«وقى, وقى جانە وقى» دەگەن ءسوز قازاق قىزىنىڭ ساناسىنا سىڭگەنى سونشاما, ءومىر بويى وقۋدىڭ ىزىندە كەلەدى… وسى وقۋدىڭ سوقپاعىنا مەكتەپتە جۇرگەندە ءتۇسىپ كەتكەن-ءدى. قىزدارىمىز نامىسشىل بولىپ كەلە مە, الدە وقۋ تەز قونا ما, «وقى, وقىنى…» ايتقىزباي ورىندايدى.
بىلگىشتىڭ ەكپىنىنەن ىققان ۇلدار ولاردان اۋلاق جۇرۋگە تىرىساتىن. وقىمىستىلىعىنان قايمىعاتىن دا ەدى. وقۋ دەسە قامشى سالدىرمايتىندارعا ەرىك بەرىپ, مۇعالىمدەر دە كوپ قولپاشتايتىن. قوعامدىق جۇمىس تاعى بار, ەكى مەزگىل مەكتەپكە قاتىنايتىندار ۇيگە كومەكتەسۋ, اس دايىنداپ, ءۇي جيناپ, شارۋالارمەن اينالىسا بەرمەيتىن. ويتكەنى وعان ۋاقىتى جوق. «بوس» نارسەمەن اينالىسۋ وقىمىستى قىزعا جاراسپايدى. ۇلداردىڭ ىزدەنۋىنە ەنجارلىقتىڭ باستالۋى وسى قىزداردىڭ دا قاتىسى بار. مەكتەپ بىتىرگەندە جوعارى وقۋعا تۇسۋگە ۇمتىلاتىندار دا قىزدار ەدى.
وقۋ قۋىپ, ۇلى دۇرمەككە تۇسكەن قىزدار نە ۇتتى, نەنى جوعالتتى؟ الدىمەن ينەمەن ءبىلىم قازاتىن ماشيناعا اينالدى. قىز بالانىڭ الدىمەن انا, ازاماتقا جار بولاتىن مىندەتىنە ءمان بەرمەدى. ازاماتتان ارتىق تۋماسا دا, تەڭبىز دەدى. قىلىعىمەن ەمەس, بىلىممەن وزامىز دەدى. وزدى دا. ءاۋ باستا ەركەكتىڭ قابىرعاسىنان جارالعان جاراتىلىسىن مويىنداماي, ەرلەردەي كۇشتى ەكەنىنە سەندى. ەر-ازاماتتى دا, ءبىلىمىمىزدى دە العا تارتىپ, سەندىرۋگە تىرىستى. جاراتقاننىڭ ايەلگە بەرگەن جاقسىلىقتارىنىڭ پارقىن بىلمەي, مويىنسۇنۋدى كەمدىك كوردى. اقىرىندا جالعىزباستى ەركەكشورا ءدۇبارا پايدا بولدى. ەر-ازاماتتىڭ مىسىن باسىپ, التىن باسىن تورگە شىعاراتىندار كەم بولدى. تاربيەسى از وقىمىستىلاردان ەرلەر دە جاپا شەكتى.
وقىمىستى قىزدار ءوز قاتارىن بىلىمىمەن باعالايدى. ءوزىنىڭ بىلىمىمەن تەڭدەس ەمەستىگىن, اقىلى مەن ءوزى جەتكەن بەلەستەن تومەن بولسا, ادام قاتارىنان لەزدە شىعارىپ تاستايدى. ال وزىندەي اقىلدى, ءارى ءبىلىمدى جىگىتكە وندايلاردىڭ كەرەگى جوق. ءبىر ۇيگە بىرەۋى جەتەدى. كەرىسىنشە, ازاماتتىڭ جاعدايىن جاساپ, بالاسىن تاربيەلەيتىن قامقورشى كەرەك. سونىمەن ەلدەگى, شەتەلدەگى بار وقۋدى ءتامامداپ بولعاندا وتىزدان اسىپ كەتەدى. قىزمەتى بار, بوي-تۇلعاسى دا, اجار-كوركى دە ءبىر باسىنا جاراسقانداي. مۇنداي قىزعا جىگىتتى قايدان تابامىز؟ سوندىقتان دا عىلىم قۋعاننىن كوپشىلىگى وتىرىپ قالادى. وسى ماسەلەنى ۇنەمى كوتەرىپ جۇرگەن بەلگىلى پسيحولوگ شىرىن ورازباەۆانىڭ زەرتتەۋ جۇمىستارىنا نازار اۋدارساق, وقىپ-توقىپ جۇرگەنىندە وتىزدى القىمداپ قالعانداردىڭ 30 پايىزى ەشقاشان ەسىك كورمەيدى ەكەن. 1999 جىلى جالپى حالىقتىق ساناق كەزىندە 25 جاسقا دەيىنگى بويجەتكەندەر ون جىل وتكەننەن كەيىن دە تۇرمىسقا شىعا قويماعان.
وتىزىندا گۇلى اشىلماسا, ءارى قاراي 35-40 جاسىندا دا ورنىن تاپپايدى. پسيحولوگتىڭ ايتۋىنشا, وتباسى باقىتىن ىزدەۋدىڭ ورنىنا وقۋ وقىپ, قىزمەتكە الدانىپ جۇرگەندەر كۇش-قۋاتى قايتقاندا جالعىزدىقتىڭ ءدامىن تاتپاق.
«وقى, وقى» دەگەن اتا-اناسى دا ويعا قالادى. كەزىندە الدىمەن وقۋىڭدى ءبىتىرىپ ال دەپ جاسىندا جان-جاعىنا قاراتپاعان. وسىنداي قىسىمنىڭ سالدارىنان تابيعي تۇيسىگى ويانباعاندار دا بار. ودان كەيىن سونشاما جىل بەكەرگە ۇيدە وتىرۋ ءۇشىن وقىدىڭ با دەپ تاعى دا وتقا ماي تامىزامىز. اقىرىندا وقۋدىڭ قىزىعى باسىلىپ, قاتارىنىڭ بالاسى مەكتەپكە بارعاندا «كىم بولسا دا ءتيىپ ال, بالا ءسۇي» دەپ ءوزى دايىن ەمەس مىندەتكەرلىككە يتەرەدى. قىز كۇيەۋگە شىعادى, بالا تۋادى. بىراق مۇنداي ومىرگە دايىن ەمەس. سونشاما جىل جۇرگەندە تاپقانى وسى ما دەپ اينالاسىنداعىلار سىپسىڭدايدى. سونىمەن نە كەرەك, وقىمىستى قىزدىڭ كومپيۋتەرىندە ءبىر كىلتيپانى جۇمىس ىستەمەي قالعانداي. جاسىنان وقى, وقى دەپ جانىقتىرماي, قىز مۇراتىن ءتۇسىندىرىپ, وتباسىنىڭ بەرەكەسى قولىندا ەكەنىن, ازاماتتى ايالاۋدىڭ, اۋلەتتىڭ تۇقىمىن كوبەيتۋدىڭ, وتباسىلىق ءومىردىڭ قىزىعىن كورىپ, ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى بولۋدىڭ جولىن نەگە ايتپايمىز؟ ازاماتقا قورعان بولا ءبىلىپ, باسىن تورگە شىعارا الاتىن قىزدىڭ قاسيەتىن وزىنەن جاسىردىق. بايعۇس قىز ونىڭ نە ەكەنىن بىلمەي ءوستى. بايعا ءتيىپ بولا قالامىن, تولا قالامىن دەپ ويلادى. ونداي قۇقىقتى وزىنە قالاپ العان. ويتكەنى وقىدى عوي. بىراق بۇل وقۋ وعان ونداي مۇمكىندىك بەرمەيدى. ءبارى كەرىسىنشە. بار بىلگەن وقۋىڭدى جيناپ قويىپ, كەرەك جەرىندە كوكىرەگىڭدى باسىپ, ءالسىز دە بولا ءبىلۋى كەرەك. اتا-ەنەڭە ديپلومىڭ ەمەس, ديپلوماتياڭ كەرەك. سىيلاي ءبىل, سىيلاتا ءبىل. مۇنىڭ وقۋى جوق. بۇل تاربيەمەن ءوز ورتاسىنىڭ كورگەنىمەن كەلەدى. وقىعان قىز «ءبارىڭ جابىلىپ مەنىڭ جاعدايىمدى جاسايسىڭدار» دەپ تەپسىنە كەلسە, وقىماعان قىز وسى اۋلەتتىڭ كەلىنى بولىپ, ءوسىپ-ءونىپ, كوگەرەمىن دەپ كەلەدى. جىلداپ جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرمەي-اق, كوللەدج ءبىتىرىپ, ءبىر كاسىپكە يكەمدەلىپ, وتباسى – وشاق قاسىنىڭ تاجىريبەسىن جاقسى مەڭگەرگەننىڭ دۇرىس ەكەنىنە كوبىمىزدىڭ كوزىمىز جەتتى. «قىز مۇراتى – كەتۋ» دەگەن ءسوزدىڭ ورنىنا «قىز ماقساتى – وقۋدى» العا وزدىردىق.
مىنە, سودان بەرى «وقى, وقى جانە وقى…» ىزىمىزدەن قالماي كەلە جاتىر. وسى تاربيەدەن وتكەن ءوزىمىز دە قىزىمىزعا وقى, وقى دەپ قينايمىز. وقۋدىڭ تۇبىنە جەتكەن بار ما ەكەن؟ باقىتتى ءومىر سۇرۋگە كوپ ءبىلىمنىڭ قاجەتى جوعىن تۇسىنەتىن كەز كەلسە, قىزدارىمىزدىڭ باقىتى باياندى بولار ما ەدى؟!
ايتا بەرسەك, قاتارىنان كەم بولماسىن, ءتىپتى باسىپ وزسىن دەپ, ەلۋ-الپىسىنشى جىلدارى قازاق قىزدارىن پەداگوگيكالىق-مەديتسينالىق ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارىنا تۇسىرەتىن. ونىڭ ءوز كەزەڭىندە قاجەتتىلىگى دە بولدى. دەگەنمەن ۇيلەسىمدى ۇستاپ تۇراتىن. ونىڭ دالەلى رەتىندە اتاقتى «جەنپي»-دەگى ادەمى ءداستۇردى ايتايىن. ياعني جىگىتتەرى باسىم كەلەتىن, اۋىل شارۋاشىلىق جانە ۆەتەرينارلىق ينستيتۋتتىڭ ستۋدەنتتەرىمەن بىرلەسكەن كەش ۇيىمداستىراتىن. ناتيجەسىندە بەس جىل ءبىلىم الىپ, ۇستاز بەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ مامانى اۋىلعا جول تارتاتىن. وسى كەزەڭدەردە بۇل ماماندار اۋىلدىڭ قايماعىنىڭ بۇزىلماۋىنا دا ۇلكەن ۇلەسىن قوستى.
الايدا جىلدار وتە كەلە, وسىلاردان تۋعان بالالاردىڭ كوڭىلى استاناعا اۋا باستادى. كەنتتەنۋ باستالىپ, اۋىلدىڭ قادىرى قاشتى. بەس جىل بولسا دا قالانىڭ اۋاسىن جۇتىپ قالعان اتا-اناسى بالاسىنىڭ اۋىلداعى بەينەتتى كورمەگەنىن قالادى. وعان قول جەتكىزەتىن نە؟ ارينە, وقۋ. وقى, وقى وسىدان باستالدى. ياعني اتا-انانىڭ ورىندالماي قالعان ارمانىن جالعاستىرۋشى بولىپ, كەلەسى ۇرپاق بىلىمگە دەن قويدى. ودان كەيىنگى كەزەڭ دە ەستەرىڭىزدە بولار. كەڭەس ىدىراپ, دۇنيە توڭكەرىلگەندەي بولدى. جابىق ەسىكتەر اشىلىپ, شەتەل دە بىزگە تاڭسىق بولماي قالدى. اۋىلدا شارۋاسىن تۇزەپ, بار جيعانىن بالاسىنا ساقتاعان اتا-انا ەندى كوزدەرىنىڭ قاراشىعىن شەتەلگە ودان قالسا, ەكى-ءۇش ۋنيۆەرسيتەت وقىتۋعا جۇمسادى. «اشتان ءولىپ, كوشتەن قالۋدىڭ» قاۋپى جايلاعاندا دا اتا-انا بار مۇمكىندىگىن قىزدارىنىڭ ءبىلىم الۋىنا جۇمسادى.
قىز بالا ءبىلىم قۋىپ, سوسىن ونىڭ نانىن جەيمىن دەپ تۇزدە جۇرسە ءوز تاڭداۋى دەرسىز. راس, قىز وقىتقاننىڭ ءبىرى مەنمىن دە.
بىراق وسى قايتارۋى قيىن ادۋىندى ۇدەرىستەن نە ۇتتىق دەپ تاعى ويلانامىن.
ءبىر قاراعاندا بالامىزعا ءبىلىم ال دەگەنىمىزدەن ۇتىلعان جوقپىز, قىزدارىمىز ءبىلىمدى, ءبىر كاسىپتى دوڭگەلەتىپ ءجۇر, ابىرويسىز دا ەمەس. بىراق وتىرىپ قالدى –اۋ دەپ ءىشىم ۋداي اشيدى. سوڭعى كەزدە سانگە اينالعان جايت بار. جالعىز قالعانشا, بالا تاۋىپ السىن دەلىك. ونى ويلاماسام جۇرەگىمنىڭ تۇسى شانشيدى. وسى احۋالىنا بالا قوسىلسا ونى جەتكىزەم دەپ ءجۇرىپ, وعان قالاي تاربيە بەرمەك. دەمەك, بۇل دا دۇرىس ەمەس. اقىرىندا ويىم ونعا ءبولىنىپ, قاي جەردەن اعاتتىق جاساعانىمدى تۇسىنۋگە تىرىستىم.
ياعني كوزىمنىڭ قاراشىعىنداي جالعىز قىزىما كۇيەۋگە شىعىپ, وتاندى بولىپ, جاقسى جار, ادال كەلىن, باقىتتى انا بول دەپ ايتپاپپىن. مۇنىڭ ءبارى قۇندىلىق ەمەس, ادام باعاسىن تۇسىرەتىن كەمشىلىك دەپ كورىپپىن. وسىدان بارىپ, بارماعىمدى ءتىستەپ وتىرمىن.
ەستەرىڭىزدە بولسا, وقىعان قىزدىڭ الدى راۋشان-كوممۋنيست شىعار. وسى ءبىر ساناداعى ۇلى توڭكەرىس قازاق قىزدارىنىڭ وتباسى-وشاق قاسىنداعى باستى مىندەتىنەن ايىردى. بۇگىنگى قىزداردىڭ كۇيىندە وسى يەدولوگيانىڭ ۋىتى جاتىر. وعان الدانىپ قالعان ءوزىمىز. ايتپەسە, كورشى وزبەك, تاجىك اعايىندار قىزدارىنا الدىمەن تۇرمىستى بولىپ, ەرىن سىيلاپ, بالا سۇيۋگە تاربيەلەيدى. بالاسىن ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەپ, شەتتىلدە سايراماعانىن قالايدى, تەك ءوز اۋلەتىنىڭ عانا ەمەس ۇلتىنىڭ ازاماتىن ءوسىرىپ ءتاربيەلەۋگە ءومىرىن ارنايدى. وسىنداي ۇستانىمى بار ەلدىڭ ازىپ-توزعانىن بايقامادىق. كەرىسىنشە, وتىز-قىرقىندا تۇرمىس قۇرىپ, جاس عۇمىرىندا سايران سالىپ وتەتىن جاعدايى جاقسى ەۋروپالىقتارعا ەلىكتەپ بارامىز. وكىنىشكە وراي, ءتورت قۇبىلاڭدى تۇگەندەپ قويعان ەۋروپادا ءومىر ءسۇرىپ جاتپاعانىمىزدى ويلامايمىز. بولاشاعىمىز, ۇلتىمىزدىڭ تاربيەلى ازاماتتارىن ءوسىرەتىن قىزدارىمىزدىڭ قولىندا ەكەنىن تاعى دا ەسكە سالعىم كەلەدى. ۇلى مىندەتتى ورىنداۋعا جەتى ەلدى شارلاپ, جەتى ءتىلدى مەڭگەرۋدىڭ قاجەتى از.
