وزەن سۋىن قاشان ءونىمدى پايدالانامىز؟

20 قازان كۇنى پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار ءمينيسترى ماعزۇم ­مىرزاعاليەۆتى قابىلدادى. كەزدەسۋدە ماعزۇم ­مىرزاعاليەۆ پرەزيدەنتكە ەكولوگيا كودەكسىنىڭ ماجىلىستە قارالىپ جاتقانىن بايانداپ, سۋ رەسۋرستارىنىڭ جاعدايى تۋرالى مالىمەت بەردى. مەملەكەت باسشىسى اتالعان قۇجاتقا وڭ باعا بەرىپ, ەلىمىزدەگى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان جاڭالىقتاردى اتاپ ءوتتى. سونىمەن قاتار پرەزيدەنت سۋدى ءتيىمدى پايدالانۋ قاجەتتىگىنە نازار اۋداردى.

قازاقستان – جەرى كەڭ, جان سانى از مەملەكەت بولعانىمەن, سۋ بايلىعى تاپشى ەلدەردىڭ ءبىرى. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, ەلىمىزدەگى تۇششى سۋدىڭ قورى 539 ملرد تەكشە مەتردى قۇرايدى. مۇنىڭ 101 ملرد تەكشە مەترى وزەندەرگە تيەسىلى. ال ول وزەندەردىڭ 19 پايىزى – قىتايدان كەلسە, قالعانى رەسەي, ­وزبەكستان, ­قىرعىزستان, تاجىكستان ەلدەرىنە تيەسىلى. بىلايشا ايتقاندا, ­قازاقستانداعى تۇششى سۋدىڭ 45 پايىزىن باسقا ەلدەردەن كەلەتىن وزەندەر قۇرايدى. بۇل – بۇكىل سۋىمىزدىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى شەتەلدەن كەلەدى دەگەن ءسوز. ونىڭ ۇستىنە سوڭعى كەزدەرى قىتاي ەلى ەرتىستى بۇرىپ, ىلەنى بوگەپ العالى ەلدەگى سۋ ماسەلەسى دە ۇلعايا ءتۇستى.

ەرتىستىڭ ەرنەۋى تومەندەپ بارادى

سولتۇستىك مۇزدى مۇحيتقا قۇياتىن وب وزەنىنىڭ سول جاق تارماعى سانالاتىن ەرتىس وزەنىنىڭ باسى قىتاي مەن موڭعوليانىڭ شەكاراسىنداعى شەگىرتاي جايلاۋىنان باستاۋ الادى. وزەننىڭ جالپى ۇزىندىعى – 4248 شاقىرىم.
ەرتىسكە قىتاي جەرىندە قارا ەرتىس, بالا ەرتىس, ­قىران, بۋىرشىن (قوم, قاناس, سۇمدايرىق, قارا ايرىق سىندى ءتورت وزەننەن قۇرالعان), قابا (القابەك, بىلەزىك سىندى 7 وزەننەن قۇرالعان) وزەندەرى قۇيادى. ال قازاقستاندا ەرتىسكە قوسىلاتىن ەسىل, توبىل, بۇقتىرما, القابەك, نارىن سىندى 13 وزەن بار.
سوڭعى جىلدارى قىتاي باتىس ءوڭىردى يگەرۋ دەگەن سەبەپپەن قازاقستانمەن ىرگەلەس جاتقان شىنجاڭعا ىشكى قىتايدان حالىقتى كوپتەپ كوشىرىپ, تىڭ يگەرىپ, شىنجاڭنىڭ جەر قويناۋىنداعى قازبا بايلىقتاردى كوپتەپ اشۋعا كىرىستى. بۇل ونسىز دا سۋ قاينارى از شىنجاڭنىڭ سۋعا دەگەن سۇرانىسىن ارتتىرا ءتۇستى. سونىمەن قىتاي بيلىگى شىنجاڭنان كوپتەگەن سۋ بوگەندەرىن سالىپ, حالىقارالىق ترانس وزەندەردىڭ ارناسىن بۇرا باستادى. سونىڭ ءبىرى قىتايدىڭ ەرتىس وزەنىنە سالعان 635-قۇرىلىسى. 20 ميلليارد يۋاننان استام قارجى جۇمسالعان بۇل نىساننىڭ جۇمىسى 1997 جىلى باستالعان. كوكتوعاي اۋدانىنىڭ قىزىلقاباق وڭىرىندەگى سۋ قويماسى سالىنعان جەردىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 635 مەتر بولعاندىقتان, قۇرلىس­تىڭ اتىن «635-قۇرىلىس» دەپ اتاعان. قىتاي بۇل قۇرىلىستى سالۋعا 10 جىل ۋاقىت جۇمسادى. «حالىقارالىق شارت بويىنشا ترانسشەكارالىق وزەننىڭ 30 پايىزىن پايدالانۋ قۇقىعىمىز بار» دەپ سىلتاۋراتاتىن كورشى ەل بۇل قۇرىلىستى ءالى كۇنگە دەيىن قۇپيا, جابىق ۇستاپ كەلەدى. توعاندى, سۋ قويمانى فوتوعا, بەينەبايانعا تۇسىرتپەيدى. الەۋمەتتىك جەلىلەردىڭ وزىندە 635-قۇرىلىس جايلى جازۋ مۇلدە شەكتەلگەن.
635-ىنشى سۋ قويماسىنىڭ قيما بەتىنىڭ كەڭدىگى – 20 مەتر, تەرەڭدىگى 12 مەتر (بۇدان دا كەڭ ءارى تەرەڭ بولۋى مۇمكىن) كەلەتىن ءىرى توعان كوكتوعايدىڭ دۇرە اۋىلى مەن بۋرىلتوعايدىڭ قاراماعاي اۋىلىنىڭ ورتاسىنداعى «قورجىن كولدىڭ» جانىنان ەكىگە ايىرىلادى. ونىڭ ءبىر باعىتى جەر ۇستىمەن قارامايلى قالاسىنا قاراي كەتسە, ەندى ءبىر باعىتى جەر استىمەن, ­قۇبىنىڭ قۇمى ارقىلى «500-سۋ قويماسى» دەپ اتالاتىن فۋكاڭ سۋ قويماسىنا جەتكىزىلەدى. بۇل سۋ قويماسى 4 ميلليون حالقى بار ءۇرىمجى قالاسىن اۋىز سۋمەن قامتاماسىز ەتىپ, فۋكاڭ, ۋ ءجياچۇي, سانجى قالالارىنىڭ ماڭىنداعى كوپتەگەن اتىزداردى سۋارۋعا پايدالانىلادى. سوڭعى جىلدارى بۋرىلتوعايداعى ۇلىڭگىر كولىنىڭ سۋى دا ازايعان سوڭ, قىتاي ەرتىستەن توعان الىپ, ۇلىڭگىر كولىنە بۇردى. ەرتىسكە قۇياتىن بۋىرشىن وزەنىنىڭ جوعارعى بولىگىنەن شۇڭقىر سۋ قويماسىن سالدى. ەندى ەرتىستىڭ سۋىن جەمەنەي جەرىنە جەتكىزۋدىڭ, قۇمىل قالاسىنا اپارۋدىڭ ۇلكەن جوسپارىن جاساپ وتىر. دەمەك «قىتاي ەرتىس وزەنىنەن جىلىنا 1 ملرد تەكشە مەتر سۋ الىپ جاتىر» دەگەنىمەن سۋ سالاسىنىڭ ماماندارى بۇل كورسەتكىش قازىر جىلىنا 4,6 ميلليارد تەكشە مەتردەن اسىپ كەتكەندىگىن العا تارتادى.
كورشى ەل ەرتىستى عانا بوگەپ وتىرعان جوق, قازاقستانعا وتەتىن ىلە دارياسىن دا قاس بويىنان بۇرىپ الدى. باسى تەكەس وزەنىنەن باستالىپ, كۇنەس, قاس, ىلە وزەندەرىمەن قوسىلىپ, قازاقستان اۋماعىنا وتەتىن ىلە دارياسى (جالپى ۇزىندىعى – 1236 شاقىرىم, ەلىمىزدەگى ۇزىندىعى – 815 شاقىرىم) بالقاش كولىنە قۇيادى. بالقاش كولىنە جىل سايىن قۇيىلاتىن 23,8 ملرد تەكشە مەتر سۋدىڭ 17,4 ملرد تەكشە مەترى وسى ىلە وزەنىنەن كەلەدى.سوزبۇيدامەن سۋ ماسەلەسى شەشىلمەيدى

سۋ ماسەلەسىنە بايلانىس­تى قازاقستان قىتاي تاراپىمەن تالاي رەت كەلىسسوز وتكىزدى. ەكى ەل اراسىنداعى «جان-جاقتى ستراتەگيالىق سەرىكتەستىكتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ تۋرالى» بىرلەسكەن دەكلاراتسيانى ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا (2013 جىلعى قىركۇيەك) بىرلەسكەن كوميسسيانىڭ 12-وتىرىسىندا (2014 جىلعى قاراشا, الماتى) ترانسشەكارالىق وزەندەردىڭ سۋىن ءبولۋ تۋرالى قر ۇكىمەتى مەن قحر ۇكىمەتى اراسىنداعى كەلىسىم جوباسىن تالقىلايتىن ارنايى جۇمىس توبى دا قۇرىلعان. اتالعان جۇمىس توبىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ەرەجەسىنە سايكەس وتىرىستار جىلىنا 2 رەت وتكىزىلەدى. سودان بەرى ەكى ەل اراسىندا 9 مارتە كەلىسسوز وتسە دە, بۇۇ-نىڭ 1992 جىلعى حالىقارالىق كولدەر مەن ترانسشەكارالىق سۋ كوزدەرىن پايدالانۋ مەن قورعاۋ تۋرالى كونۆەنتسياسىنا قوسىلماعان قىتاي ايىلىن جيار ەمەس, «مەن وگىز تەرىسى تالىسپىن, سەن بۇزاۋ تەرىسى شونجىكسىڭ» دەگەندەي سىڭاي تانىتىپ, سوزبۇيدامەن سوزىپ كەلەدى. وسى ماسەلە تۋرالى جاقىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنە «قىتايدىڭ ەرتىس سۋىن بۇرىپ الۋىنا بايلانىستى ەرتىستىڭ ەرنەۋى تومەندەپ بارا جاتقانىن ەسكەرتىپ, قازاقستان بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ جولىن قاراستىرىپ جاتىرما؟» دەگەن ساۋال قويعان ەدىك. كۇتپەگەن جاۋاپ الدىق. «ەرتىس وزەنىنىڭ 70 پايىزدان استامى قازاقستان اۋماعىندا, 30 پايىزعا جەتپەيتىن بولىگى قىتاي اۋماعىندا قالىپتاسادى. ەرتىس وزەنىمەن كەلەتىن ورتاشا ۇزاق مەرزىمدى سۋ اعىنى 9500 ملرد تەكشە مەتردى قۇرايدى, سوڭعى 5 جىلدا بۇل كورسەتكىش وزگەرگەن جوق» دەلىنگەن مينيسترلىكتىڭ جاۋابىندا. ال ەكولوگتار قىتايدىڭ وزەن سۋىن اسا كوپ پايدالانۋى – قازاقستان ءۇشىن اپاتتى جاعداي تۋدىرۋى مۇمكىن دەپ دابىل قاققانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. سولاردىڭ ءبىرى ەكولوگ مەلس ەلەۋسىزوۆ 2006 جىلى «ازاتتىق راديوسىنا» بەرگەن سۇحباتىندا «قىتاي ەكى وزەننەن 15 پايىز سۋ السا دا, وندا بالقاش كولى جاڭا ارالعا اينالادى. ەكولوگيا­لىق بوسقىندار پايدا بولىپ, ءبىز مۇندا ءولى ءشول دالاعا يە بولامىز. الدىمىزدا اسا ۇلكەن اپات بولادى» دەپتى. رەسەيلىك ەكولوگتار دا ­قازاقستاندىق ماماننىڭ بۇل ايتقاندارىمەن كەلىسەدى. «رەسەيلىك قورشاعان ورتانى قورعاۋشىلار مەن بيلىك وكىلدەرى ەرتىس توڭىرەگىندەگى جاعدايعا الاڭداۋشىلىقپەن باقىلاۋ جۇرگىزگەن. قازىر دە رەسەيگە قۇيىلاتىن سۋدىڭ كولەمى ەكى ەسە ازايعان. ونىڭ سالدارى قازاقستانعا عانا ەمەس رەسەيگە دە ءتيىپ جاتىر» دەيدى رەسەيدىڭ ەكولوگيالىق ساياسات ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى مىندەتىن اتقارعان الەكسەي يابلوكوۆ وسىدان 10 جىل بۇرىنعى مالىمدەمەسىندە. دەمەك وتكەن 10 جىلدا ەرتىستىڭ سۋى ونان ءارى ازايعانى ايدان انىق. الايدا ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ بۇل شىعىندى ەسەپكە الماي, «ەرتىس سۋىنىڭ 70 پايىزى قازاقستاندا قۇرالادى» دەپ قىتايدان كەلەتىن ۇلكەن وزەندى ءبىر قۇلاق سۋداي ەلەمەي وتىرعانىنىڭ سەبەبى بىزگە مۇلدە تۇسىنىكسىز.
ەرتىس سۋى ازايا بەرەتىن بولسا, قاراعاندى, سەمەي, پاۆلودار, ەكىباستۇز, تەمىرتاۋ, ورتالىق قازاقستاننىڭ اۋىلشارۋاشىلىعىن سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ قيىنعا سوعادى. ونىڭ ۇستىنە بالقاش – الاكول سۋ كوزىنىڭ تاعدىرى تاعى دا قىتايعا بايلانىپ تۇر. بالقاشقا قۇياتىن وزەننىڭ تەڭ جارتىسى قىتايدان كەلەتىنىن جوعارىدا ايتتىق. ەگەر ىلەنىڭ سۋى دا كەمي بەرسە, بالقاش تا ارالدىڭ كۇيىن كەشۋى مۇمكىن. قازىردىڭ وزىندە بالقاش ەرىگەن مۇزدىقتاردىڭ ارقاسىندا تۇر. سوندىقتان بۇل ماسەلەلەردى شەشۋدە قازاقستان رەسەيمەن بىرلەسە وتىرىپ, قىتايمەن ورتاق كەلىسىمگە كەلۋى كەرەك. «ول 30 پايىزعا جەتپەيتىن سۋ» دەپ استە نەمقۇرايلى قاراۋ­عا بولمايدى. ويتكەنى سۋ تاپشىلىعى تەك ەكولوگياعا عانا ەمەس, ەل ەكونوميكاسىنا دا ايتارلىقتاي زارداپ اكەلەرى انىق.

سۋارمالى جەر از, استىق ءتۇسىمى تومەن

قازاقستاننىڭ سۋ رەسۋرس­تارى وڭىرلەر بويىنشا اركەلكى ورنالاسقان. ماسەلەن, شىعىس قازاقستان وبلىسىندا سۋ مول بولسا, ماڭعىستاۋدا سۋ تاپشى. ونىڭ ۇستىنە ەل تەرريتورياسىنىڭ ۇشتەن ەكىسىن ءشول جانە شولەيتتى ايماقتار قۇرايدى. وكىنىشتىسى, بەتىنە سورى شىققان, قۇمداۋىت جەرلەر كولەمى جىل وتكەن سايىن ۇلعايۋدا. ونىڭ باستى سەبەبى بىرىنشىدەن, تابيعي فاكتور بولسا (عالامدىق جىلىنۋ), ال ەكىنشى جاعىنان, ادام فاكتورىنان سۋ قاينارلارى سۋالىپ, قۇنارلى جەر كولەمى بارعان سايىن كەمۋدە. ماسەلەن, اتىراۋ وبلىسى جىلىوي اۋدانىنداعى جەم وزەنى جويىلىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇر. كەزىندە ارناسىنان اسىپ جاتقان وزەن سۋى سوڭعى 3 جىلدا تارتىلىپ قالعان. ەلىمىزدە جەم سياقتى تارتىلىپ كەتكەن وزەندەر از ەمەس, ارينە.
سۋدىڭ ازدىعى, جەردىڭ شولەيتتىگى اۋىل شارۋاشى­لىعىن وركەندەتۋگە دە سالقىنىن تيگىزىپ وتىر. ەلىمىزدەگى 22,7 ملن گەكتار ەگىستىك جەردىڭ 2,224 ميلليون گەكتارى عانا سۋارمالى جەر. باسىم كوپ ساندى ەگىس القاپتارى قار مەن جاڭبىر سۋىنا عانا تايا­ناتىندىقتان, استىقتىڭ شىعىمى دا تومەن. ماسەلەن, ەۋروپا ەلدەرى ءار گەكتاردان 60-70 تسەنتنەرگە دەيىن استىق السا, قازاقستاندا كەرىپ سوزعاندا ءار گەكتاردىڭ ءتۇسىمى 15-16 تسەنتنەردەن اسپايدى. شەتەلدەردە قولدانىلىپ جاتقان بۇركىپ سۋارۋ, جاڭبىر­لاتىپ سۋارۋ, تامشىلاتىپ سۋارۋ سىندى وسى زاماندىق سۋارۋ تەحنيكالارى ەلىمىزدە جاپپاي قولدانىسقا ەنگەن جوق. قازاقستان اۋىل شارۋاشىلىق مينيسترلىگىنىڭ مالىمەتىنشە, سۋ ۇنەمدەۋ تەحنيكاسى قولدانىلعان سۋار­مالى جەردىڭ كولەمى نە ءبارى 210 مىڭ گەكتار عانا. ءداستۇرلى سۋارۋ ءادىسى قولدانىلاتىن اۋماق تا شامالى. بىلايشا ايتقاندا, قازاقستاننىڭ ەگىن شارۋاشىلىعىنىڭ ءتۇسىمى ءالى كۇنگە دەيىن قار مەن جاڭبىرعا تاۋەلدى. ونىڭ ۇستىنە كەڭەس وداعى كەزىندەگىدەي, قىستا اتىزدارعا قار توقتاتىپ, جەردىڭ دىمقىلدىعىن ارتتىرۋ ءادىسى دە قولدانىس­تان قالعان. جازعىتۇرىم ەرىگەن قار سۋلارىن جيىپ الىپ, پايدالانۋ جۇمىسى دا ەسكەرىلمەيدى. ەسەسىنە كوكتەمدە بەيبەرەكەت كەتكەن سۋ كوپتەگەن ەلدى مەكەندەردى شايىپ كەتىپ جاتادى. بيلىك جىل سايىن تاسقىننان ساقتانۋ شارالارىن جاساعانىمەن, قار سۋىنا توسپا جاساپ, تاس­قىننان ساقتانىپ, اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋلاندىرۋ سىندى «ەكى جەپ بيگە شىعاتىن» ءتاسىلدى پايدالانۋعا اسىعار ەمەس. قار سۋىن قويىپ, اعىپ جاتقان وزەندەرگە سۋ قويما سالىپ, اۋىل شارۋاشىلىعىن سۋلاندىرۋ جۇمىسىنىڭ اياق الىسى دا سىلبىر.
سۋ قويماسى دەمەكشى, ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنە سۇيەنسەك, قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستاندا 335 سۋ قويماسى بار ەكەن. ولاردىڭ ىشىندەگى ىرىلەرى بۇقتىرما, ىلە, شاردارا, توبىل جانە ەسىل وزەندەرىنە سالىنعان. سونداي-اق ەلىمىزدىڭ اگروونەركاسىپتىك كەشەنىن دامىتۋدىڭ 2017-2021 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى شەڭبەرىندە سۋ رەسۋرستارىن پايدالانۋ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا 22 جاڭا سۋ قويماسىن سالۋ جوسپارلانعان. اتالعان نىساندار اقتوبە, الماتى, اقمولا, شىعىس قازاقستان, جامبىل, باتىس قازاقستان, قىزىلوردا جانە تۇركىستان وبلىستارىندا سالىنباق. بۇعان 58 ميلليارد تەڭگە جۇمسالادى دەپ مەجەلەنۋدە. الايدا ەندى قالعان ءبىر جىل ىشىندە 22 سۋ قويمانىڭ تۇگەل قولدانىسقا بەرىلمەيتىنى تۇسىنىكتى شارۋا. دەمەك سۋدان پايدالانۋعا قاتىستى جوسپارلار جاسالعانىمەن, قولعا الىنىپ, قولدانىسقا بەرىلگەنى شامالى. سونىمەن قاتار قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەكولوگيا, گەولوگيا جانە تابيعي رەسۋرستار مينيسترلىگى ەسىل وزەنىندە «ەسىل سۋ رەتتەگىشىن سالۋ» جوباسى بويىنشا تەحنيكالىق-ەكونوميكالىق نەگىزدەمە ازىرلەپ جاتقان كورىنەدى. بۇل نىسان ىسكە قوسىلسا, اقمولا وبلىسىندا 25 مىڭ گەكتار جەر سۋارمالى القاپقا اينالىپ قانا قويماي, سۋ تاسقىنى اپاتىنىڭ شىعىنىن 50 پايىزعا دەيىن ازايتۋعا جانە الدىن الۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك بەرەدى دەيدى ماماندار. بىراق ونىڭ دا قاشان قولدانىسقا ەنەتىنى جايلى دا ناقتى ۋاقىت شەگى بەلگىلەنبەگەن سەكىلدى.
ەلىمىز ەرتىس وزەنىنەن دە ءونىمدى پايدالانا الماي وتىر. جىلدىق اعىنىن رەتتەۋ جانە الەكتر ەنەرگياسىن الۋ ءۇشىن بۇقتىرما, وسكەمەن, ءشۇلبى بوگەندەرى سالىنىپ, سارىارقا ايماعىنداعى تابيعي قورلاردى يگەرۋ ماقساتىندا ەرتىس-قاراعاندى كانالى تارتىلعانى بولماسا, ەرتىستىڭ سۋى ءالى كۇنگە دەيىن يگەرىلمەي جاتىر. تىم قۇرىعاندا ەرتىستىڭ جاعاسىنداعى نەشە مىڭ گەكتار القاپتى سۋارمالى جەرگە اينالدىرۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلعان جوق.

سۋدان قايتارىم الاتىن كەز كەلدى

قازاقستاندا سۋ ۇنەمدەۋگە جانە سۋدان ءونىم پايدالانۋعا دەن قوياتىن مەزگىل كەلدى. ول ءۇشىن شەتەلدەن كەلەتىن وزەندەردىڭ جوعارعى اعىسىن ازايتپاۋ ءۇشىن قىتاي, وزبەكستان, قىرعىزستان, رەسەي ەلدەرىمەن تەڭ تۇرعىدان ءونىمدى كەلىسسوزدەر جۇرگىزۋدىڭ ءمانى زور. ويتكەنى ەرتىس, ىلە, سىرداريا سياقتى وزەندەردىڭ اعىسى ازايسا, ونىڭ دەرتىن ەرتەڭگى ۇرپاق تارتادى. ونىڭ ۇستىنە ىرگەڭە سالعان سۋ قويماسىنىڭ ەلدىڭ قاۋىپسىزدىگىنە دە قاتەر ەكەنىن وزبەكستاننىڭ ساردوبا سۋ قويماسىنىڭ اعىتىلىپ كەتكەنى انىق اڭعارتتى. دەمەك شەكارالىق وزەندەردىڭ بويىنا سالىنعان بوگەۋلەر سۋ تاپشىلىعىنا عانا ەمەس, حالىقتىڭ باس اماندىعىنا دا قاتىستى ءىس بولعاندىقتان, بۇل ماسەلەگە استە جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى.

P.S: جاقىندا بۇۇ «بۇگىنگى تاڭدا الەمدە 1,4 ميلليارد ادام تازا سۋعا ءزارۋ. 2025 جىلعا قاراي الەم حالقىنىڭ 40 پايىزى ءۇشىن ءبىر ۇرتتام تازا سۋ ۇلكەن ماسەلەگە اينالادى» دەگەن مالىمەت تاراتتى. مۇحيتتان الىس, ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ كىندىگىندە ورنالاسقان قازاقستان ءۇشىن دە سۋ ماسەلەسى اسا وزەكتى تاقىرىپتىڭ ءبىرى. سوندىقتان سۋارمالى جەرلەردىڭ كولەمىن ارتتىرۋ ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋداعى جاڭا مۇمكىندىك ەكەنى بەلگىلى. سۋارمالى القاپ مولايسا, ەگىن شارۋاشىلىعىمەن قاتار, مال شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا دا تىڭ سەرپىن بەرەدى. ەگىننىڭ ءتۇسىمى ارتسا, بيداي, نان باعاسىنىڭ جىل سايىنعى قىمباتاۋىن تەجەيدى. سوندىقتان اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ ماقساتىندا قازاقستاندا وزەن سۋلارىن ءونىمدى پايدالانىپ, سۋ قويمالار سالىپ, سۋ ۇنەمدەۋ تەحنيكالارىن جاپپاي قولدانىسقا ەنگىزۋ كەرەك. بۇل رەتتە قۇمدى ءشولدى جاسىل القاپقا اينالدىرعان يزرايل ەلىنىڭ تامشىلاتىپ سۋارۋ تەحنيكاسىن ەنگىزۋدىڭ تيىمدىلىگى وراسان. سونداي-اق قىتايمەن ەرتىس, ىلە توڭىرەگىندە كەلىسسوز وتكىزۋمەن بىرگە ولاردىڭ دا سۋ ۇنەمدەۋ, ەگىس القاپتارىن سۋارمالى اتىزعا اينالدىرۋ بارىسىن, ءادىسىن زەرتتەگەن دۇرىس. ءىرى قالالاردا لاس سۋلاردى تازارتىپ, قايتا پايدالانۋ ماسەلەسىنە دە وسى باستان كىرىسكەن ابزال. قۇدىقتى بەتالدى ءارى تاياز قازىپ, وسىمدىك سۋىن سارقىپ پايدالانۋدىڭ دا جەردىڭ سۋ قاباتىن تومەندەتە بەرەتىنىن ەرتە ەسكەرگەن ءجون. ويتكەنى سۋدىڭ دا سۇراۋى بار. XXI عاسىردىڭ ەڭ قۇندى تاۋارى – سۋ. ال سۋسىز تىرشىلىك تۇل.