ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلى, قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ نايب ءمۇفتيى: «قۇربان ايت – بۇقارانى بىرىكتىرگەن ەرەكشە مەيرام»

ءيىسى مۇسىلمان قاۋىمى ءۇشىن قادىرلى مەرەكە – قۇربان ايتى دا كەلدى. قازاق جۇرتى دا وسىناۋ مەرەكەنى قۋانا كۇتۋدە. ءدىن مەن ءدىلدىڭ تامىرىن تاريحپەن ساباقتاستىرعان قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسى سوڭعى جىلدارى ەكى ايت مەرەكەسىن – ورازا جانە قۇربان ايت كۇندەرىن ەرەكشە شارالارمەن, ۇلتتىق ءارىن كىرگىزە اتاپ ءوتىپ كەلەدى. ەرتەدەن سالتىنا سىڭگەن مۇباراك مەيراممەن قاۋىشقان حالىق بۇل ءۇردىستى جىلى قابىل الدى. مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتالىپ وتىلەتىن كۇننىڭ قادىر-قاسيەتى مەن ءمان-ماڭىزى تۋرالى قمدب نايب ءمۇفتيى ناۋرىزباي قاجى تاعانۇلىنان سۇراپ بىلگەن ەدىك… 

– ناۋرىزباي اعا, حالقىمىز ءۇشىن قادىرلى قۇربان ايت مەرەكە­سى قارساڭىندا تۇرمىز. ايت كۇنىنىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن اتقارىلۋى ابزال ىستەر جايىندا ايتىپ وتسەڭىز…
– ءيا, قۇربان ايت – قازاق حالقىنىڭ ءھام مۇسىلمان الەمىنىڭ قادىر تۇتقان مەيرامى. بيىل ول 24 قىركۇيەك كۇنى ايت نامازىن وقۋمەن باستالادى. ونىڭ ارتىقشىلىقتارىن ايتار بولساق, اۋەلى يسلامداعى ەكى ايت مەرەكەسىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرى بار ەكەنىن ەسكەرە كەتكەن ءجون. ماسەلەن, رامازان ايىنىڭ ورازا ايتىندا تاڭەرتەڭ مەشىتكە ايت نامازىنا كەلەردەن بۇرىن ۇيدەن قۇرما سەكىلدى تاعامداردان ءدام تاتىپ شىققان ابزال بولسا, قۇربان ايتىندا ءنار تاتپاي شىققان دۇرىس. مۇنىڭ ءمانى مىنادا, ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ا.س.) سول كۇنگى ورازاسىن جاڭا سويىلعان قۇربان ەتىمەن اشقاندى قۇپ ساناعان. سونداي-اق, ورازا ايتتا ءپىتىر ساداقاسى بەرىلسە, قۇربان ايتتا جاي ساداقا بەرىلەدى. ال «ارافا» اتالعان كۇن – قۇربان ايتتىڭ الدىنداعى قاجىلىقتىڭ ەڭ باستى شارتى بولىپ ەسەپتەلەتىن «ارافات ۋاقفاسىن» ورىنداۋ ءۇشىن قاجىلاردىڭ ارافات تاۋىنا بارىپ, بەلگىلى ءبىر ۋاقىت تۇرۋىنان شىققان. ارافا كۇنى تاڭعى نامازدان باستاپ قۇربان ايتتىڭ ءتورتىنشى كۇنىنىڭ اسىر نامازىنا دەيىن ءاربىر پارىز نامازىنان كەيىن «تاشريق تاكبىرلەرى» ايتىلادى. بيىل ارافا كۇنى 23 قىركۇيەككە تۋرا كەلەدى. وسى كۇننىڭ تاڭ نامازىنىڭ پارىزىنان كەيىن باستالعان تاكبىر تاشريق 26 قىركۇيەك كۇنگى ەكىنتى نامازىنان سوڭ توقتاتىلادى.
اللا تاعالا مۇسىلمان جۇرتىنا ءناسىپ ەتكەن بۇل مەيرامدا مۇسىلماندار جۋىنىپ, تازا دا جاڭا كيىمىن كيىپ, حوش ءيىستى ءاتىرىن سەۋىپ, مەشىتكە ايت نامازىنا كەلەدى. ايت نامازىن وقىپ بولعاننان كەيىن ءبىر-ءبىرىن مۇباراك مەرەكەمەن قۇتتىق­تاپ, قۇشاق جايىپ, وكپە-رەنىشى بولسا كەشىرىپ, باۋىرمالدىلىقپەن قاۋىشادى. سونداي-اق, مەيرامنىڭ اتى ايتىپ تۇرعانداي, اللانىڭ رازىلىعى ءۇشىن جۇرەگى ىزگى جاندار قۇرباندىق مالدارىن سويىپ, ەتىنەن تۇرمىسى تومەن وتباسىلارعا تاراتادى. مۇمكىندىگىنشە ساداقاسىن دا مۇق­تاج جاندارعا بەرەدى. ايتا كە­تەر نارسە, ايت مەرەكەسىن مۇسىلمان قاۋىمىنىڭ كوپ بولىپ تويلاۋىنىڭ, دۋماندى ەتىپ وتكىزۋىنىڭ ەش ابەستىگى جوق. تەك شاريعات شەڭبەرىنەن شىعاتىن قىلىقتارعا, داراقىلىق پەن ىسىراپشىلدىققا جول بەرمەۋلەرى كەرەك. تاڭ ازانىمەن ءمىناجات ەتۋدەن باستالاتىن مەرەكە قازاق دالاسىندا وزىنە جاراسىمدى ءسان-سالتاناتىمەن يماندىلىق دۋمانىنا جالعاسادى.
– قۇربان ايتتاعى قۇرباندىق شالۋ راسىمدەرى قالاي جۇرگىزىلەدى؟ وعان ءتورت تۇلىكتىڭ جارامدىسى جانە مولشەرى قانداي بولماق؟
– قۇربان ايت مەرەكەسىندە مۇمكىندىگى بار مۇسىلمان اللا تاعالانىڭ رازىلىعى ءۇشىن قۇرباندىق شالۋى ءتيىس. سەبەبى, پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س.ا.س.): «كىم دە-كىم دۇنيە-مۇلكى مول بولا تۇرا قۇربان شالماسا, ءبىزدىڭ مەشىتىمىزگە جاقىنداماسىن» دەپ, قۇرباندىق سويۋدىڭ ماڭىزدى ەكەنىن ەسكەرتكەن. سوندىقتان, قورادا مالىمىز, ياكي, قالتاڭىزدا قاراجاتىمىز بولسا, ساراڭدىققا سالىنباي, اللا جولىندا قۇرباندىق شالىپ, ەتىنەن مۇقتاج جاندارعا ۇلەستىرىپ بەرگەنىمىز ابزال.
ال, قۇرباندىق مالى قۇربان ايت نامازىنان كەيىنگى ءۇش كۇن ىشىندە سويىلادى. سۇيىكتى پايعامبارىمىز (س.ا.س.) مەرەكەنىڭ باستالۋى مەن قۇربان شالۋدىڭ ۋاقىتىنا قاتىستى: «ءبىزدىڭ بۇل كۇندە العاشقى اتقاراتىن ءىسىمىز – ناماز وقۋ, سوسىن قايتىپ كەلىپ, قۇرباندىق شالۋ. كىم دە كىم وسىلاي ەتسە, ءبىزدىڭ سۇننەتىمىزگە ەرگەنى. ال كىم دە كىم بۇ­دان بۇرىن قۇرباندىعىن شالاتىن بولسا, بۇل قۇربانىنىڭ وتباسىنا بەرىلگەن ەتتەن ايىرماشىلىعى جوق. مۇنىڭ قۇربان بولۋى مۇمكىن ەمەس» دەگەن. ياعني, قۇرباندىق سويۋ كەزىندە وسى جايتتارعا دا كوڭىل بولگەنىمىز دۇرىس.
ءتورت تۇلىك مالدان تەك قانا قوي, ەشكى, سيىر جانە تۇيە عانا قۇرباندىققا شالىنادى. قوي مەن ەشكى ءبىر جاسقا, سيىر ەكى جاسقا, تۇيە بەس جاسقا تولۋى كەرەك. التى ايدان اسقان توقتىنىڭ سىرتقى كورىنىسى قوماقتى بولسا, قۇرباندىققا جارايدى. ال, ەشكى مىندەتتى تۇردە ءبىر جاسقا تولۋى كەرەك. قوي مەن ەشكى ءبىر كىسى اتىنان قۇربان ەتىلەدى. ال, سيىر مەن تۇيەنى ءبىر ادامنان جەتى ادامعا دەيىن بىرىگىپ قۇرباندىققا شالا الادى.
– قۇرباندىق شالۋدىڭ شاريعي شارتتارىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەيدى, وسىنى وقىرماندارعا قىسقاشا ۇعىندىرىپ بەرسەڭىز…
– مال سويۋ دا مادەنيەت. قۇرباندىق شالۋدا شاريعات بەكىتكەن ەرەجەلەر بار. ەڭ الدىمەن, قۇرباندىق مالى سول جاعىمەن قۇبىلاعا قاراتىپ جاتقىزىلادى. سودان سوڭ باۋىزداۋشى «ءبيسميللااھي اللااھۋ اكبار» دەيدى. مالدى يەگىنىڭ استىنان وڭەشىن, كەڭىردەگىن جانە كۇرە تامىرلارىن كەسە وتىرىپ باۋىزدايدى. مالدىڭ جانى شىقپاستان باسىن كەسىپ الۋ جانە تەرىسىن الۋ – ماكرۋھ امال. مالدى باۋىزداپ جاتقاندا «ءبيسميللاھ» ءسوزىن ادەيى ايتپاي قويسا, ول مالدىڭ ەتىن جەۋگە بولمايدى.
ال, قۇرباندىق ەتىن وزگەلەرگە ءبولىپ تاراتۋعا, سونداي-اق, مالدى اتاعان وتباسى مۇشەلەرى دە پايدالانۋىنا بولادى. بۇل سوزىمىزگە قاسيەتتى قۇرانداعى «حاج» سۇرەسىنىڭ 28-اياتىندا: «قۇرباننىڭ ەتىنەن وزدەرىڭ جەڭدەر ءارى مىسكىندەر مەن كەدەيلەرگە جەگىزىڭدەر» دەلىنگەن اياتى دالەل بولادى. دەمەك, قۇرباندىققا شالىنعان مالدىڭ ەتىنەن ءوزى جانە وزگەلەر جەيدى. دۇرىسى, بۇل ماسەلەدە پايعامبارىمىزدىڭ وسيەتىن باسشىلىققا الىپ, قۇربان ەتىن ۇشكە ءبولىپ, ءبىر بولىگىن – مۇقتاج جاندارعا, ەكىنشى بولىگىن – تۋعان-تۋىستارعا نەمەسە كورشىلەرگە بەرىپ, قالعان بولىگىن ءوز وتباسىنا الىپ قالعان ءجون. سونداي-اق, «بارلىعىن اللا جولىندا اتادىم» دەپ, قۇربان ەتىن تۇگەلدەي تۇرمىسى تومەن جاندارعا تاراتىپ بەرۋگە دە بولادى. ال, قۇربان شالۋشى ادام سويىلعان مالدىڭ تەرىسىن پايدالانا المايدى جانە قاساپشىعا اقى رەتىندە دە بەرۋىنە بولمايدى. تەرىسى ساداقا رەتىندە بەرىلۋى ءتيىس.
– بارشاعا بەلگىلى, ەلىمىزدە وسىناۋ قاسيەتتى راسىمدەر بىرىزدىلىك­كە كەلتىرىلىپ, ىزگىلىكتى قۇرباندىق اكتسيالارى قولعا الىنعان. بۇل شارا جالعاسىن تابا ما؟
– البەتتە. قازاقستان مۇسىلماندارى ءدىني باسقارماسىنىڭ باس ءمۇفتيىمىز ەرجان قاجى مالعاجىۇلىنىڭ باستاماسىمەن قۇربان ايتتا وتكىزىلەر اكتسيالار اۋقىمى بيىل دا قايتا جاندانباق. جالپى, ءدىني باسقارما باستى نازارعا العان ماقساتتىڭ ءبىرى دە وسى – قايىرىمدىلىق شارالارىن جۇيەلى تۇردە وتكىزۋ. اسىرەسە, ايت مەرەكەلەرىندە تۇرمىس تاۋقىمەتىن كورگەن وتباسىلارعا بارىنشا قامقورلىق كورسەتىلەدى. «راببىڭ ءۇشىن قۇربان شال!» اكتسياسى دا بيىلعى قۇربان ايتتا ءۇش كۇن قاتارىنان وتكىزىلەدى. اتالمىش اكتسيادا سويىلعان قۇرباندىق ەتتەرى تۇگەلىمەن جوعارىدا اتالعان وتباسىلارعا تاراتىلادى. وسى رەتتە قۇرباندىق شالۋعا جاعدايى جەتەتىن بارشا وتانداستارىمىزدى يگى ىسكە ءۇن قوسىپ, بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىرامىز.
ءدىنىمىز – قايىرىمدىلىقپەن قاتار تازالىققا ۇندەۋشى, بەيبىتشىلىككە باستاۋشى ءومىر مەكتەبى. استانالىق اعايىندارعا ەسكەرتە كەتەر جايت, وسى مەرەكە كۇندەرى قۇرباندىق شالۋعا نيەتتەنگەن جاندار مالدى الدىن-الا بەلگىلەنگەن ارناۋلى ورىنداردا عانا سويۋدى قاپەردە ۇستاسا. ويتكەنى, استانا قالاسىنىڭ اكىمدىگى قۇرباندىق شالۋعا 9 ورىن ءبولىپ وتىر. قوعام تاراپىنان قولعا الىنعان ىسكە ىقتياتتى بولىپ, تازالىق پەن تارتىپكە كوڭىل بولە بىلسەك. ال, مەرەكە اياسىنداعى وسىنداي ىزگى اكتسيا ارقىلى ءسىز وزىڭىزدەي جاندارعا قۋانىش سىيلايتىنىڭىزدى ۇمىتپاساڭىزدار ەكەن.
– جىلدان جىلعا ۇلتتى ۇيىستىرىپ, ەل ىنتىماعىن ارتتىرعان ايت مەرەكەسىنىڭ بيىلعى باعدارلاماسى قانداي؟
– بيىل دا قۇربان ايت مەرەكەسىن بۇقارالىق سيپاتتا وتكىزۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ەڭ اۋەلى, قالا مەشىتتەرىندە مەرەكەلىك جارمەڭكەلەر ۇيىمداستىرىلادى. سونداي-اق, ۇلتتىق سپورت ويىندارى سايىسى وتەدى. ايت كۇندەرى اعايىن-جۇرتقا داستارقان جايىلادى. سونىمەن قاتار, استانا اكىمدىگىمەن بىرلەسە وتىرىپ, مەشىت قىزمەتكەرلەرى الەۋمەتتىك تۇرمىس احۋالى تومەن وتباسى شاڭىراقتارىن ارالاپ, ايتتىق ەتىن, ازىق-تۇلىك ۇلەستىرەدى. ءۇش كۇنگە جالعاساتىن يگى ىستەر مەرەكەلىك رۋحاني كەشپەن قورىتىندىلانادى.
ءدال وسى ۋاقىتتا مەككە شاھارىندا قاسيەتتى قاجىلىق پارىزىن وتەۋشى الەم مۇسىلماندارى قاتارىندا وتانداستارىمىز دا ەلىمىزدىڭ, جەرىمىزدىڭ يگىلىگى ءۇشىن دۇعا-تىلەك جاساپ, قاسيەتتى قاعباعا ءتاۋاپ ەتەدى. ۇلىق پارىزدى وتەۋگە اتتانعان ازاماتتارىمىزدىڭ امان-ەسەن ورالۋىن جاراتقان اللا ءناسىپ ەتسىن! اللا تاعالا كۇللى ادامزاتقا, مۇسىلمان حالقىنا جاقسىلىقتارىن جازىپ, جامانشىلىقتارىنان قاشىق ەتكەي. اسىل دىنىمىزگە كۇش-قۋات بەرگەي. قۇربان ايت مەرەكەسى قازاق جۇرتىنا قۇتتى بولعاي. نيەتتەرىڭىز قابىل بولسىن!
– ءامين, ايتقانىڭىز كەلسىن.

سۇحباتتاسقان
جايىق ناعىماش