تامىزدىڭ 20-سى كۇنى باتىستان ۇدەرە جەتكەن انتيتسيكلون استانا اۋماعىنا وزىمەن بىرگە وتە-موتە كۇشتى نوسەر جاڭبىر الا كەلدى. كۇنى بويى تولاستاماي سەلدەتىپ قۇيعان جاۋىن قالانىڭ كەيبىر كوشەلەرىندە كولىك جۇرۋىنە كەدەرگى كەلتىردى. سينوپتيكتەر كەيىن سول ساتتەردە كاناليزاتسيا جۇيەسىنە 1 ملن 800 تەكشە مەتر مولشەرىندە سۋ تۇسكەنىن مالىمدەدى. بىراق توقتاۋسىز جۇمىس ىستەپ تۇرعان جۇيە توپەلەپ كەلگەن ءنوپىر سۋدىڭ ەكپىنىن باسا الماي قالدى. سەبەبى ءبىر كۇندە شاھاردىڭ ءبىر ايلىق جاۋىنىنىڭ نورماسى ورىندالىپتى.
مۇنىڭ ارتىنشا ماسەلە ۇكىمەت وتىرىسى مەن قالا اكىمىنىڭ ماجىلىسىندە قارالدى. وندا ەلوردادا سوڭعى ەكى كۇننىڭ ءىشىندە قالىپتاسقان احۋالدىڭ بۇرىنعى قاي كەزدەگىدەن دە اۋىر بولعانى مالىمدەلدى. جيىنداردا سونداي-اق قالادا جاڭبىر سۋىن جينايتىن سۋاعارلار بار ەكەنى, بىراق ولاردىڭ ءنوپىر سۋدى تارتىپ الۋعا ۇلگەرە الماي جاتقانى ءسوز ەتىلىپ, جاڭبىر سۋى اعاتىن جاڭا جۇيە ىسكە قوسىلاتىنى باياندالدى. ءسوز سىڭايىندا مۇنداي جاعدايدىڭ كەز كەلگەن قالادا بولۋى مۇمكىن ەكەندىگى, ماسەلەن, سينگاپۋر, ماسكەۋ جانە كيەۆ سەكىلدى كەلىستى كەنتتەردىڭ وسى كەپتى ءجيى باستان كەشىپ تۇراتىنى دا ايتىلدى.
قازىرگى تاڭدا تاپ وسىنداي جاڭبىر سۋىن جيناپ, كادەگە جاراتۋ الەمنىڭ قايسىبىر ەلىندە دە باستى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ تۇر. وسى باعىتتاعى ۇلكەن شارالار وتكەن جىلعى مامىر ايىنىڭ سوڭىندا استانادا دا قولعا الىندى. وندا جاڭبىر سۋلارىن وسىمدىكتەردى سۋارۋعا ارنالعان رەزەرۆۋارلار سالۋ جونىندە تۇجىرىمداما جاسالدى. «استاناباسجوسپار» عىلىمي-وندىرىستىك زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى سارسەمبەك ءجۇنىسوۆ سول كەزدە-اق بۇكىل جاڭبىر سۋلارىنىڭ ارنايى رەزەرۆۋارلاردا ساقتالىپ تۇراتىنىن ايتقان ەدى. بىراق سودان بەرگى وتكەن ۋاقىت بۇل جوبانىڭ ءالى تولىق جۇزەگە اسىرىلىپ بولماعانىن كورسەتتى.
بۇل تۇرعىدا اۋماعىندا بىردە-ءبىر وزەنى مەن كولى, تۇششى سۋلى قويماسى جوق سينگاپۋر قالا-مەملەكەتىنىڭ تاجىريبەسى قۇلاق ءتۇرىپ, نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق. قالادا جاڭبىردىڭ سۋى تۇسكەن بويىنا ارنايى ارىق-كاناليزاتسيا جۇيەلەرى ارقىلى جەر استىنداعى رەزەرۆۋارلارعا بارادى. سودان كەيىن ونىڭ ءبىر بولىگى ناسوسپەن كەرى ايدالىپ, بالىق توعاندارىنا جەتكىزىلەدى. سول جەردە سۋ بالىق شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ازىقتىق زاتتارمەن بايىتىلىپ, تۇربالار بويىمەن قالانىڭ جايقالىپ وسكەن كەرەمەت باۋ-باقشالارىنا جىبەرىلەدى. وسىنىڭ نەگىزىندە اعاشتار مەن وسىمدىكتەر اعىن سۋمەن جانە وزدەرىنە كەرەكتى ەكولوگيالىق تىڭايتقىشتارمەن قامتاماسىز ەتىلىپ تۇرادى. بۇعان قوسا, رەزەرۆۋارعا تۇسكەن سۋ قورلارىنىڭ ءبىر بولىگى قايتا-قايتا سۇزگىدەن وتكىزىلىپ, اۋىزسۋ ماقساتىندا قولدانۋ ءۇشىن كوپ قاباتتى ۇيلەرگە قاراي جونەلتىلەدى.
ارحيتەكتۋرالىق Sparks فيرماسىنىڭ مالىمەتىنشە, سينگاپۋر جاڭبىر سۋىن جينايتىن جۇيەنىڭ ىسكە قوسىلۋى ارقاسىندا وزدەرىندە وندىرىلەتىن ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ كولەمىن ارتتىرۋمەن بىرگە, بۇكىل الەۋمەتتىك قۇرىلىمدى جەتىلدىرىپ الۋدى قولعا العان كورىنەدى. راس, بۇگىندە وتە جىلدام قارقىنمەن ءوسىپ كەلە جاتقان مەگاپوليس وزىنە كەرەكتى ازىق-تۇلىك ونىمدەرىنىڭ 90 پايىزىن ءالى دە بولسا سىرتتان الدىرادى. ال جوعارىدا ايتىلعان ارحيتەكتورلار ۇجىمى بۇل پروبلەمانى شەشۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە كوپ قاتارلى ۇيلەردىڭ ءبىرىنشى قاباتىنداعى پاتەرلەردە تۇراتىن, نەگىزىنەن, زەينەتكەر اعايىنعا ءوز تۇرعىن-جايلارىن كىشىگىرىم فەرماعا اينالدىرىپ الۋدى ۇسىنادى. وسى رەتتە مۇنداعى تۇرعىندار توعانداردا ءوسىرىلىپ جاتقان بالىقتارعا كۇتىم جاساپ, ءۇيدىڭ قابىرعالارى مەن شاتىرلارىنا, بالكوندارى مەن لودجيالارىنا گۇلدەر, جەمىس-جيدەكتەر مەن كوكونىس تۇرلەرىن وسىرۋگە ءتيىس.
سينگاپۋر – شىن مانىندە, ءوزىنىڭ جەكە تۇششى سۋ كوزدەرى جوق بولعانىمەن, جۇرتى شولدەن قاتالاپ ولە قويمايتىن الەمدەگى بىردەن-ءبىر قالا. سەبەبى ارال-مەملەكەت تۇرعىندارىن تازا تۇششى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ بارلىق بەكەم جولدارىن اۋەلدەن جاقسى قاراستىرىپ قويعان. مۇندا ونىڭ ءتورت ءتۇرلى جولى قولدانىلادى. «بىزدە ءتورت ءتۇرلى سۋ قۇبىرلارى جۇمىس ىستەيدى, – دەيدى وسى ورايدا سينگاپۋردە سۋ ساپاسىنا جاۋاپ بەرەتىن ۇكىمەتتىك مەكەمە – كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق كەڭەسىنىڭ وكىلى دجوردج ماداۆان. – ولار: تەڭىزدىڭ تۇشىتىلعان سۋىن ايدايتىن قۇبىر, اعىن سۋدىڭ ارناسى, جاڭبىردان قۇرالعان سۋدى جينايتىن رەزەرۆۋار جانە مالايزيادان كەمەمەن جەتكىزىلەتىن سۋ ىدىستارى». مەملەكەت وسىلايشا ءوز تۇرعىندارىن اۋىز جانە اعىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن وڭدەلگەن سۋدى, تازارتىلعان سۋدى جانە جاساندى سۋ كوزدەرىنىڭ سۋىن بارىنشا ءتيىمدى پايدالانا بىلەدى.
بۇۇ ەندى 10 جىلدان كەيىن جەر پلانەتاسىنداعى ءاربىر ءۇش ادامنىڭ ەكەۋى سۋدان زور تاپشىلىق كورەتىن ەلدە تۇراتىنىن بولجاپ وتىر. بىراق جەراستى سۋلارى مەن كولدەرى جوق سينگاپۋردىڭ 5 ميلليوننان استام حالقى سول كەزدىڭ وزىندە دە سۋدان اسا قاردارلىق كورە قويمايدى. ولاي بولاتىنى, كۇنىنە 400 گاللون سۋ تۇتىناتىن شاعىن ارال-مەملەكەت وسى باستان ءوز تۇرعىندارىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ الەمدەگى ەڭ كۇشتى ستراتەگياسىن جاساپ العان. ونىڭ ەڭ باسىم بولىگىن جاڭبىر سۋلارى قۇرايدى. ەلدە تاۋەلسىز سۋ مەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن العاش رەت 1960 جىلدارى پرەمەر-مينيستر لي كۋان يۋ قولعا العان ەكەن. بىراق ونى جۇزەگە اسىرۋ وڭايعا سوقپاعان. اتى اڭىزعا اينالعان ۇكىمەت باسشىسى وسىعان سانالى ءومىرىنىڭ 30 جىلعا جۋىق ۋاقىتىن سارپ ەتكەن. ءسويتىپ, اتالمىش جۇيەنىڭ قاتارعا قوسىلۋىنا قول جەتكىزگەن.
الەمدە جاڭبىر سۋىن قالا شارۋاشىلىعى مەن تۇرمىسىنا الابوتەن زالال كەلتىرمەۋى ءۇشىن كۇرەسىپ جاتقان قالالار وتە كوپ. سونىڭ ىشىندە جاۋىن-شاشىن سۋلارىن جيناپ, سۋارماشىلىق ەگىنشىلىككە پايدالانۋدى مۇرات تۇتىپ وتىرعان شاھارلار دا از ەمەس. ايتالىق, ءۇندىستان مەملەكەتىندە تاميل نادۋ شتاتى جاڭبىر سۋىن مىندەتتى تۇردە جيناۋ جونىندە ءبىرىنشى بولىپ ارنايى زاڭ قابىلداعان ەكەن. 2014 جىلعى 30 مامىردا سونداي پارمەنگە قول جەتكىزگەن شتات باسشىلىعى ءوز ورتالىقتارى – چەنناي قالاسىنىڭ ءارتۇرلى مۇيىستەرىندە ءار الۋان تاسىلدەرمەن جاڭبىر سۋىن جينايتىن 50 مىڭنان استام جابدىقتار سالۋدى قولعا العان.
ال ەۋروپا مەملەكەتتەرىنىڭ كوپتەگەن قالالارىندا جاڭبىر سۋلارىن اشىق اسپان استىنا جيناقتايتىن باسسەيندەر سالىنعان. ولار, نەگىزىنەن, قالا كوشەلەرى مەن الاڭدارىن توپەپ جاۋعان جاڭبىر سۋىنىڭ ءنوپىر تاسقىنىنان ساقتاپ قالۋدى قامتاماسىز ەتەدى. جاڭبىر سۋلارى مۇنداي اشىق قويمالارعا ارنايى قازىلىپ, تارتىلعان كارىز جەلىلەرى مەن ارنالار ارقىلى جىبەرىلىپ تۇرادى. قازىر وسى تارىزدەس قۇرىلىم بەرلين, كوپەنگاگەن, پاريج, گرەنوبل جانە ليون سەكىلدى قالالاردا بار.
جاڭبىر سۋىن جيناۋ قازىرگى كەزدە رەسەيدە دە ۇلكەن ماسەلە رەتىندە كوتەرىلىپ جاتىر. وندا تاپ وسى ماقساتتا ارنايى سايتتار اشىلعان. سولاردىڭ بىرىندە «پريمەر يز جيزني» دەگەن ايدارمەن جاريالانعان «سبور يسپولزوۆانيە دوجدەۆوي ۆودى» دەگەن ماقالادا ەندىگى جەردە سۋ باعاسىنىڭ جىلدان-جىلعا تەك قىمباتتاي بەرەتىنى ايتىلا كەلىپ, وسىدان باستاپ مەملەكەت قانا ەمەس, قاراپايىم جۇرتتىڭ ءوزىنىڭ باقشالىقتارىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن جاڭبىر سۋىن جيناي بىلۋلەرى كەرەكتىگىنە نازار اۋدارىلعان.
ەندى وزىمىزگە قايتا ورالايىق. كۇنى كەشە ەكى تاۋلىك شاماسىندا جۇرتتى ابىگەرگە سالعان استاناداعى سۋ تاسقىنى بۇل تۇرعىداعى جۇمىستارعا بارىنشا جاۋاپتى قاراۋ كەرەك ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتىپ بەردى. وسى كەزدە تۋىنداپ وتىرعان ءساتتى پايدالانىپ, جوعارىدا ايتىلعان سينگاپۋر تاجىريبەسىنە ءبىر ءۇڭىلىپ, ءجىتى نازار اۋدارعاننىڭ ارتىقشىلىعى بولماس ەدى.
