نۇرسۇلتان نازارباەۆ: مەن حالقىمنىڭ بولاشاقتا ەمەس, قازىر باقىتتى بولعانىن قالايمىن
كەشە استانادا تاۋەلسىزدىك سارايىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ توراعالىعىمەن «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ XVIII سەزى ءوتتى. پارتيانىڭ 20 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان سەزدە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا, الەۋمەتتىك قولداۋ ءبىلدىرۋدى نىعايتۋعا ارنالعان بىرقاتار تاپسىرما بەرىلدى. ول ءۇشىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت پەن ۇلتتىق قوردان قوماقتى قارجى بولىنەتىن بولدى.
جيىرما جىلداعى جەتىستىك
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ قۇرىلعانىنا – 20 جىل. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە بۇل ۋاقىتتىڭ تاريح ولشەمىمەن قاراعاندا تۇتاس داۋىرگە پارا-پار ۋاقىت ەكەنىن ايتتى. «تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتىپ, مىقتى مەملەكەت قۇرۋ ءۇشىن بىزگە باتىل ءارى ماڭىزدى رەفورمالار جاساۋ كەرەك بولدى. ايتپەسە وركەنيەت جولىنا باستايتىن الەمدىك دامۋ كوشىنەن قالىپ قوياتىن ەدىك. وسىنداي ماقساتتى كوزدەگەن «نۇر وتان» پارتياسى حالىقتىڭ سەنىمىن اقتاپ, ورنىقتى ىلگەرىلەۋىمىزدى قامتاماسىز ەتەتىن بىردەن-ءبىر ساياسي كۇشكە اينالدى» دەي كەلە, پرەزيدەنت ەڭ الدىمەن قول جەتكەن جەتىستىكتەرگە توقتالدى. وسى جىلدار ىشىندە ەل ەكونوميكاسى ايتارلىقتاي ءوستى. سىرتقى ساۋدا اينالىمىنىڭ كولەمى 9 ەسەدەن ارتتى. قازاقستانعا شەتەلدەن 320 ميلليارد دوللارعا جۋىق تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتىلدى. ازاماتتارىمىزدىڭ كىرىسى 16 ەسە كوبەيدى. 141 ميلليون شارشى مەتردەن استام تۇرعىن ءۇي سالىندى. بۇكىل ەلىمىزدە الەۋمەتتىك ماڭىزى زور جاڭا ينفراقۇرىلىم نىساندارى بوي كوتەردى. 1400 زاماناۋي اۋرۋحانا, ەمحانالار مەن امبۋلاتوريالار, 2865 جاڭا مەكتەپ, كوللەدجدەر مەن بالاباقشالار اشىلدى. ارينە, مۇنىڭ ءبارى بۇكىل حالقىمىزدىڭ ەرەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى ەكەنىن ايتۋدى ۇمىتپادى.
نەنى ەسكەرۋىمىز كەرەك؟
شىنىندا, پرەزيدەنت اتاپ وتكەندەي, العا جىلجۋىمىز ءۇشىن قازىرگى الەمنىڭ نەگىزگى ترەندتەرىن ەسكەرۋىمىز كەرەك.
ويتكەنى مەملەكەتتەردىڭ باسەكەلەستىگى ناقتى ادامداردىڭ باسەكەلەستىگىنە الىپ كەلەدى. كەز كەلگەن ەكونوميكالىق جەتىستىكتەر مەن گەوساياسي جەڭىستەر ءاربىر ادامنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ ءوسۋى ءۇشىن باتىل قادام بولماق. سەزدە ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا ازىرلەنگەن پارتيانىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى «ءال-اۋقات قوعامى: ونجىلدىقتىڭ 10 ماقساتى» باعدارلاماسىنىڭ جوباسى تالقىلاندى. الداعى 10 جىل ەلىمىز ءۇشىن دامىعان 30 مەملەكەتتىڭ قاتارىنا قوسىلۋ – العا جىلجۋىمىزدىڭ شەشۋشى كەزەڭى. وسىعان بايلانىستى پارتيا الدىنا ناقتى ماقساتتار قويۋعا ءتيىس ەكەنىن مىقتاپ ەسكەرتتى. «مەن ولارعا ەگجەي-تەگجەيلى توقتامايمىن, ولاردىڭ بارلىعى باعدارلامادا كورسەتىلگەن. ءبىزدىڭ ارقايسىمىز مىقتى جانە گۇلدەنگەن قازاقستاننىڭ قالىپتاسۋىنا ءوز ۇلەسىمىزدى قوساتىنىنا سەنىمدىمىن. ءوز قىزمەتىمىزدە ءبىز ۇلتتىق يدەيامىزدى باسشىلىققا الۋعا ءتيىسپىز» دەدى ەلباسى. ياعني ۇلتتىق بىرلىك, باسەكەگە قابىلەتتى كۇشتى ەكونوميكا, زياتكەرلىك وركەندەگەن قوعام, الەم سىيلاعان ەل قازاقستاننىڭ تابىستى دامۋىنىڭ نەگىزى بولماق.
باستى باسىمدىق – الەۋمەتتىك سالا
پرەزيدەنت ءوز مالىمدەمەسىندە ەڭ الدىمەن مۇقتاج جاندارعا كومەكتەسۋ كەرەك ەكەنىن ەسكە سالدى. وسى ماقساتتا بيىل الەۋمەتتىك سالاعا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ بارلىق شىعىستارىنىڭ 45 پايىزدان استامى جۇمسالماق. ول ءۇشىن ۇلتتىق قوردان ازاماتتاردىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى مەن ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا قاراجات ءبولۋ تۋرالى شەشىم قابىلداندى. الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەت وسى ماقساتتارعا بولىنەتىن شىعىستاردى دۇرىس باسقارۋى ءتيىس. بولىنگەن بارلىق قاراجات ءاربىر وتباسىعا جانە ناقتى ادامعا جەتكەنشە باقىلاۋدا بولاتىنىن جەتكىزدى.
– مەنىڭ تاپسىرمام بويىنشا پارتيا بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدى ەرەكشە تولعاندىراتىن پروبلەمالارعا تالداۋ جۇرگىزدى. ولاردىڭ قاتارىندا بالالاردىڭ جاردەماقىسىن ارتتىرۋ, كوپبالالى وتباسىلاردىڭ جاعدايىن جاقسارتۋ, تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ, الەۋمەتتىك ينفراقۇرىلىمدى جاڭعىرتۋ جانە تاعى باسقا ماسەلەلەر بار. پارتيانىڭ ولاردى شەشۋدەگى ماڭىزدى ۇلەسى ءۇش باعىت بويىنشا الەۋمەتتىك ساياساتتى ىسكە اسىرۋ بولادى. بۇل دەگەنىمىز – حالىقتىڭ تابىسى از توپتارىن قولداۋ جانە كىرىستەردى ارتتىرۋ, تابىسى تومەن ازاماتتاردىڭ تۇرعىن ءۇي ماسەلەلەرىن شەشۋ جانە ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىن جاقسارتۋ جانە وڭىرلەردى كەشەندى دامىتۋ, – دەدى پرەزيدەنت.
كوپبالالى وتباسىلارعا 500 ميلليارد تەڭگە بولىنەدى
سونىمەن قازاقستاندىقتاردى قۋانتقان ەڭ باستى جاڭالىقتارعا توقتالا كەتەيىك. ەندى 2019 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ بيۋدجەتتىك سالاداعى جالاقىسى تومەن قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىن 30 پايىزعا دەيىن ارتتىرۋ كوزدەلۋدە. اۋداندىق جانە وبلىستىق دەڭگەيدە ازاماتتارمەن تىكەلەي جۇمىس ىستەيتىن اتقارۋشى ورگانداردىڭ تومەنگى قىزمەتكەرلەرى جالاقىسىن ورتا ەسەپپەن 25 پايىزعا كوتەرۋ قاجەت. وسى ماقساتتارعا وراي 2019-2021 جىلدارى قوسىمشا 980 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىن بولدى. سونىمەن قاتار از قامتىلعان ازاماتتار مەن كوپبالالى وتباسىلارعا بارىنشا نازار اۋدارىلماق. اسىرەسە, كوپبالالى وتباسىلارعا قولداۋ كورسەتۋ شارالارى كۇشەيتىلەدى. ەلباسى كەلتىرگەن دەرەككە سۇيەنسەك, بۇگىندە ەلىمىزدە 340 مىڭعا جۋىق وتباسىنىڭ 4 جانە ودان دا كوپ بالاسى بار. جىل سايىن كوپبالالى وتباسىلاردى قولداۋعا 500 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنەدى.
– بۇل وتباسىلار ءارتۇرلى تابىس دەڭگەيىنە يە. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە مەملەكەت تابىسى تومەن كوپبالالى وتباسىلارعا ەرەكشە قامقورلىق پەن نازار اۋدارۋى ءتيىس. قازىرگى ۋاقىتتا اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى مەملەكەتتەن 111 مىڭنان استام وتباسى (571,6 مىڭ ادام) الادى. ۇكىمەتكە از قامتىلعان وتباسىلاردى, اسىرەسە كوپبالالى وتباسىلاردى قامتۋدى كەڭەيتۋ ءۇشىن اتاۋلى كومەك كورسەتۋ كريتەريلەرىن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنەن 70 پايىزعا دەيىن (14849 تەڭگەدەن 20789 تەڭگەگە دەيىن, پم – 29698 تەڭگەگە دەيىن) ارتتىرۋدى تاپسىرامىن, – دەدى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. ال اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك الۋعا قۇقىعى بار بالالى وتباسىنىڭ ءار بالاسىنا 20789 تەڭگە سوماسىندا ەڭ تومەنگى تولەم بەلگىلەنۋ كەرەكتىگىن تاپسىردى.
جيىنتىق تابىس ەسەپتەلە مە؟
پرەزيدەنت الەۋمەتتىك كومەكتى تاعايىنداۋدىڭ راسىمدەرى بارىنشا وڭاي جانە بەلسەندى فورماتقا اۋىستىرىلۋى ءتيىس ەكەنىن جەتكىزدى. مۇنداي وتباسىلاردىڭ جيىنتىق تابىسىن ەسەپتەۋ كەزىندە كوپبالالى وتباسىلارعا جانە كوپبالالى انالارعا مەملەكەتتىك جاردەماقى, بالالارعا ارنالعان مۇگەدەكتىگى بويىنشا جاردەماقى, ستيپەنديالار سياقتى جەكەلەگەن جاردەماقىلاردى ەسەپتەن الىپ تاستاۋ قاجەتتىگى ايتىلدى.
جالپى, ەلىمىزدە اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكپەن بيىل 830 مىڭنان استام ادام, ونىڭ ىشىندە 550 مىڭعا جۋىق بالا قامتىلعان. سونداي-اق مۇگەدەك بالالاردى ءتاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالارعا, قامقورشىلارعا جانە وتباسىلارعا (ادامدارعا) جاردەماقىنى 30 پايىزعا ارتتىرۋ تاپسىرىلدى. بۇل شارالاردى ىسكە اسىرۋعا 2019-2021 جىلدارعا قوسىمشا 300 ميلليارد تەڭگەدەن استام قاراجات بولىنەتىن بولدى.
– تولىق ەمەس كوپبالالى وتباسىلار ۇيدە جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن جاعداي جاساۋ كەرەك, ال كوپبالالى وتباسىلار ءۇشىن اۋىلدا گرانتتار مەن شاعىن نەسيەلەردىڭ جەكە كۆوتاسىن ءبولۋ كەرەك. ۇكىمەت پەن اكىمدەر بۇل قىزمەتتى «نۇر وتان» پارتياسىمەن جانە «اتامەكەن» ۇلتتىق كاسىپكەرلىك پالاتاسىمەن بىرلەسىپ جۇزەگە اسىرۋى ءتيىس. اكىمدەر «باقىتتى وتباسى» پارتيالىق جوباسىن ەسكەرە وتىرىپ, مۇقتاج وتباسىلارعا كومەك كورسەتۋدىڭ وڭىرلىك باعدارلامالارىن قايتا قاراۋى قاجەت. ول قازاقستانداعى وتباسى ينستيتۋتىن جۇيەلى قولداۋعا باعىتتالعان, – دەدى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ.
تۇرعىن ءۇي سالۋ توقتامايدى
باعدارلاما اياسىندا تۇرعىن ۇيمەن قامتاماسىز ەتۋ, ءبىلىم بەرۋ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالالارىن جاقسارتۋ جونىندەگى جۇمىستى جانداندىرۋ قولعا الىنباق. ءوز سوزىندە ەلباسى ۇكىمەتكە «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى بويىنشا تۇرمىسى تومەن كوپبالالى وتباسىلار ءۇشىن 40 مىڭنان استام جالعا بەرىلەتىن پاتەر سالۋدى تاپسىردى. بۇل ماقساتقا الداعى جەتى جىل ىشىندە جىل سايىن قوسىمشا 50 ميلليارد تەڭگە ءبولۋ قاجەتتىگى ايتىلدى. سونداي-اق تابىسى تومەن كوپبالالى جانە تولىق ەمەس وتباسىلار, مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالارى بار وتباسىلار ءۇشىن تۇرعىن ءۇي ساتىپ الۋعا قولجەتىمدىلىكتى ارتتىرۋ قاجەت. ياعني ازاماتتاردىڭ وسى ساناتى ءۇشىن «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق جۇيەسى» ارقىلى جىلىنا 2-3 پايىز تۇرعىن ءۇي زاەمدەرىن بەرۋ تەتىگىن ازىرلەۋ تاپسىرىلدى. بۇل ماقساتتا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە جىل سايىن 50 ميلليارد تەڭگە بولەتىن بولدى.
ءبىلىمنىڭ باستى ولشەمى – جۇمىسقا ورنالاستىرۋ
ءبىلىم بەرۋدەگى رەفورمالار ناتيجەلى بولۋ كەرەك. پرەزيدەنت ءاربىر وڭىردە كەمىندە 1 وزىق جوعارى وقۋ ورنى مەن 10 زاماناۋي كوللەدج جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن العا تارتتى. سەبەبى وقۋ ورىندارى تيىمدىلىگىنىڭ باستى ولشەمى – تۇلەكتەردى جۇمىسقا ورنالاستىرۋ.
– ەلىمىزدىڭ ءاربىر تۇرعىنى ءبىلىمدى عانا ەمەس, دەنى ساۋ بولۋى كەرەك. تۇراتىن جەرىنە قاراماستان, ساپالى دەنساۋلىق ساقتاۋعا قول جەتكىزۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. وتاندىق مەديتسينا ەڭ الدىمەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىنىڭ الدىن الۋعا جانە ىنتالاندىرۋعا باعىتتالعانى ابزال. قوعامدىق دەنساۋلىق ساقتاۋ قىزمەتىنە جانە العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەككە ارنالعان شىعىستار دەنساۋلىق ساقتاۋدى قارجىلاندىرۋدىڭ جالپى كولەمىنىڭ 40-تان 60 پايىزىنا دەيىن ۇلعايتىلۋى ءتيىس. بۇل – الەمنىڭ بارلىق دامىعان ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسى, – دەي كەلە, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىن دامىتۋعا قوسىمشا 120 ميلليارد تەڭگە ءبولۋدى تاپسىردى. مۇنىڭ ناتيجەسىندە جىلىنا شامامەن 100 مىڭ پاتسيەنتتى قامتي وتىرىپ, 7 وڭىردە ستاتسيونارلىق مەديتسينالىق كومەك كورسەتۋدىڭ ساپاسى مەن قولجەتىمدىلىگى ارتاتىن بولادى.
وڭىرلىك ساياسات وزگەشە باعىتتا داميدى
پرەزيدەنت وڭىردەگى ينفراقۇرىلىمدى جاقسارتۋعا 120 ملرد تەڭگە بولىنەتىنىن ايتتى. وعان قوسىمشا 140 ملرد تەڭگە گازداندىرۋعا بولىنەتىن بولدى. سونىمەن قاتار ايماق باسشىلارىنا بولاشاعى بار اۋىلداردى ىرىكتەۋدى تاپسىردى. «ايماقتاعى كولىك ينفراقۇرىلىمىنداعى نىسانداردى, اۋەجايلاردى, ۆوكزالداردى جاقسارتۋ كەرەك. مەن مەحيكوداعى قالا شەتىن ءالى ۇمىتا المايمىن. ادامدار ول جاقتان جۇمىس ىزدەسە, تۇراتىن جەر تاپپايدى. ءىرى قالالار – استانا, الماتى جانە شىمكەنت شەتىندەگى پروبلەمالاردى شەشۋ ءۇشىن 2019-2021 جىلدارعا قوسىمشا 90 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىن بولادى» دەدى. وسى رەتتە ۇكىمەتكە «اۋىل – ەل بەسىگى» باعدارلاماسىن قۇرۋدى تاپسىردى.
باعدارلامالار ورىندالسا, جاعداي جاقسارادى
– ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بارلىق باعدارلاما بار. يندۋستريالىق, اۋىل شارۋاشىلىعى, ءبىلىم, دەنساۋلىق ساقتاۋ باعدارلامالارى. قارجى بولىنگەن. سول باعدارلامالاردىڭ بارلىعى ورىندالسا, حالىقتىڭ جاعدايى تۇزەلەدى, – دەگەن ەلباسى ۇكىمەتتىڭ ەڭ باستى جۇمىسى بيۋدجەتتى باقىلاپ, ءاربىر تەڭگەنىڭ قايدا جۇمسالىپ جاتقانىن قاداعالاۋ, اۋرۋحانا مەن مەكتەپتەر سالىپ, جول جوندەۋدەن باسقا باستى جۇمىسى بولماۋى كەرەك دەيدى. سونىمەن قاتار قوعامدى دەندەگەن جەمقورلىق ماسەلەسىنە دە نازار اۋداردى. اسىرەسە, جاستار اراسىندا جەمقورلىقتى جويۋعا كوڭىل ءبولۋ كەرەك. پرەزيدەنت جيىن سوڭىندا «نۇر وتان» مۇشەلەرىنىڭ ءبارى ناعىز ۇلتجاندى, سان قۋالاماي, ساپاعا كوشۋدى, حالىقتىڭ شىن جاعدايىمەن تانىسىپ, شەشىمدەر ۇسىنۋدى, ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 30 جىلدىعىنا باۋىرىمىز ءبۇتىن, امان-ەسەن, مول تابىسپەن جەتۋىمىزگە تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى.
