«ەكسپو-2017» كورمەسىنىڭ ارحيتەكتۋرالىق سيمۆولىنا اينالعان كورمە كەشەنىنىڭ ورتالىق نىسانى «نۇر الەم» دەپ اتالادى. الىپ شار ءتارىزدى عيمارات – الەمدەگى ەڭ ۇلكەن سفەرا. ونىڭ ديامەترى 80 مەتر بولسا, بيىكتىگى – 100 مەتر
جەتى قاباتتان تۇراتىن نىساننىڭ ءار قاباتى عارىش, كۇن, بيوماسسا, جەل, سۋ جانە كينەتيكالىق ەنەرگياعا ارنالعان. ال سەگىزىنشى قابات «استانا – بولاشاقتىڭ قالاسى 2050» ەكسپوزيتسياسىنا ارنايى بولىنگەن.
اتالمىش سفەرانىڭ تومەنگى تابانىنداعى 5 مىڭ شارشى مەتر اۋماقتا ۇلتتىق پاۆيلون بولادى. پاۆيلون «قازاقستانمەن تانىسۋ» جانە «جاسامپازدىق ەنەرگياسى» اتتى ەكى باستى تاقىرىپتى قامتيدى. پاۆيلوننىڭ ءبىرىنشى بولىمىنە لاندشافت, مادەنيەت, تاريح, قازاقستاننىڭ وتكەنى مەن بولاشاعى تۋرالى مالىمەتتەر بەرىلەدى. عارىش, كۇن, بيوماسسا, جەل, سۋ جانە كينەتيكا – قۋات كوزدەرىنىڭ نەگىزگى تۇرلەرى ساندىق, مۋلتيمەديالىق جانە ينتەراكتيۆتى تەحنولوگيالار ارقاسىندا كەلۋشىلەردىڭ نازارىن اۋدارماق.
عيمارات ۇستىندەگى شولۋ الاڭىنا ليفت ارقىلى كوتەرىلۋگە بولادى. وندا كەز كەلگەن ادام بۇكىل ەكسپو اۋدانىندا بولىپ جاتقان ادەمى كورىنىستەردى تاماشالاي الادى. كىرەبەرىستىڭ الدىندا كورمە كەلۋشىلەرى جينالاتىن باستى الاڭ ورنالاسقان. قاسبەتىندە كۇن ەنەرگياسىن ەلەكتر قۋاتىنا تۇرلەندىرەتىن فوتوۆولتايكالىق ەلەمەنتتەردىڭ بىرىگۋى بەدەرلەنگەن. سونىمەن قاتار, سفەرانىڭ جوعارعى جاعىندا 2 جەل گەنەراتورى جۇمىس ىستەيدى.
كورمەدەن وتاندىق عالىمداردىڭ ۇزدىك جوبالارىن, ەلباسىنىڭ ەنەرگەتيكا جانە قورشاعان ورتانى قورعاۋ سالالارىنداعى باستامالارىن, «جاسىل ەكونوميكانىڭ» رەسپۋبليكا ايماقتارىندا جەمىستى جۇزەگە اسىرىلعان جوبالارىمەن تانىسۋعا مۇمكىندىك بار. ەگەر قازاقستان پاۆيلونىندا كورەرمەن تابيعاتتىڭ تىلسىم كۇشىنەن تۋعان بارلىق جاڭعىرتپالى ەنەرگيا تۇرلەرىمەن تانىساتىن بولسا, تاقىرىپتىق پاۆيلونداردا مەيماندارىمىز ەنەرگيا ەۆوليۋتسياسىن, ونىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىن تانىپ-تۇسىنۋگە, 21-عاسىردىڭ ەنەرگەتيكالىق قيىندىقتارىن بايقاۋعا, تەحنولوگيالىق جانە زياتكەرلىك جەتىستىكتەردى ەلەستەتۋگە, پلانەتامىزعا وراسان زور اسەر ەتەتىن ەنەرگيا تۇتىنۋ ماسەلەسىن كورۋگە مۇمكىندىك الادى.
ۇزدىك تاجىريبە ايماعى
ۇزدىك تاجىريبەلەر ايماعى پاۆيلونى كورمەنىڭ تاقىرىپتىق مازمۇنىن بارىنشا اشادى. مۇندا جاڭعىرتپالى ەنەرگيا كوزدەرىن ءوندىرۋ, ساقتاۋ مەن تاسىمالداۋ سالاسىنداعى 30-عا جۋىق ۇزدىك الەمدىك تاجىريبەلەر تانىستىرىلادى.الدىڭعى قاتارلى شەشىمدەر مەن تەحنولوگيالار 5 نەگىزگى كاتەگوريالارعا بولىنگەن. ولار: جاڭعىرتپالى جانە بالامالى ەنەرگيا, ەنەرگيالىق تيىمدىلىك, ەنەرگيانى ساقتاۋ, ەنەرگيانى ءبولۋ جانە تاسىمالداۋ, تابيعات بايلىقتارىن ۇتىمدى پايدالانۋ. ۇزدىك تاجىريبەلەر وسى تالاپتارعا جاۋاپ بەرەدى. ىرىكتەۋدى حالىقارالىق كوميتەت جۇزەگە اسىرعان ەدى. ونىڭ قۇرامىنا الەمدىك ەنەرگەتيكا سالاسىنىڭ اتاقتى قايراتكەرلەرى جانە كورنەكتى عالىمدار كىردى. ولاردىڭ اراسىندا بىرنەشە نوبەل سىيلىعىنىڭ ساڭلاقتارى دا بار. سوندىقتان بۇل الاڭنان تەك ۇدەدەن شىققان ۇزدىك جوبالاردى عانا كورە الامىز.
شارحان قازىعۇل, جۋرناليست :ەلىڭ ءۇشىن ماقتانا ءبىلۋ دە – ۇلكەن ونەر
قازاقتىڭ اتىن الەمگە ءبىردى-ەكىلى ادام ەشقاشان اتويلاپ شىعارا المايدى. ەلدىڭ اتىن ەل بولىپ شىعارا الامىز. بۇل – اكسيوما. قازاق ەلىن وسى ۋاقىتقا دەيىن الەم جەتە تانىپ ءبىلدى دەپ ايتۋ قيىن. ءوز باسىم ەكسپو-2017 جوباسىن جەڭىپ العانىمىزدا قاتتى قۋاندىم. ويتكەنى ەكسپو – قازىرگى زامانعى الەم تاريحىنىڭ ەڭ باستى اتريبۋتىنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى.
ەكسپو وتكىزگەن ەل دۇنيە تاريحىنا التىن ارىپتەرمەن جازىلىپ قالاتىنى حاق. «سوقىر دەسەڭ قۇنانبايعا تيەدى», بۇعان دەيىن وسى توڭىرەكتە «اناۋ-مىناۋ», «ىرىڭ-جىرىڭ» اڭگىمەمىز كوپ بولدى. مۇنداي «پىش-پىش» ءبىزدى ەل قىلمايدى. جيعان-تەرگەنىن تەك تويعا شاشۋدى تىلەپ تۇراتىن حالىق ەمەس پە ەدىك؟! توماعاتۇيىقتىق پەن قاساڭدىق بىزگە ەشقاشان وپا بەرمەيتىنى قازىر دالەلدەۋدى كەرەك ەتپەي قالدى. دۇنيەدەن ءوز ورنىڭدى ويىپ الۋ – قيامەتقايىم شارۋا. شاش ەتەكتەن شىعىن شىعارماي, شاشباۋىڭدى كوتەرەتىن ەل تابۋ قيىن قازىر. بىزگە باسقا ەلدەر ۇمتىلۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءبىز ولارعا ءوزىمىز ۇمتىلۋىمىز كەرەك.
تاڭداۋ – مىقتى مەملەكەتتەردە. بىزدە قازىر تاڭداۋ بار ما؟ انىعى سول, ءوزىمىزدى الەمگە تانىتۋدىڭ بۇدان باسقا جولى جوق. ءوزىڭدى دە سىيلاتاتىن كۇنگە جەتۋ ءۇشىن ءوزىڭ دە سىيلاي بىلەتىن كۇندى باستان وتكەرۋ كەرەك شىعار! قۇدايعا شۇكىر, ەكسپو اياسىندا ەلدىگىمىزدى كورسەتىپ جاتىرمىز. شىنىمىزدى ايتامىز دەپ, سىرىمىزدى اشىپ المايىق, اعايىن! كەيبىر قۋاتتى, ءىرى ەلدەردىڭ ءوزى وتكىزگەن جوق مۇنداي حالىقارالىق جوعارى دەڭگەيدەگى شارانى. ال بىزگە, ويباي-اۋ, الەم حالىقتارى كەلىپ, سالەم سالىپ جاتىر عوي. سوندىقتان دا قازاق ءۇشىن ماقتانا بىلەيىك. ەلىڭ ءۇشىن ماقتانا ءبىلۋ دە – ۇلكەن ونەر. ءتىپتى وسىدان اسقان ونەردىڭ اتاسى بار ما ەكەن؟!
قوعامدىق ايماقتار
كورمە تاقىرىبىن اشاتىن سوڭعى الاڭ «قوعامدىق ايماقتار» دەپ اتالادى.تىركەۋ قۇجاتتاماسىنا سايكەس, «ەكسپو-2017» تاقىرىپتىق مازمۇنى پاۆيلوندار اياسىمەن شەكتەلمەي, سونىمەن بىرگە, كورمە كەشەنىنىڭ اشىق ايماقتارىمەن تولىقتىرىلۋ كەرەك.قوعامدىق ايماقتار «بولاشاق ەنەرگياسىنىڭ» كونتسەپتۋالدى نەگىزدەرىنە ارنالادى دا, سونىڭ ناتيجەسىندە ەكسپو تاقىرىبىن ودان ءارى اشاتىن بولادى.كورمە كورەرمەندەرىنە ارناپ جايلى, رەكرەاتسيالىق ايماقتار قۇرۋ جوسپارلانعان, وندا قوناقتار تىنىعۋمەن بىرگە, ەكسپو تاقىرىبى بويىنشا قوسىمشا قىزىقتى اقپارات الىپ, تاقىرىپتىق ەكسپوزيتسيالار مەن قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق سۋرەتشىلەر ينستاللياتسيالارىن, ينتەراكتيۆتى وبەكتىلەردى كورە الادى.
الەم پاۆيلوندارىنىڭ الەۋەتى
الەم ەلدەرىنىڭ كوبى ءوز پاۆيلوندارىن سالتاناتتى تۇردە تانىستىردى. الدىڭعىلاردىڭ قاتارىندا قىتاي, تايلاند, جاپونيا, فينليانديا, اقش, تۇركيا, فرانتسيا, نيدەرلاندى, گەرمانيا, موناكو, اۆستريا, شۆەيتساريا ەلدەرى بار. ولاردىڭ بارلىعى بولاشاقتىڭ قۋاتىن تاقىرىپقا ارقاۋ ەتكەن. ماسەلەن, تايلاند بولاشاقتىڭ ەنەرگياسىن ءوز ەلىندە وسەتىن اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىمەن تىكەلەي بايلانىستىرادى. جاپونيا ءوزىنىڭ جاڭا جولىن كورسەتكىسى كەلەدى. الەمگە وزدەرى ويلاپ تاپقان اۋانى لاستامايتىن سۋتەكتى جانارمايمەن جۇرەتىن قاۋىپسىز كولىككە نازار اۋدارتسا, فيندەر ۇزدىك جوبالارىن ارقالاپ كەلگەن. ءتورت اۋماققا بولىنگەن پاۆيلوندارى ەڭ وزىق تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان. اۆستريا قۋات ماشيناسىن كوز الدىڭىزعا اكەلسە, شۆەيتساريا يننوۆاتسيالىق ۇيلەرىمەن كوپشىلىكتىڭ نازارىن اۋدارماق. الپاۋىت اقش ەلى دە ءۇش بولىمنەن تۇراتىن باعدارلامالارىندا امەريكانىڭ «تاۋسىلماس قۋاتىن» كورسەتۋدى كوزدەپ وتىر. ال باۋىرلاس تۇرىكتەر «تۇركيا – ەنەرگيا ورتالىعى» ۇرانىمەن دۇنيەجۇزىلىك قاۋىمداستىققا ەنەرگەتيكا جولىنداعى جەتىستىكتەرمەن قاتار, بولاشاققا سەنىممەن قارايتىن بەيبىتشىلىك سۇيگىش ەل ەكەندىكتەرىن پاش ەتپەك.
ايمان مۇساقوجاەۆا, قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى, استانا قالاسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى:الەم ساحنالارىنا جول اشادى
ۇلت ونەرىنىڭ التىن ورداسىنا اينالعان ۋنيۆەرسيتەتىمىز ەلوردامىزدىڭ ونەر قاناتىنداي قاتار سامعاپ, بىرگە ءوسىپ كەلەدى. ەلباسى ن.ءا.نازارباەۆ 1998 جىلعى 2 شىلدەدە وتكەن اكادەميانىڭ سالتاناتتى اشىلۋىنا قاتىسىپ, باتاسىن بەرگەن ەدى. كوپ ۇزاماي ەلوردادا ونەردىڭ بارلىق ءتۇرىن دامىتۋ ماقساتىندا قازاق ۇلتتىق مۋزىكا اكادەمياسى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتى بولىپ قايتا قۇرىلدى. جيىرما جىلدىق بەلەستىڭ الدىنداعى باستى دايىندىققا سايكەس كەلگەن كورمە كۇندەرىنە ارنالعان ارنايى باعدارلامامىز بار. ۋنيۆەرسيتەتىمىزدىڭ ونەرپازدارى مەن ونەر ۇجىمدارى «ەكسپو-2017» حالىقارالىق كورمەنىڭ مادەني شارالارىنا بەلسەندى قاتىساتىن بولادى.
ءتۇرلى مادەني شارالاردىڭ اراسىنان 15-25 ماۋسىم ارالىعىندا وتەتىن پ.ي. چايكوۆسكي اتىنداعى ح حالىقارالىق جاسوسپىرىمدەر كونكۋرسىن ايتار ەدىم. كونكۋرسقا 17 جاسقا دەيىنگى جاس تالانتتار فورتەپيانو, سكريپكا جانە ۆيولونچەل ماماندىعى بويىنشا باقتارىن سىنايتىن بولادى. حالىقارالىق ونەر دوداسىنا 120 جەتكىنشەك قاتىسىپ باق سىناسا, ولاردىڭ دەڭگەيىن 30-دان استام حاس شەبەرلەر باعالايتىن بولادى.
«EXPO-2017» تەك قانا وركەنيەت دامۋىنىڭ تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەرىن عانا كورسەتىپ قويماي, قازاقستاننىڭ ونەر الەۋەتىن تانىتاتىن ونەر جۇلدىزدارىنا دا جاڭا دودالى الاڭنان الەمدىك ساحنالارىنا باستايتىن جول اشادى دەپ سەنەمىن.
كورمە اۋدانىنداعى بىرەگەي نىساندار
• امفيتەاتر – رەسمي, ءىرى كونتسەرتتىك جانە تەاترلانعان مادەني-بۇقارالىق ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە ارنالعان اشىق الاڭ. سىيىمدىلىعى – 12 مىڭ ادامعا دەيىن, ونىڭ ىشىندە 2,5 مىڭ وتىراتىن ورىندار.
• كونگرەسس ورتالىق – كورمە اۋماعىنان تىس جەردە ورنالاسقان, بىراق جاياۋ جۇرگەنگە جاقىن جابۋلى كەشەن. ول كونفەرەنتسيا, فورۋم, سەمينار, كونتسەرتتىك شوۋ وتكىزۋگە ارنالعان. سىيىمدىلىعى – 3 مىڭ ادامدىق زال.
• ەنەرگيا حولى – مىڭ ادام سىياتىن كونتسەرت زالى. قازىرگى ورىنداۋ ونەرىنىڭ بارلىق تۇرلەرىن (دجاز, قازىرگى بالەت, كامەرالى ونەر) كورسەتۋگە ارنالعان.
• ونەر ورتالىعى – كورمە كورەرمەندەرىنىڭ ءداستۇرلى جانە قازىرگى زامانعى ۇزدىك كوركەم مادەنيەت ۇلگىلەرىمەن تانىساتىن, قازاقستاننىڭ قولدانبالى جانە بەينەلەۋ ونەرىنىڭ; قازىرگى قازاقستاندىق جانە حالىقارالىق سۋرەتشىلەردىڭ كورمەسى; تاقىرىپتىق وقىتۋ ماستەر-كلاستارى; كينو كورسەتىلىمى مەن تەاتر قويىلىمى; سونىمەن بىرگە, كوركەم سالانىڭ جەتەكشى وكىلدەرىمەن شىعارماشىلىق كەزدەسۋلەر مەن لەكتسيالار جوسپارلانعان ورىن.
• ۇلتتىق كۇن ساحناسى (ەكسپو پلازا) – رەسمي قاتىسۋشىلاردىڭ ۇلتتىق كۇندەرى, وبلىستار مەن استانا, الماتى قالالارىنىڭ مادەنيەت كۇندەرى اياسىندا كونتسەرت وتكىزۋگە ارنالعان توبەسى جابىق, جەڭىل جيىلاتىن ساحنا. سىيىمدىلىعى – 500 وتىراتىن ورىن.
• قوعامدىق كوشە ايماعى – مادەني-ويىن-ساۋىق (كوشە تەاترلارى), مادەني-ءبىلىم بەرۋ (بالالار مەن ەرەسەكتەرگە ارنالعان ينتەراكتيۆتى ماستەر-كلاستار).
• ەكسپو اۋماعى – بۇقارالىق باعدارلامالاردى: كوشە كورىنىستەرىن, كۇندەلىكتى شەرۋ مەن قاتىسۋشى-ەلدەردىڭ ءىس-شارالارىن وتكىزۋگە ارنالعان كورمە اۋماعى.
مەملەكەتتىك ماڭىزدى شارا
الدان سمايىل, جازۋشى, پۋبليتسيست, قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى:
«ەكسپو» – بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەرگە تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىندايتىن جانە سونى جۇزەگە اسىراتىن كورمە بولىپ ەسەپتەلەدى. ماسەلەن, استانادا وتەتىن حالىقارالىق كورمەنىڭ ماقساتى جاسىل ەكونوميكانى دامىتۋ بولىپ وتىر. سەبەبى كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە الەمدە كومىر دە, مۇناي دا تاۋسىلادى. ونىڭ ۇستىنە جەر شارىنىڭ ەكولوگيالىق جاعدايى كۇردەلەنىپ بارا جاتىر. سوندىقتان الەم جەل مەن سۋ ەنەرگيالارىنا, باسقا دا ەنەرگيا تۇرلەرىنە كوشەدى. بۇل ءۇردىس باستالىپ دا قويدى. ال قازاقستانداعى «ەكسپو» بۇل ماسەلەگە الەمنىڭ نازارىن تاعى ءبىر اۋدارۋدى, وسى سالاداعى الەم ەلدەرىنىڭ جەتىستىكتەرىن ناسيحاتتاۋدى جانە مۇمكىندىگىنشە يگەرۋدى كوزدەپ وتىر. سول تۇرعىدان العاندا استاناداعى «ەكسپو» كورمەسىنىڭ ماڭىزى ەرەكشە.
كورمە ۋاقىتىندا ەلىمىزگە شەتەلدەردەن كوپتەگەن قوناق كەلەدى. ولار قازاقستانمەن تانىسىپ, ونىڭ ەكونوميكالىق, رۋحاني, الەۋمەتتىك مۇمكىندىكتەرىن كورىپ, زەرتتەيدى. قوناقتار اراسىندا مەملەكەت باسشىلارى, كاسىپورىن, كورپوراتسيا جەتەكشىلەرى سياقتى ءارتۇرلى كاسىپ يەلەرى بولادى. بۇل كىسىلەر قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالىپ, ەلىمىزبەن ىسكەرلىك قارىم-قاتىناستى ورناتۋى مۇمكىن. وسى جاعىنان الىپ قاراعاندا, باسقا ەلدەرمەن ساياسي-ەكونوميكالىق بايلانىستىڭ جاڭا ارنالارىن اشىپ, ۇتامىز.
استاناعا تۋريستەردى تارتۋ كەرەك ەكەندىگىن دە ەستەن شىعارمايىق. جالپى ەۋروپا ەلدەرىندە, شۆەيتساريا سياقتى تابيعاتى وتە اسەم جەرلەر بولماسا, تۋريستەر كوبىنەسە قالالارعا بارادى. مىسالى, پاريج, مادريد, ۆەنا, فلورەنتسيا, ۆەنەتسيا سىندى شاھارلارعا قىزىعادى. استاناعا دا سونداي قىزىعۋشىلىقتى تۋدىرۋ كەرەك. تاۋەلسىز مەملەكەت بولعاننان كەيىن دە سىرت ەلدەرمەن قارىم-قاتىناس جاساماي وتىرا المايسىز. «ەكسپو» كەزىندە استاناعا ەنەرگەتيكامەن اينالىساتىن ۇزدىك عالىمدار دا كەلۋى مۇمكىن, كەلەدى دە. ولارمەن كەلىسىمشارتقا وتىرىپ, بولاشاقتا بالكىم, استانادا جاسىل ەكونوميكانى دامىتاتىن, سول توڭىرەكتەگى جۇمىستارمەن اينالىساتىن, سول سالاداعى مامانداردى دايىندايتىن وقۋ ورنىن اشارمىز. ياعني, حالىقارالىق كورمە ارقىلى عىلىمي بايلانىستى دا دامىتۋىمىز كەرەك. «ەكسپو» كورمەسىنىڭ ەلىمىز ءۇشىن وسىنداي جان-جاقتى ماڭىزى بار.
گۇلميرا ايماعانبەت
