قازاقستان تاۋەلسىزدىك الا سالىپ, الەمنىڭ 40 شاقتى ەلىندەگى قانداستارىن قاراشاڭىراقتىڭ استىنا شاقىردى. سودان بەرى ءبىر ميلليوننان استام قانداسىمىز اتامەكەنىنە ورالىپ, تاۋەلسىز ەلدىڭ تۋىنىڭ تۇبىنە جينالعانىمەن, شەتەلدە ءالى دە 6 ميلليون قازاق ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. قازىر ولار قارنى توق, كيىمى كوك, ۋايىمى جوق ءومىر وتكىزىپ جاتقان سياقتانعانىمەن, ءدىن مەن تىلىنەن بارعان سايىن الىستاپ, باسقا ۇلتتارعا ءسىڭىپ كەتۋ قاۋپى كۇن ساناپ كۇشەيىپ كەلەدى. ارينە, قازاقستاندا دا قازاق ءتىلى ۇشپاققا شىعىپ تۇرماسا دا, «ورنىندا بار وڭالار» دەگەن ۇمىتپەن, «ءوز ەلىن جاعالاعاننىڭ وزەگى تالمايدى» (وزەندى ءوز ەلىمە اۋىستىرعانىما عافۋ وتىنەم) دەپ شەتەلدەگى بار قازاقتى ءبىر تۋدىڭ استىنا شاقىرۋدىڭ ءمانى بولەك ەكەنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
«قازاقستان الەمدەگى ءوز قانداسىن تاريحي وتانىنا شاقىرعان 3 ەلدىڭ ءبىرى» دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتقانىمىزبەن, كوشتىڭ جولىنداعى كەدەرگى, قانداستاردىڭ قادامىنا تۇساۋ, كوڭىلىنە قاياۋ سالىپ جۇرگەن كەلەڭسىزدىكتەر دە جوق ەمەس. «ەلىم» دەپ ەمىرەنىپ كەلىپ, ەلىمىزدەگى قاعازباستىلىق پەن بارماق باستى, كوز قىستىلىقتان شارشاپ, «قازاقستان ەمەس, قاعازستان ەكەن» دەپ قايتا كوشىپ كەتكەن قازاقتار دا بار. «ءبىردىڭ كەساپاتى مىڭعا تيەدى» دەگەندەي, ءبىر اۋىلدان كوشكەن 100 وتباسى ءبىر ءوڭىردىڭ كوشىن قوزعاي الماسا دا, قايتا كوشىپ بارعان سول ءبىر وتباسىنىڭ قازاقستانعا كوشكەلى دايىن وتىرعان 1000 وتباسىنا توقتاۋ بولاتىنىن دا كوزىمىز كوردى. قازاقستانعا كەلىپ, ازاماتتىق الا الماي, تابانىنان توزىپ, تارىعىپ جۇرگەن تۋىسقاندار ماسەلەسى باق بەتتەرىندە ءار كۇنى بولماسا دا, اي سايىن ايتىلىپ ءجۇر. ارينە, ەلباسىنىڭ, مەملەكەت باسشىسىنىڭ قانداستار ماسەلەسىنە قايتا-قايتا نازار اۋدارىپ, وزدەرى قاداعالاپ, تاپسىرمالار بەرۋىنىڭ ناتيجەسىندە شەشىمىن تاۋىپ جاتقان ماسەلەلەر دە, جاسالىپ جاتقان يگىلىكتەر دە از ەمەس. ازاماتتىق الۋ ماسەلەسىن جەڭىلدەتۋ, قانداستارعا جاسالاتىن قامقورلىقتى كۇشەيتۋ جونىندە اقوردادا جاڭا جوبا-جوسپارلار دا جاسالىپ جاتىر. سول جاڭالىقتىڭ ءبىرازىن ءبىز ەلوردادا «وتانداستار» قورى مەن دۇنيە ءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكەن «وتانداستار. بولاشاققا باعدار» اتتى حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەل ماجىلىسىنەن ەستىدىك.
ەلباسىنىڭ كوشىن توقاەۆ توقتاتپايدى
1991 جىلى 18 قاراشادا قازاقستان ۇكىمەتى «باسقا رەسپۋبليكالاردان جانە شەت ەلدەردەن سەلولىق جەرلەرگە جۇمىس ىستەۋگە تىلەك ءبىلدىرۋشى بايىرعى ۇلت ادامدارىن قازاقستانعا قونىستاندىرۋ ءتارتىبى مەن شارتتار تۋرالى» زاڭ قابىلدادى. مۇنى قازاق كوشىنىڭ باستالۋىنىڭ زاڭدىق نەگىزى دەسەك, ءبىر ايدان كەيىن جاڭا جىل قارساڭىندا ن.نازارباەۆ كۇللى قازاقتى جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاپ, الىستاعى اعايىندى اتاجۇرتقا شاقىرعانىن ۇلى كوشتىڭ دابىلى قاعىلعان كۇن دەپ تۇسىنگەن دۇرىس. مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تا ەلباسىنىڭ سول ۇستانىمىن ۇزبەي, ۇتىمدى جولدارمەن جالعاستىرۋعا كۇش سالۋدا. «شەتەلدەگى قانداستارىمىزدى اتامەكەنگە قايتارۋ ءىسى ەشقاشان نازاردان تىس قالعان ەمەس, قالمايدى دا. الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىندەگى قانداستارىمىزدىڭ باسىن تۋعان جەردە بىرىكتىرۋ – ءبىزدىڭ پارىزىمىز» دەپ كەسىپ ايتقانى سونىڭ ايعاعى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ بۇل ءسوزى «نازارباەۆتان كەيىن كوش توقتاپ قالا ما, الدىمەن قازاقستانداعى قازاقتى جارىلقاپ الماي, شەتەلدەگى قازاققا جالپىلداپ نە كەرەك دەپ كەرى تولعايتىندار كوشكە كولدەنەڭ بولا ما» دەگەن كۇدىكتى ءبىرجولاتا سەيىلتتى.
قانداستار ماسەلەسى قاۋزالعان حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلدە مەملەكەتتىك حاتشى, «وتانداستار قورى» كەاق قامقورلىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى قىرىمبەك كوشەرباەۆ پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ اتامەكەندى اڭساپ كەلگەن اعايىندار ماسەلەسىن مۇقيات قاراپ, قوسىمشا ءىس-شارالار قابىلداۋ تۋرالى ۇكىمەتكە, پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنە ناقتى تاپسىرمالار بەرگەنىن جەتكىزدى.
مەملەكەتتىك حاتشى كوش كەمشىلىكتەرىنىڭ الداعى ۋاقىتتا تۇزەلەتىنىنە توقتالىپ, شەتەلدەگى ەتنيكالىق قازاقتاردى قولداۋ جونىندەگى 2018-2022 جىلدارعا ارنالعان ءىس-شارالار جوسپارى اياسىندا قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى ءۇشىن قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا باكالاۆرياتتىڭ ءبىلىم بەرۋ باعدارلامالارى بويىنشا كۆوتا كولەمى 4 پايىزعا كوتەرىلگەنىن, ءبىلىم الۋشىلاردىڭ 2747-گە جەتكەنىن اتاپ ءوتتى. «بۇدان باسقا قانداستارىمىزدى باسپانامەن جانە جۇمىسپەن قامتۋ ماسەلەسى 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان «ەڭبەك» باعدارلاماسى اياسىندا ءوز شەشىمىن تاۋىپ وتىر. شەتەلدەن كەلگەن اعايىندارعا قۇجاتتى رەسىمدەۋدە كورسەتىلەتىن قىزمەتتەردى وڭتايلاندىرۋ, شەتەلدەگى وتانداستاردى مەملەكەتتىك تۇرعىدا قولداۋ تۋرالى زاڭنامالىق تەتىكتەردى ەنگىزۋ جونىندە دە ماڭىزدى شارالار قولعا الىنادى» دەدى ول. مەملەكەتتىك حاتشى ءسوز سوڭىندا كەلەسى جىلى ەلىمىزدە «وتانداستار» حالىقارالىق فورۋمى وتكىزىلەتىنىن ءمالىم ەتتى.
قاجەت قۇجات ەكى ەسەگە قىسقارادى
قاعازباستىلىقتى ازايتىپ, قانداستارىمىزدىڭ قىسقا مەرزىم ىشىندە قازاقستان ازاماتى اتانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن قانداستاردان تالاپ ەتىلەتىن قۇجات سانى الداعى ۋاقىتتا 46-دان 20-عا دەيىن قىسقارتىلادى. بۇل تۋرالى حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلدە اقپارات جانە قوعامدىق دامۋ مينيسترى داۋرەن اباەۆ ءمالىم ەتتى.
«ءبىز شەتەلدەگى قانداستاردى قولداۋدىڭ جاڭا تەتىگىن كەشەندى تۇردە پىسىقتاپ جاتىرمىز. ول – حالىقارالىق تاجىريبەگە نەگىزدەلگەن مەحانيزم. ەكىنشىدەن, مينيسترلىك ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ەلىمىزگە كوشۋ ءراسىمىن وڭتايلاندىرۋعا باعىتتالعان جۇيەلى شارالار ازىرلەۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزدى. ءبىز اعايىنداردىڭ «قانداس» مارتەبەسىن الۋعا ءوتىنىش بەرۋىنەن باستاپ قازاقستان تولقۇجاتىن العانعا دەيىنگى بارلىق ۇدەرىستى تالداپ, قانداستاردان سۇرالاتىن قۇجات سانىن 46-دان 20-عا دەيىن قىسقارتامىز» دەدى مينيستر.
داۋرەن اباەۆ قۇجات راسىمدەۋ بويىنشا بارلىق قىزمەت تەك ءبىر جەردەن – حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىندا «ءبىر تەرەزە» ارقىلى جۇرگىزىلەتىنىن, ۋاقىت جانە قاراجات جاعىنان ءتيىمدى بولۋى ءۇشىن شەتەلدەگى قازاقتار كەيبىر وتىنىشتەردى قازاقستاننىڭ سول ەلدەگى ەلشىلىكتەرىنە ءوتىنىش ەتۋ ارقىلى دا الۋعا بولاتىنىن ايتتى.
قازاقستان شەتەلدەگى قانداستارىن قۇشاق اشىپ شاقىرعانىمەن, ازاماتتىق الۋدىڭ «اۋى مەن باۋى» كىم-كىمدى دە دىڭكەلەتىپ جىبەرەتىنى شىندىق. وتىز جىلدا قىرىق قۇبىلعان زاڭ دا ءبىر قالىپقا تۇسپەي, قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ مەرزىمى 5 جىلعا دەيىن ۇزارىپ كەتكەن كەزدەرى بولدى. ابىروي بولعاندا, «حالىق قالاسا حان تۇيەسىن سويادى» دەگەندەي, قانداستاردىڭ وتىنىشىنە قۇلاق اسقان قۇزىرلى ورىندار قازاقستان ازاماتتىعىن الۋ مەرزىمىن ءبىر جىلعا, ودان 6 ايعا قىسقارتقان ەدى. مينيستردىڭ ايتۋىنشا, ەندى قانداستارىمىزدىڭ 3 اي ىشىندە قازاقستان ازاماتتىعىن الۋىنا مۇمكىندىك جاسالماق. «ءبىز بۇل تۋرالى ارناۋلى جول كارتاسىن ازىرلەدىك. سول جوباعا ساي, بارلىق مەملەكەتتىك ورگان قاجەتتى قۇقىقتىق جانە ۇيىمداستىرۋ شارالارىن قابىلداۋى ءتيىس. بۇل ءبىر تەرەزە ءادىسى 2020 جىلدىڭ ءۇشىنشى توقسانىنىڭ سوڭىندا تولىق كۇشىنە ەنەدى» دەدى د.اباەۆ.
شەتەلدەردە «قازاق ءۇيى» اشىلادى
شەتەلدەگى قازاقتارمەن مادەني قارىم-قاتىناستى كۇشەيتۋ ماقساتىندا قازاق دياسپوراسى كوپ ەلدەردە «قازاق ۇيلەرى» اشىلاتىنى دا حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلدەگى ۇلكەن جاڭالىقتىڭ ءبىرى بولدى. «شەتەلدەگى قانداستاردىڭ تاريحي وتانىمەن مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستى دامىتقىسى كەلەتىنىن بىلەمىز. سوندىقتان ءبىز «وتانداستار» قورىمەن بىرلەسىپ, قازاق دياسپوراسى كوپ ەلدەردە «قازاق ءۇيى» قازاق مادەني-ىسكەرلىك ءۇيىن اشۋ جونىندە ۇسىنىس بەردىك. قازاق ءۇيى وسى ەلدەردەگى بەلسەندى قازاق مادەني بىرلەستىكتەرىنىڭ باسىن قوسىپ, بىرىكتىرسە دەيمىز» دەپ مينيستر داۋرەن اباەۆ ايتقانداي, بۇيىرسا, شەتەلدەردەن اشىلاتىن «قازاق ۇيلەرى» سونداعى قانداستارىمىز بەن قازاقستاندى بايلانىستىراتىن التىن كوپىرگە اينالماق.
قىسقاسى, كوك تۋى جەلبىرەگەن قازاقستان باردا, شەتەلدەگى قانداستار ەشقاشان ەسكەرۋسىز قالمايدى. ەسەسىنە, ولارعا جاسالاتىن قامقورلىق پەن تيىمدىلىك ارتا تۇسەدى. تەك قالىڭ قازاق جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ, «كۇن سونگەنشە سونبەيتىن» قاراشاڭىراق – قازاقستانىمىزدىڭ ىرگەسىن بەرىك ۇستاساق بولعانى!
