەمىڭدى وقىشى, – دەپ, اپايى ايىمعا كەشەگى جۇمىسىن ۇستاتتى. بۇل كىبىرتىكتەپ, وقي باستادى:
– جانىبەكتىڭ اناسى كوك قاسقا اتتى اعاشقا بايلادى دا, ۇيگە كىردى…
– ەندى توقتاي تۇر, – دەدى اپايى سول ساتتە. – جانىبەكتىڭ اناسى تۋرالى ماتىندە ەش ءسوز بولعان جوق. ونى قايدان تاپتىڭدار؟
– ءسىز كەشە سولاي وقىدىڭىز عوي….
توستاعانداي جانارىنا جاس تولىپ قالعان ايىم قاي جەردە قاتەلەسكەنىن بىلمەي دال. ساۋلە اپاي كەشەگى كىتاپتى اشتى دا, ءبىر كوز جۇگىرتىپ شىقتى. ارتىنشا مىرس ەتتى:
– «كوك قاسقا اتتى ماما اعاشقا بايلاپ, ۇيگە كىردى». مىنە, وسى سويلەمدى سەندەر باسقاشا تۇسىنىپسىڭدەر, بالالار! – دەدى بەسەۋىنە قاراپ.
قالانىڭ بالاسى عوي, ايىم ونى قايدان ءبىلسىن؟! باسە, قازاقشا ءماتىننىڭ ىشىندە «ماما» دەگەن ءسوز قايدان ءجۇر دەپ ءوزى دە ويلاپ ەدى كەشە. ونى بۇل «انا» دەپ دۇرىستاپ جازىپ قويعان ءتۇرى عوي! كوشىرگەن اناۋ تورتەۋى دە تۇپ-تۋرا سولاي قالدىرعانىن كورمەيسىڭ بە؟!
– تۇسىنبەگەن جەرلەرىڭ بولسا, بۇدان كەيىن مەنەن سۇراپ الىڭدار. ماما اعاشى دەپ جىلقىنى بايلايتىن باعاندى ايتامىز, – دەپ, اپايى تۇسىندىرە باستادى. – بىراق مەن سەندەردىڭ قاتەلەسكەندەرىڭ ءۇشىن ەمەس, مازمۇندامانى ءبىر-بىرلەرىڭنەن كوشىرگەندەرىڭ ءۇشىن رەنجىدىم. ەندى ونداي جاعداي قايتالانباسىن! وتىرىڭدار!
ۇياتتان قىپ-قىزىل بولعان بۇلار ءۇن-ءتۇنسىز جەر شۇقىپ قالدى…
وقۋشى كۇندەلىگىنەن
قۇرمەتتى ماتەماتيكا ءپانىنىڭ مۇعالىمدەرى! سىزدەر نەگە ءار فورمۋلانى دالەلدەي بەرەسىزدەر؟ ءبىز سىزدەرگە بىلاي دا سەنەمىز عوي…
***
ساباقتان «5» الىپ كەلسەم, انامنىڭ بالاسىمىن. «4» الىپ كەلسەم, اكەمنىڭ بالاسىمىن. «2» الىپ كەلسەم, ءيتتىڭ بالاسىمىن.
***
شىركىن-اي, مەكتەپكە تەگىن ۋاي-فاي ورناتسا, كۇندە ساباقتان قالماۋشى ەدىم!
***
ماتەماتيكانىڭ مۇعالىمدەرى ەسەپتى جاقسى شىعارادى. قازاق ءتىلىنىڭ مۇعالىمدەرى شىعارمانى جاقسى جازادى. حيميانىڭ مۇعالىمدەرى تاجىريبەنى جاقسى جاسايدى. ال بىراق ءبىرىنىڭ جۇمىستارىن ءبىرى ىستەي المايدى. سونى بىلە تۇرا نەگە بىزدەن بارلىق نارسەنى ءبىلۋدى تالاپ ەتەدى ەكەن-ەي, وسى؟!
***
ساباق اياقتالا بەرگەندە, «اپاي, ءۇي تاپسىرماسىن بەرمەدىڭىز عوي؟» دەيتىن بوتانيك سەنىڭ سىنىبىڭدا دا بار ما؟
قوڭىراۋدا كۇلەيىك!
1-سىنىپ. مۇعالىم بالالارعا قاراپ:
– بۇگىنگى وتەتىن ءارپىمىز – ق. قانە,
«ق»-دان باستالاتىن قانداي جەمىستەردى بىلەمىز؟
– قاۋىن!
– قاربىز!
– قاراقات!
ارتقى پارتادا وتىرعان مانسۇر:
– قۇرتى بار الما! – دەدى موينىن سوزىپ.
– بولاتبەكوۆ! شىنىڭدى ايت! مىنا شىعارمانى ساعان كىم جازىپ بەردى؟! – دەپ دۇرسە قويا بەرگەن ۇستازىنا بەكسۇلتان:
– نان ۇرسىن, اپاي! بىلمەيمىن! كەشە كەشكىسىن مەن ەرتەرەك ۇيىقتاپ قالعان ەدىم, – دەدى انت-سۋ ءىشىپ.
5-سىنىپتاعى باقتيار تاريح پانىنە دايىندالىپ وتىر. كەنەت اكەسىنە قاراپ:
– اكە, تاس عاسىرى دەگەن قاي كەز؟ – دەدى.
– بۇكىل نارسەنىڭ ءبارى تاستان جاسالعان ءداۋىر عوي, ۇلىم.
– كومپيۋتەرلەر دە مە؟! – دەدى باقتيار اڭ-تاڭ كۇيى.
– مانسۇرجان, بۇگىن قانداي باعا الدىڭ؟ كۇندەلىگىڭدى كورسەتشى, – دەدى اتاسى نەمەرەسىنە.
كۇندەلىكتى قولتىعىنا قىسقان كۇيى ولاي ءبىر, بۇلاي ءبىر اينالشىقتاپ جۇرگەن مانسۇر ازەر دەگەندە اتاسىنىڭ قولىنا ۇستاتتى. قونجيعان ەكىلىكتى كورگەن اتاسى رەنجىپ:
– باتىرىم-اۋ, مىناۋىڭ نە؟ – دەي بەرىپ ەدى, ءسوزىن ءىلىپ اكەتكەن مانسۇر:
– اتا, باستىسى ءبارىمىز امانبىز عوي, – دەدى باسىن قاسىپ.
عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە…
بريتانيالىق عالىمدار جۋىردا زەرتتەۋ جۇرگىزىپتى. ولاردىڭ دەرەگىنشە:
• ساعىزدىڭ ەڭ كوپ شىعارىلاتىن جەرى – پارتانىڭ استى ەكەن.
• جاڭا وقۋ جىلىندا ەڭ كوپ ايتىلاتىن ءسوز – «ءما-ءا-ءا, قارايىپ كەتىپسىڭ عوي…»
• بارلىق اتا-انانىڭ ەڭ ءجيى قايتالايتىن ءسوزى – «وسى جۇرتتىڭ بالاسىنا قاراساڭ…»
• وقۋشىلاردىڭ ەڭ سۇيىكتى اۋەنى – قوڭىراۋ. دالىرەك ايتساق, سىرتقا شىعۋعا سوعىلاتىن قوڭىراۋ.
• مەكتەپتە ەڭ كوپ ايتىلاتىن وتىرىك – «اۋىرىپ تۇرمىن, سوڭعى ساباقتان جىبەرە سالىڭىزشى…»
