قازاق ونەرىنە, ادەبيەتىنە, عىلىمى مەن بىلىمىنە ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەن, ياعني حالقىمىزدىڭ رۋحانياتىنا ولشەۋسىز مول ۇلەس قوسقان, حالىق ءارتىسى, حالىق جازۋشىcى, ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى, مينيستر, دەپۋتات, وبلىس اكىمى دەپ اتاق-دارەجەلەرىن, لاۋازىمدارىن تۇگەندەمەي-اق ەسىمدەرى اتالعاندا, ءيىسى قازاق بىردەن تاني كەتەتىن قايراتكەر-قىزدارىمىز – بيبىگۇل تولەگەنوۆا, فاريزا وڭعارسىنوۆا, ايمان مۇساقوجاەۆا, رابيعا سىزدىقوۆا, ءشامشا بەركىمباەۆا بۇگىنگى كۇنى ۇلت ماقتانىشىنا اينالعان تۇلعالار. مىنە, وسى تىزىمگە ورازكۇل اسانعازىنى ويلانباستان قوسۋعا بولادى. قاراپايىم اۋىل مۇعالىمى قىزمەتىنەن باستاپ مەكتەپ, نازىك جاندىلار اراسىنان العاشقىلار قاتارىندا اكىم رەتىندە اۋدان باسقارعانىن دا, وبلىس باسشىلارىنىڭ ءبىرى بولعانىن دا, ەلىمىزدىڭ ەلورداسىنداعى حالىققا ەتكەن قالتقىسىز قىزمەتىن دە, ءماجىلىس دەپۋتاتى رەتىندە حالىق قالاۋلىسىنا اينالعانىن دا ايتپاي-اق جاي ورازكۇل دەسەڭ, كۇللى قازاق قادىرلەيتىنى انىق.
استانادا ءتىل باسقارماسىن باسقارىپ تۇرعاندا, ءبىر كۇندە 300-گە جۋىق كوشە اتتارىن قازاقشا اتاۋعا شەشىم قابىلداتۋعا جانىن سالىپ جاساعان قايسارلىق پەن قايراتكەرلىگىن جوعارى باعالاعان حالقىمىز قىزدارىنىڭ ەسىمىن ورازكۇلدەي ەلىنە ەلەۋلى قىز بولسىن دەپ اپامىزدىڭ اتىمەن اتاعاندارىن تەك ەستىپ قانا قويماي, «كوزبەن كورگەن» ازامات رەتىندە نىق سەنىممەن ايتا الامىن. «…قينالعان جامبىل جەرى – وسى» دەپ جىرلاعان جىر الىبى جامبىل جاباەۆتاي, مەنىڭ دە ماقالاعا ات قويۋدا تىعىرىققا تىرەلگەنىمدى نەسىنە جاسىرايىن.
«قازاقتىڭ قايراتكەر قىزى», «قازاق ءتىلىنىڭ قورعانى», «تىلگە قىزمەت ۇلگىسى», «كۇللى قازاققا قاستەرلى ەسىم», «بەدەل بيىگىندەگى قايراتكەر» سياقتى تاقىرىپ اياسىندا ءسوز قوزعاۋعا وقتالدىم دا, ءبارىبىر ولاردىڭ ورازكۇل دەگەن اتتان اتتاپ وتە المايتىنىن سەزىپ, قايراتكەر قىزدىڭ ءبىتىم-بولمىسىن, پايىم-پاراساتىن, كورگەنى مەن كورەگەندىگىن, ەل باسقارۋداعى كوشباسشىلىق قاسيەتىن, مەملەكەت مۇددەسىنە دەگەن مۇلتىكسىز قىزمەتىن, تۋعان تىلگە تاباندىلىعىن, تۇلعالىق كەلبەتىن توعىستىرىپ, وسىلاردىڭ ءمانىسىن, وزەگىن اشاتىن – ورازكۇل دەپ ماقالا تاقىرىبىن تاڭداۋدى ءجون كوردىم.
ورازكۇل دەگەننەن شىعادى, كەڭەستىك كەزەڭدە كەڭەستەر وداعى مەن ءۇندىستان مەملەكەتىنىڭ بىرلەسكەن كينوفەستيۆالى ماسكەۋدە ءوتىپ جاتقان كەزى ەكەن. اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەيتىن مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ حالىق ءارتىسى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى دەگەن سياقتى جارتى بەتتىك اتاق-دارەجەلەرىن, يە بولعان سىيلىقتار ءتىزىمىن جازىپ العان ۇيىمداستىرۋشى ءۇندىستان دەلەگاتسياسىن باسقارىپ كەلگەن رادج كاپۋرگە «ءسىزدىڭ اتاق-لاۋازىمدارىڭىزدى قالاي حابارلايىق» دەسە, «كاپۋر» دەپ ايتساڭىز دا جەتكىلىكتى دەگەنى ەسىمە ءتۇسىپ كەتتى…
جوعارىدا ايتىلعانداي, ەلگە ەتكەن ادال ەڭبەگىنىڭ, مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتۋداعى قىزمەتىن, مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن ارتتىرىپ, تۋعان ءتىلىمىزدى تۇعىرىنا قوندىرۋداعى, ءماجىلىس تورىنەن كۇللى قازاققا ۇندەۋ تاستاپ, ناعىز حالىق قالاۋلىسى اتانعان, قايراتكەر-قىز تۋرالى ەل اعالارى مەن ەسىمدەرى ەلىنە قاستەرلى اپالارىمىزدىڭ ورازكۇل اسانعازى تۋرالى وربىگەن وي-پىكىرلەرىن تىلگە تيەك ەتكەندى ءجون كوردىك.
رۋحاني ءىنىسى رەتىندە, قاسىندا كوپ ءجۇرىپ, مول ماعلۇماتتان حاباردار مەن ءۇشىن پوەزيا پاديشاسى – فاريزا وڭعارسىنوۆانىڭ اپكەم تۋرالى: «ورازكۇل ءسىڭلىم – ۇلكەن قايراتكەر. ول جۇرگەن جەرىنىڭ بارىندە دە ەل سۇيسىنەر ءىز قالدىرادى. قازاعى دا, ورىسى دا, قازاقشا سويلەسەڭ, قۇلاعىنا ىلمەيتىن استانانىڭ كۇللى مەكەمەسىندەگىلەردىڭ ءبارىن قازاق ەتتى. ول ەشتەڭەدەن تايىنبايدى, قانداي ورتادا تۇرسا دا, ويىن باتىل ايتادى, بىرەۋلەرگە ۇناماي قالارمىن دەپ جالتاقتامايدى» دەپ ماقتانىش سەزىممەن ءسوز سويلەگەنىن ەستىگەن ەدىم.
«ءتىل ماسەلەسىنە, ۇلتتىق تاربيە, ۇلتتىق نامىس ماسەلەسىنە كەلگەندە, ول ءتىپتى قىزىنا سويلەپ, تىڭداۋشىسىن قىزدىرا ەلىتىپ, سەرگىتىپ, سەرپىلتىپ جىبەرەدى. انا تىلىنە ءمان بەرمەيتىندەردى ۇيالتىپ, نامىستارىن وياتىپ سويلەگەندە الداسپانداي جارقىلدايدى. ءتىل باسقارماسى ۇيىمداستىرعان سان ءتۇرلى ءىس-شارالاردا استانا جۇرتى ورەكەڭنىڭ سوزىنەن جىگەرلەنىپ, قاناتتانىپ, شىعادى
رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىك, «ءبىر ادامنىڭ بولاشاعى – ءبىر ادامعا بايلانىستى بولادى» دەگەندەي, ورازكۇل اسانعازىقىزىنا وسىنداي مۇمكىندىكتەرگە جول اشىپ بەرۋدە استانا قالاسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى ومىرزاق ەستايۇلىنىڭ «وڭتۇستىكتىڭ يدەولوگىن» ەلورداعا شاقىرىپ, ءتىل باسقارماسىنىڭ تىزگىنىن ۇستاتقانىنا بايلانىستى ەكەنىن دە ايتا كەتسەك ارتىق بولماس.
ەل اعاسى قويشىعارا سالعارا: «شىنايى ۇلتشىلدىق الدەكىمگە ەلىكتەۋدەن, سولاي بولايىن دەگەن ۇمتىلىستان بولمايدى. ول – ادامعا بالا كەزىنەن انانىڭ سۇتىمەن, اتانىڭ تاربيەسىمەن, ورتانىڭ ونەگەسىمەن بويعا دارىپ, جاراتىلىس بولمىسىمەن بىتە قايناسىپ, تىرشىلىگىنىڭ ماقسات-مۇددەسىنە اينالاتىن سۇيەكسىڭدى قاسيەت. ونداي قاسيەت يەسىنە تۇراقتىلىق ءتان. ول تىرشىلىكتىڭ قيىندىعى مەن جەڭىلدىگىنە بەيىمدەلىپ وزگەرمەيدى, ساياسات اعىمىنا قاراي قۇبىلمايدى, قايدا, قانداي جاعدايدا بولسا دا, ۇلت مۇددەلى ۇدەسىنەن شىعۋدى كوزدەيدى. مەن بىلەتىن ورازكۇل اسانعازى – وسىنداي ادام, تۋعان حالقىن, ءوز ۇلتىن, اتا-اناسىنداي ارداقتاي بىلەتىن, شىنايى سۇيە بىلەتىن ادام. ونىڭ مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ مارتەبەسىن اسىرىپ, تازالىعىن ساقتاۋ جولىنداعى تىنىمسىز ەڭبەگى – وسىنىڭ ايعاعى» دەۋى كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققان ءۋاج ءسوز بولعانى دا ءسوزسىز.
ەڭبەك سىڭىرگەن مادەنيەت قايراتكەرى سابىرجان شۇكىرۇلى: «بۇرىنعى اقمولا-تسەلينوگراد-اقمولا قالاسىنىڭ ءۇش كەزەڭىنىڭ دە ونوماستيكالىق اتاۋلارىن بىلەتىن ەدىم, تۇنىپ تۇرعان وزگە تىلدىك بولاتىن, قازاق جەرىندە ەمەس, باسقا ءبىر ەلدە جۇرگەندەي بولاتىنسىڭ. ەندى قازىر ارالاڭىزشى: اقوردا, بايتەرەك, حان شاتىرداي عيماراتتار, نۇر-استانا مەشىتى, تاۋەلسىزدىك سارايى, قازاقستان سپورت كەشەنى, سالتانات سارايى, ناۋرىز الاڭى, رامىزدەر الاڭى, تاۋەلسىزدىك تۇعىرى سىندى نىساندار, قوزىباسى, اڭىراقاي, ارقايىم, قازىعۇرت, بۇلانتى, ابات-بايتاق, ۇلىتاۋ, تورعاي, قارقارالى, اسپارا, امانقاراعاي, تارباعاتاي, ساققورعان, قاراتاۋ, زەرەندى, مارقاكول, جاڭاوزەن, ابىرالى, مەركى, وتىرار, ءۇستىرت, اياگوز دەگەندەي كەڭ-بايتاق قازاق دالاسىنىڭ بارشا ءوڭىرى كوز الدىڭا كەلەدى. وسىنى كورگەندە مەرەي ءوسىپ, كوڭىل تاسيدى. ءبىز بارمىز, ءبىز قازاقپىز, ءبىز جاسايمىز!» دەپ تەبىرەنگەنىن كورگەندە, بيىل وتىز جىلدىعىن تويلايتىن تاۋەلسىزدىگىمىزگە تاۋبە دەيمىز. ءبارى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى ەكەنىن ەلىمىز قاستەرلەپ, قۇرمەتتەيدى.
ەلىمىزدىڭ باس قالاسىندا, ەلوردا تورىندە ەلدىك, مەملەكەتتىك مۇددە جولىندا, مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىنىڭ مەرەيىن ارتتىرىپ, حالىق قۇرمەتىنە بولەنگەن ورازكۇل اسانعازى تۋرالى عىلىمي ورتا دا وڭدى ويلارىن جەتكىزگەنىنەن دە حاباردارمىز. ەلوردا رۋحانياتىنا قوماقتى ۇلەس قوسقان قوعام قايراتكەرلەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ, سۇلتان ورازالين, قويشىعارا سالعارا, ءادىل احمەتوۆ, اكادەميكتەر رىمعالي نۇرعاليەۆ, سەيىت قاسقاباسوۆ, مىرزاتاي سەرعاليەۆ, عاريفوللا ەسىم, ەرلان باتتاشۇلى, ديحان قامزابەكۇلى باستاعان مەملەكەتتىك ءتىل مۇددەسىنە ورايلاستىرا تاريحي تۇلعالاردىڭ, عالىمدار, اقىن-جازۋشىلار, ونەر ادامدارىنىڭ مەرەيتويلارىن, كەشتەرىن, كەزدەسۋلەرىن وتكىزۋ, ءتۇرلى بايقاۋلار ۇيىمداستىرىپ, ءتىل مەرەكەسىن وتكىزۋدىڭ وزىق ۇلگىلەرىن ۇسىنىپ, زيالى قاۋىمدى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ, كوللەدجدەر مەن مەكتەپتەردىڭ ۇجىمدارىمەن جۇزدەستىرىپ, تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتۋ جولىندا اتقارىلار اۋقىمدى ىستەر تۋرالى زيالى قاۋىم اۋزىمەن ايتقىزىپ, تىڭدارماندارىنا وي سالدىرعان تالاي جيىنداردىڭ باسى-قاسىندا جۇرەتىن جۇرت بىلەتىن – ورازكۇل اسانعازىقىزى بولاتىن.
زيالى قاۋىم دەمەكشى, «الاش قوزعالىسىنا ارناپ, «الەم قازاقتارىنىڭ رۋحاني سۇحباتى: ءتىل, مادەنيەت جانە الاش مۇراتى اتتى تاعى دا ءىرى حالىقارالىق كونفەرەنتسيا ءوتتى. وسى القالى جيىنعا الەمنىڭ 11 ەلىنەن وتىزعا جۋىق قانداستارىمىز قاتىستى. كونفەرەنتسيا دەگەنىڭىز بولماسا, بۇل ءوزى سيمپوزيۋم ىسپەتتى جيىن بولدى. ونىڭ اياسىندا كونفەرەنتسيامەن بىرگە دوڭگەلەك ۇستەلدەر, بىرنەشە جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءتۇرلى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلدى. وسى شىن مانىندەگى حالىقارالىق جيىننىڭ ۇيىتقىسى دا ۇيىمداستىرۋشىسى دا ورازكۇل اسانعازى بولدى. سىرتتان كەلگەن اعايىندار قايراتكەر-قىزعا العىستارىن جاۋدىرىپ جاتتى» دەپ «ءتىل – قازىنا» ۇلتتىق ورتالىعىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى, بەلگىلى ءتىلشى-عالىم ەربول تىلەشوۆ تەبىرەنىسپەن ەسكە الادى.
«ءتىل ماسەلەسىنە, ۇلتتىق تاربيە, ۇلتتىق نامىس ماسەلەسىنە كەلگەندە, ول ءتىپتى قىزىنا سويلەپ, تىڭداۋشىسىن قىزدىرا ەلىتىپ, سەرگىتىپ, سەرپىلتىپ جىبەرەدى. انا تىلىنە ءمان بەرمەيتىندەردى ۇيالتىپ, نامىستارىن وياتىپ سويلەگەندە الداسپانداي جارقىلدايدى. ءتىل باسقارماسى ۇيىمداستىرعان سان ءتۇرلى ءىس-شارالاردا استانا جۇرتى ورەكەڭنىڭ سوزىنەن جىگەرلەنىپ, قاناتتانىپ, شىعادى. استانا عانا ەمەس, ورازكۇل اسانعازىنىڭ تەلەديداردان كورگەن, راديودان ەستىگەن جۇرتتىڭ بارلىعى ىرزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ, قۋانىسىپ جاتادى. بۇل ول كىسىنىڭ ەلدىڭ ءسوزىن, جۇرتتىڭ ويىن تاپ باسىپ تاۋىپ اتقانىنان بولسا كەرەك. ءتىپتى ەلگە بارا قالساڭ دا كوزى قاراقتى ادامدار: «ورازكۇل اسانعازىنى بىلەسىڭ بە؟» دەپ سۇرايدى دەيدى ول كىسىمەن قىزمەتتەس بولۋ باقىتى بۇيىرعاندار.
«كوپ ايەلدەر قولىنا مانساپ تيسە, وتباسى, وشاق قاسى جايىندا قالادى. ورەكەڭ ونداي سورتتان ەمەس. بالاسىن باعىپ ءجۇرىپ, سيىرىن ساۋىپ ءجۇرىپ, جۇمىسىن جاسادى جانە قاتارلاستارىنان قاشاندا وق بويى وزىق تۇردى. ءتىل-ۇلت ماسەلەسى تالقىعا تۇسكەندە توپ ورتادا قاسقايىپ وسى ورەكەڭ تۇردى. قۇتتى ءبىر قازاق ءتىلىنىڭ ساقشىسى سياقتى» دەپ ءماجىلىس دەپۋتاتى بولعان بەكبولات تىلەۋحانوۆ قالاي ءدال ايتقان, ءدوپ ايتقان دەپ قايران قالاسىڭ…
الاش بالاسىنا سىيلى قايراتكەر, وتباسىنا ونەگەلى انا, ادال جار. وتباسىنىڭ باقىتى مەن قىزمەتتىڭ بەرەكەسىن كەرەمەت ۇشتاستىرعان تۇلعا رەتىندە دە ول – قازاق قىزدارىنا, جالپى قازاق جاستارىنا كەمەل ۇلگى. جۇبايى جورا ەكەۋى – ۇلى مەن قىزدارىنا ناعىز ۇلتتىق تاربيە بەرگەن اتا-انا. ولار كەيبىر زيالىلارىمىز سياقتى ەلگە ايتقانىن ءوز ۇيىندە ىسكە اسىرا المايتىن, جۇرتقا «قازاقشا سويلە, الدىمەن قازاق بول» دەپ الىپ, ۇيىندە بالا-شاعاسىمەن وزگە تىلدە سويلەسەتىن ادامداردىڭ قاتارىنان ەمەس. ۇلتتىق ءداستۇردى بەرىك ۇستاناتىن ناعىز قازاقى, جاراسىمدى وتباسى. بۇل دا كوپكە ۇلگى ەتىپ كورسەتەتىن قاسيەتتەرىنىڭ ساناتىندا دەيدى كوزى كورگەندەر.
اتى اڭىزعا اينالعان ۋ.چەرچيلل: «الدىنا قويعان ماقسات-مۇددەسىنىڭ تۇبىنە جەتكەنشە تىنىم تاپپاعان, كەدەرگىلەرگە قايمىقپاعان, قايسار, قايراتكەر-تۇلعا عانا ءوزىنىڭ دىتتەگەنىنە جەتپەي قويمايدى» دەگەن ءپالساپاسىنا يەك ارتساق, مەملەكەتتىك ءتىل – بيلىك تىلىنە اينالمايىنشا, ءتىل ءۇشىن كۇرەستى توقتاتپايمىن دەگەن ورازكۇل اسانعازىقىزىنىڭ, پرەزيدەنتتىڭ جاڭا باستامالارىنا ءۇن قوسىپ, مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن مەرەيلەتىپ, تۋعان ءتىلدى تۇعىرىنا قوندىرۋ جولىندا ايانباي اتسالىسۋعا شاقىرىپ جۇرگەن قايراتكەردىڭ قولداۋشىلارى كۇن ساناپ ارتا بەرەرى ءسوزسىز…
كارىمبەك قۇرماناليەۆ, قر ۇلتتىق عىلىم
اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور
